Żółwiakowate

Żółwiakowate
Trionychidae[1]
Fitzinger, 1826
Ilustracja
Przedstawiciel rodziny – żółwiak chiński (Pelodiscus sinensis)
Systematyka
Domenaeukarionty
Królestwozwierzęta
Typstrunowce
Podtypkręgowce
Gromadagady
Rządżółwie
Podrządżółwie skrytoszyjne
NadrodzinaTrionychoidea
Rodzinażółwiakowate
Typ nomenklatoryczny

Trionyx É. Geoffroy Saint-Hillaire, 1809

Żółwiakowate, żółwiaki, żółwie trójpazurzaste (Trionychidae) – rodzina gadów z podrzędu żółwi skrytoszyjnych. Niekiedy bywają też nazywane naleśnikowymi żółwiami (pancake turtles). Do żółwiakowatych należą niektóre spośród największych współczesnych słodkowodnych żółwi. Wiele z nich jest też przystosowanych do życia w wodach brachicznych. Żółwiaki występują obecnie w Afryce, Azji, Ameryce Północnej.

Ewolucja

Najstarsze żółwiaki pochodzą z wczesnej kredy (barrem-alb) Azji[2]. Najwcześniejsze ślady ich obecności w Ameryce Północnej pochodzą albu i cenomanu. Dawniej uważano, że żółwie trójpazurzaste zasiedliły Europę dopiero w paleocenie, niemniej jednakże Scheyer i współpracownicy (2012) opisywali ich szczątki z datowanych na późną część wczesnego kampanu osadów Szwecji[2]. Współczesne żółwiakowate nie występują na tym kontynencie, niemniej jednakże - jak wskazują skamieliny - od eocenu do pliocenu stanowiły tam ważną część fauny[2].

Kladogram za Joyce i współpracownikami (2009)[3]:

 Trionychidae 

 Cyclanorbinae 

Cyclanorbis




Cycloderma



Lissemys




 †Plastomeninae 

Hutchemys



Plastomenus




 Trionychinae 



Trionyx




Chitra



Pelochelys






Apalone



Rafetus







Amyda



Aspideretes



Nilssonia





Dogania



Palea



Pelodiscus






Budowa i zachowanie

Głowa i szyja żółwiaka chińskiego

Pancerze żółwiakowatych nie są zbudowane z rogowych płytek, niemniej jednak u żółwiaka kolcowatego występują kolczyste wyrostki skórne. Karapaks żółwi trójpazurzastych jest szorstki i miękki, szczególnie na swoich brzegach. Jego środkowa część podpiera się na warstwie mocnych kości (podobnie jak u innych żółwi), w przeciwieństwie do swoich boków. Niektóre gatunki posiadają w plastronie kości skórnego pochodzenia, niepołączone jednak z resztą szkieletu. Lekki i elastyczny pancerz żółwiaków pozwala im łatwiej poruszać się w otwartych wodach i zabłoconych jeziorach[4].

Stopy posiadają trzy palce (stąd też nazwa Trionychidae, wywodząca się z łacińskiego słowa tri - trzy i greckiego nychus - szpon, pazur) połączone błoną pławną. Barwa pancerza danego gatunku żółwiaka wykazuje tendencje do upodabniania się do koloru podłoża (piasku, mułu) spotykanego w miejscu występowania danego gatunku. Stanowi więc formę kamuflażu.

Dymorfizm płciowy przejawia się głównie w rozmiarach - samice są większe od samców. Występujący w południowej Azji wielki żółw Cantora jest największym współczesnym przedstawicielem Trionychidae.

Trionychidae wykazują szereg przystosowań do wodnego trybu życia. Z powodu braku języka, muszą one połykać pokarm pod wodą (podobnie jak wszystkie wodne żółwie). Większość z nich jest mięsożercami, włączającymi w skład swojej diety głównie ryby, skorupiaki, ślimaki oraz płazy[4], a sporadycznie także ptaki i małe ssaki. Elastyczne szyje żółwiaków są nieproporcjonalnie długie w stosunku do reszty ciała, co umożliwia im oddychanie powietrzem atmosferycznym, bez konieczności całkowitego wynurzenia się z wody.

