Świnionos malutki

Świnionos malutki

Craseonycteris thonglongyai[1]
J. Edwards Hill, 1974[2]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nietoperze
Podrząd	rudawkokształtne
Nadrodzina	Rhinolophoidea
Rodzina	Craseonycteridae J. Edwards Hill, 1974[3]
Rodzaj	Craseonycteris J. Edwards Hill, 1974[4]
Gatunek	świnionos malutki
Synonimy
Rodziny: Craseonycterididae Steyskal, 1980[5]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6]
bliski zagrożenia
Zasięg występowania
(c) IUCN Red List of Threatened Species, species assessors and the authors of the spatial data., CC BY-SA 3.0

Świnionos malutki^[7], ryjkonos malutki (Craseonycteris thonglongyai) – gatunek ssaka z rodziny świnionosowatych (Craseonycteridae). Najmniejszy nietoperz świata i jeden z najmniejszych ssaków.

Systematyka

Taksonomia

Rodzina^[3], rodzaj^[4] i gatunek^[2] po raz pierwszy opisane zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego przez brytyjskiego teriologa Johna Edwardsa Hilla w 1974 roku na łamach czasopisma Bulletin of the British Museum (Natural History). Zoology. Jako miejsce typowe autor wskazał jaskinię w pobliżu Forestry Station (14°26'N, 98°51'E), w Ban Sai Yoke w prowincji Kanchanaburi w Tajlandii^[2]. Jedyny przedstawiciel rodziny świnionosowatych^[7] (Craseonycteridae) oraz rodzaju świnionos^[7] (Craseonycteris).

Populacje C. thonglongyai w Tajlandii i Myanmie są genetycznie i geograficznie odizolowane oraz różnią się częstotliwością wywoływania echolokacji, co sugeruje, że reprezentują różne taksony; potrzebne są dodatkowe badania taksonomiczne w celu wyjaśnienia ich relacji^[8]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[8].

Etymologia

• Craseonycteris: gr. κρασις krasis „mieszanka”; νυκτερις nukteris, νυκτεριδος nukteridos „nietoperz”^[2].
• thonglongyai: Kitti Thonglongya (1928–1974), tajlandzki teriolog^[9][10].

Opis

Długość ciała 28–34 mm, ogon niewidoczny, długość ucha 9–12 mm, długość tylnej stopy 5,8–6,8 mm (bez pazurów 4,1–5,5 mm), długość przedramienia 22–28 mm; masa ciała 2–3,2 g^[11]. Ciało pokryte rdzawo-brunatnym futerkiem, przy czym brzuch jest jaśniejszy od grzbietu. Uszy relatywnie długie (9-10 mm), zaopatrzone w koziołki, duże nozdrza otoczone trójkątną naroślą, przypominającą nieco ryj świni. Ogona brak, jednak błona ogonowa dobrze rozwinięta.

Występowanie

Występuje wyłącznie w Tajlandii (dorzecze Kwai, m.in. jaskinie w okolicach Ban Sai Yoke) oraz w Mjanmie, gdzie odnotowano go wśród nietoperzy wylatujących z 19 jaskiń w stanie Mon. Obie znane populacje dzieli odległość około 250 km.

Biotop

Jego kryjówkami dziennymi są niewielkie jaskinie krasowe, utworzone w wapieniu i ukryte w tropikalnym lesie monsunowym. Gatunek ten zajmuje najgłębsze partie jaskiń, z dala od wejścia. Żeruje w lesie, w pobliżu koron drzew tekowych i kęp bambusów.

Pokarm i żerowanie

Ryjkonos malutki wylatuje z kryjówki o zmierzchu i poluje na owady i inne stawonogi, chwytane zarówno z roślinności, jak i w powietrzu. Obserwowany czas aktywności łowieckiej tego gatunku jest bardzo krótki (około 30 minut wieczorem, 20 minut przed wschodem słońca). W skład jego pokarmu wchodzą muchówki (głównie z rodzin: Chloropidae, Agromyzidae i Anthomyiidae), drobne chrząszcze, pluskwiaki, błonkówki, prostoskrzydłe, jak również pająki. W czasie lotu w ciemności posługuje się echolokacją, wysyłając i odbierając odbite od przeszkody, niesłyszalne dla człowieka ultradźwięki. Jego sygnały echolokacyjne osiągają długość około 3 ms i składają się z trzech składowych harmonicznych o częstotliwościach 35, 70 i 105 kHz.