Żółwie trójpazurzaste są zdolne także do "oddychania" pod wodą (powietrzem w niej rozpuszczonym) dzięki licznym nitkowatym bogato unaczynionym kosmkom wyścielającym błonę śluzową gardzieli (działającym podobnie jak skrzela u ryb)[5]. Pozwala im to przebywać przez dłuższy czas pod wodą bez wynurzania się. Żółwiak chiński potrafi ponadto wydalać mocznik podczas takowego "oddychania", co ułatwia przeżycie w sytuacjach, gdy zwierzę nie ma dostępu do słodkiej wody[6].

Wiele żółwiaków posiada bardzo silne szczęki, co pozwala np. kruszyć muszle mięczaków. Ugryzienia większych gatunków mogą być niebezpieczne, gdyż są w stanie odciąć palec, a być może nawet dłoń człowieka[7].

Żółwiakowate jako źródło pokarmu dla ludzi

Suppon-nabe - japońska potrawa z mięsa żółwiakowatych

Mięso żółwiakowatych jest w wielu krajach (zwłaszcza wschodniej Azji) uważane za przysmak. Jedną z chińskich potraw stanowi duszona mieszanka mięs: żółwiaka i kurczaka. Zgodnie z raportem (1930) historyka sztuki Soame'a Jenynsa resteuracje w Guangdong importowały z Kuangsi w dużych ilościach mięso żółwi trójpazurzastych "jedzone duszone z migdałami, pieczone w sosie chili bądź smażone z pędami bambusa, postrzegane jako wielki rarytas"[8].

Najczęściej konsumowanym na świecie żółwiakowatym jest żółwiak chiński. Jak zauważył biolog Kakichi Mitsukuri (1904) jego japońska odmiana (klasyfikowana niekiedy jako Trionyx japonicus) zajmuje poczesne miejsce w kuchni tego kraju. Hodowla "słodkiego gada" znanego w Japonii jako suppon. w celach konsumpcyjnych, została rozwinięta tam już w XIX na skalę przemysłową[9].

Ze względu na rosnący popyt na mięso żółwiaka chińskiego w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku jego ceny w Chinach mocno wzrosły. Niemniej jednakże powstanie nowych hodowli i zwiększenie pogłowia tego żółwia do setek milionów, umożliwiają normalizację cen[10][11][12]. Innym hodowanym na mięso (jednakże na mniejszą skalę - jego pogłowie wynosi setki tysięcy, a nie milionów) w Chinach żółwiem trzypazurzastym jest Palea steindachner[12].

W USA "połowy" żółwi trójpazurzastych (zwłaszcza żółwiaka drapieżnego) były legalne na Florydzie. Spotkało się to jednak z licznymi protestami ze strony środowisk proekologicznych, nawołującej do ograniczenia lub całkowitego zakazania tej praktyki. Pod wpływem tych nacisków Florida Fish and Wildlife Conservation Commission (FWC) ustaliła dzienny limit na liczbę upolowanych przez licencjonowanych łowców żółwi na dwadzieścia, co obrońcom żółwi wydaje się zbyt wysokim, biorąc pod uwagę, że liczba zarejestrowanych prawnie florydzkich łowców żółwi wynosi 100-500. Część zdobytego przez nich mięsa jest konsumowana przez miejscowych, niemniej jednakże większość trafia na eksport. Według szacunków FWC (2008) 1500 kg jest każdego tygodnia eksportowana poprzez port lotniczy Tampa[13].

20 kwietnia 2009 weszły w życie nowe zasady ograniczające liczbę zabijanych żółwi do jednego dziennie na myśliwego, a w maju 2009 całkowicie zakazały polowań na żółwie z rodzaju Apalone (w tym żółwiaki drapieżne). Niemniej jednakże zarejestrowane prawnie hodowle żółwi mogą chwytać żyjące na wolności żółwiaki w celu rozpoczęcia chowu[14].