Życie społeczne

Podobnie jak wiele innych nietoperzy, ryjkonosy malutkie gromadzą się w koloniach. W wielu jaskiniach grupy takie liczą 10-15 osobników, jednak przeciętna wielkość kolonii wynosi około 100 osobników (maksymalnie 500). Osobniki przebywające w kolonii wiszą zwykle w znacznych odległościach od siebie i zrywają się do lotu natychmiast, gdy tylko zostaną spłoszone.

Rozród

W porze suchej (późny kwiecień) samica rodzi jedno młode.

Odkrycie i geneza nazw

Pierwsze okazy zostały pozyskane przez tajlandzkiego zoologa Kitti Thonglongya, dopiero w 1973 roku. Jego nagła śmierć w 1974 uniemożliwiła mu opisanie nowego gatunku. Jednak przed śmiercią, Thonglongya przesłał kilka okazów swojemu brytyjskiemu koledze, Johnowi E. Hillowi, który dokonał formalnego opisu taksonu, jak się okazało należącego do zupełnie nowej, nieznanej wcześniej rodziny. Hill utworzył nazwę gatunkową thonglongyai od nazwiska zmarłego kolegi i na jego cześć. Z kolei angielska nazwa tego nietoperza (Kitti's Hog-nosed Bat) pochodzi od imienia tajlandzkiego zoologa oraz, przypominającego świński ryj (hog-nosed), nosa zwierzęcia. Inna angielska nazwa (Bumblebee bat) odnosi się do skrajnie małych rozmiarów ciała tego nietoperza (słowo bumblebee po angielsku oznacza trzmiela). Polska nazwa „ryjkonos malutki” została zaproponowana przez poznańskiego chiropterologa, dr Zbigniewa Urbańczyka, w 2000 roku. W 2015 roku w publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” nazwa „ryjkonos” została zarezerwowana dla rodzaju Macroscelides, ssaka z rodziny ryjkonosowatych^[12].

Ochrona

Z uwagi na bardzo ograniczony zasięg występowania, gatunek uważany za jeden z najbardziej zagrożonych ssaków świata. Populacja z Tajlandii liczy około 2300 osobników, zaś populacja z Birmy zaledwie 1300 osobników. Siedliska omawianego gatunku podlegają silnej degradacji na skutek wypalania lasów monsunowych, jak również ich wycinania w celu pozyskania drewna tekowego. Jako jedno z zagrożeń podaje się również propozycję budowy rurociągu z Birmy do Tajlandii. W przeszłości za poważne zagrożenie uważano również zakłócanie spokoju nietoperzom przez odwiedzających jaskinie turystów, pozyskiwanie okazów do celów naukowych oraz sprzedaż nietoperzy jako pamiątek dla zwiedzających. Większość z tych działań koncentrowała się w kilku jaskiniach, toteż obecnie uważa się, że nie stanowiły one szczególnego zagrożenia dla całej populacji. Gatunek jest objęty ochroną w parku narodowym Sai Yok, jednak poza jego granicami nie podlega ochronie prawnej.

Zobacz też

• Ssaki zagrożone wyginięciem
• Ochrona przyrody
• Nietoperze

Przypisy

Bibliografia

• Hill J. E., Smith S. E. 1981. Craseonycteris thonglongyai. Mammalian Species 160: 1-4.
• Hutson, A.M., Mickleburgh, S.P., Racey, P.A. (red.). 2001. Microchiropteran Bats: Global Status Survey and Action Plan. IUCN/SSC Chiroptera Specialist Group, IUCN, Gland, Switzerland & Cambridge, UK.
• Kowalski M., Lesiński G. 2000. Poznajemy nietoperze. ABC wiedzy o nietoperzach, ich badaniu i ochronie. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy, Warszawa.
• Pereira M. J. R., Rebelo H., Teeling E. C., O'Brien S. J., Mackie I., Si Si Hla Bu, Khin Maung Swe, Mie Mie Khin, Bates P. J. J. 2006. Status of the world's smallest mammal, the bumble-bee bat Craseonycteris thonglongyai, in Myanmar. Oryx 40: 456-463.
• Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 1-297. ISBN 978-83-88147-15-9.
• J.E. Hill. A new family, genus and species of bat (Mammalia: Chiroptera) from Thailand. „Bulletin of the British Museum (Natural History). Zoology”. 27, s. 301-336, 1974. (ang.).