Również inne stany USA przyjęły ograniczenia na handel mięsem dzikich trójpazurzastych. W 2009 Karolina Południowa przyjęła ustawę ograniczająca międzystanowymi i międzypaństwowym do 10 na osobę jednorazowo lub 20 na osobę rocznie[15].

Podział systematyczny

Do rodziny należą następujące rodzaje[16]:

oraz rodzaje wymarłe:

  • Derrisemys[18] Hutchison, 2009
  • Hutchemys[3] Joyce, Revan, Lyson & Danilov, 2009
  • Palaeotrionyx Schmidt, 1945
  • Plastomenoides[18] Hutchison, 2009
  • Plastomenus Cope, 1873

Przypisy

  1. Trionychidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b c Torsten M. Scheyer, Thomas Mörs i Elisabeth Einarsson (2012) "First record of soft-shelled turtles (Cryptodira,Trionychidae) from the Late Cretaceous of Europe" Journal of Vertebrate Paleontology 32(5):1027–1032
  3. a b W.G. Joyce, A. Revan, T.R. Lyson & I.G. Danilov. Two New Plastomenine Softshell Turtles from the Paleocene of Montana and Wyoming. „Bulletin of the Peabody Museum of Natural History”. 50 (2), s. 307–325, 2009. DOI: 10.3374/014.050.0202 (ang.). 
  4. a b Obst, Fritz Jurgen (1998). Cogger, H.G. i Zweifel, R.G.. ed. Encyclopedia of Reptiles and Amphibians. San Diego: Academic Press. ss. 117–118. ​ISBN 0-12-178560-2​.
  5. Gage, Simon H.; Gage, Susanna Phelps (1886). "Aquatic respiration in soft-shelled turtles: A contribution to the physiology of respiration in vertebrates". American Naturalist 20 (3): 233-236.
  6. Ip, Y. K.; Loong, A. M.; Lee, S. M. L.; Ong, J. L. Y.; Wong, W. P.; Chew, S. F. (2012). "The Chinese soft-shelled turtle, Pelodiscus sinensis, excretes urea mainly through the mouth instead of the kidney". Journal of Experimental Biology 215 (21): 3723. doi:10.1242/jeb.068916.
  7. Ditmars
  8. Jenyns, Soame (1930) "The tortoise and the turtle in Kwongtung", The Hong Kong Naturalist 1: 161–163.
  9. Mitsukuri, Kakichi (1906), "The cultivation of marine and fresh-water animals in Japan", w Rogers, Howard Jason, Congress of arts and science: Universal exposition, St. Louis, 1904, Houghton, Mifflin and company, s. 694–732.
  10. Zhao Huanxin, "Low price hurts turtle breeding". China Daily 1999-06-30
  11. Zhang Jian (章剑), Chinese soft-shelled turtle value return, Turtle news (中国龟鳖网), 13 sierpnia 2009
  12. a b Shi, Haitao; Parham, James F; Fan, Zhiyong; Hong, Meiling; Yin, Feng (2008-01-01), "Evidence for the massive scale of turtle farming in China", Oryx (Cambridge University Press) 42: 147–150, doi:10.1017/S0030605308000562
  13. "China Gobbling Up Florida Turtles", CRAIG PITTMAN, St. Petersburg Times. 9 października 2008.
  14. Freshwater Fish and Wildlife, Rule No. 68A-25.002: General Provisions for Taking Possession and Sale of Reptiles
  15. Południowa Karolina, Legislative Update, June 5, 2009, Vol. 26, No. 16
  16. P. Uetz & J. Hallermann: Higher taxa: Trionychidae (ang.). The Reptile Database. [dostęp 2020-09-21].
  17. Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 361. ISBN 83-01-14344-4.
  18. a b J.H. Hutchison. New soft-shelled turtles (Plastomeninae, Trionychidae, Testudines) from the Late Cretaceous and Paleocene of North America. „University of California Museum of Paleontology (PaleoBios)”. 29 (2), s. 36-47, 2009 (ang.). 

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Pelodiscus.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pelodiscus-head.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kyoo Suppon Soup.jpg
Autor: Joi Ito from Inbamura, Japan, Licencja: CC BY 2.0
Suppon Soup (Kyoto)