Żółwinek bezzębny

Żółwinek bezzębny
Psacasta exanthematica
(Scopoli, 1763)
Ilustracja
Imago
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

pluskwiaki

Podrząd

pluskwiaki różnoskrzydłe

Nadrodzina

tarczówki

Rodzina

żółwinkowate

Podrodzina

Eurygastrinae

Rodzaj

Psacasta

Podrodzaj

Psacasta s.str.

Gatunek

żółwinek bezzębny

Żółwinek bezzębny[1] (Psacasta exanthematica) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny żółwinkowatych. Zamieszkuje południową część Europy, Afrykę Północną oraz zachodnią i środkową część Azji. Bytuje na terenach otwartych, ciepłych i nasłonecznionych. Żeruje na ogórecznikowatych.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1763 roku przez Giovanniego Antonia Scopoliego pod nazwą Cimex exanthematicus. Jako miejsce typowe wskazano okolice Triestu we Włoszech[2]. W 1781 roku Johan Christian Fabricius opisał go niezależnie pod nazwą Cimex pedemontanus[3] i pod taką nazwą Odo Reuter wyznaczył go w 1888 roku gatunkiem typowym rodzaju Psacasta[4], wprowadzonego w 1839 roku przez Ernsta Friedricha Germara[5].

Żółwinek bezzębny klasyfikowany jest w podrodzaju nominatywnym rodzaju Psacasta wraz z pokrewnymi P. cypria i P. granulata. Systematyka tego podrodzaju zrewidowana w 2005 roku przez Attilia Carapezzę i Izjasława Kerżnera. Trzy podgatunki żółwinka bezzębnego uznane zostały za ważne[6]:

  • Psacasta exanthematica cerinthe (Fabricius, 1787)
  • Psacasta exanthematica conspersa Germar, 1839
  • Psacasta exanthematica exanthematica (Scopoli, 1763)

Morfologia

Jasno ubarwiony osobnik
Imago, widok z boku
Imago, widoczny spód ciała

Pluskwiak o szeroko-owalnym w zarysie, grzbietowo mocno wypukłym ciele[7][8][6]. W przypadku podgatunku nominatywnego samce osiągają od 9,8 do 10,9 mm, a samice od 10 do 11,9 mm, aczkolwiek znane są lokalne populacje z osobnikami mierzącymi od 8,4 do 8,6 mm. W przypadku P. e. cerinthe samce osiągają od 8 do 10,5 mm, a samice od 9,6 do 11,2 mm, zaś w przypadku P. e. conspersa samce osiągają od 7,9 do 9,7 mm, a samice od 8,2 do 10,2 mm (czasem więcej). Maksymalne wymiary u poszczególnych płci są mniejsze od minimalnych wymiarów pokrewnego P. cypria[6]. Podstawowe ubarwienie ciała bywa od żółtobrązowego przez rudobrązowe i brunatne po czarne, niekiedy z lekkim połyskiem fioletowym. Typowo na tym tle występuje obfite nakrapianie barwy białej do żółtawej, przy czym plamki umieszczone są na niewielkich wyniosłościach oskórka[7][8][6]. U podgatunku nominatywnego tło jest zwykle brązowe, a plamki rozmieszczone są gęsto i równomiernie, słabiej widocznymi będąc tylko u jaśniejszych osobników. U podgatunku P. e. cerinthe tło jest czarne, natomiast plamkowanie różni się u poszczególnych populacji i może być liczne, zredukowane lub całkiem nieobecne. U podgatunku P. e. conspersa barwa tła jest żółto- lub jasnobrązowa, a żółtawe plamkowanie jest słabiej widoczne niż u podgatunku nominatywnego i skoncentrowane głównie na bokach, jednak wyjątkiem są niektóre populacje z Kaukazu Północnego nie odbiegające ubarwieniem od podgatunku nominatywnego[6]. Powierzchnia ciała jest gęsto punktowana[7][8].

Głowa ma czułki o członie trzecim bardzo krótkim[7], osiągającym od ¼ do ⅓ długości członu drugiego[6]. Podobnie jak u innych przedstawicieli podrodzaju na bukuli brak jest zęba. Tarczka jest duża i szeroka[8]. W widoku od góry listewki brzeżne odwłoka są słabo widoczne lub zupełnie nakryte tarczką. U samca na spodzie odwłoka występują matowe androkonia[8][7]. Genitalia samca cechują się błoną łączną edeagusa o płatach bocznych zaopatrzonym w dwa lub trzy nieregularne szeregi ząbków[6].

Biologia i ekologia

Owad ten zasiedla stanowiska otwarte, ciepłe i mocno nasłonecznione[7][9], w tym łąki, murawy, polany, tereny ruderalne, ogrody i przydroża[1]. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłefitofagami ssącymi soki z przedstawicieli rodziny ogórecznikowatych[7][1], w tym z farbowników, rumianic i żmijowców[1][9]. Ubarwienie owadów upodabnia je do liści w nasadowych częściach rośliny[9].

Pluskwiak ten wydaje na świat jedno pokolenie w roku[9]. Osobniki aktywne spotyka się od kwietnia do października[1]. Postacie dorosłe nowego pokolenia pojawiają się od sierpnia i stanowią stadium zimujące[9].

Rozprzestrzenienie

Gatunek palearktyczny[7].

Podgatunek nominatywny znany jest w Europie z Portugalii, Hiszpanii, Francji, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Czech, Słowacji, Węgier, Krymu, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskiej części Turcji. Z Afryki Północnej podawany jest z Madery[10][11] i Egiptu. W Azji stwierdzono jego występowanie w anatolijskiej części Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanie, Syrii, Jordanii, Izraelu, Iraku i Iranie[11].

Podgatunek P. e. cerinthe znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Korsyki, kontynentalnych Włoch[12][13], Malty, Maroka, Algierii i Tunezji[12]. Podgatunek P. e. conspersa podawany jest z Węgier, Mołdawii, Ukrainy, europejskiej części Rosji[14][15], zachodniej Syberii, anatolijskiej części Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Kazachstanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu, Kirgistanu, Iranu i Afganistanu[14].

Do fauny Polski żółwinek bezzębny zaliczany był błędnie jeszcze na listach z 2004 roku. Doniesienie o odnalezieniu go na Śląsku z pracy z 1806 roku uznawane jest obecnie za niewiarygodne. W 1939 roku odłowiony został w Dereniówce – nazwę tę błędnie przyporządkowano do części obecnej Lubatowej w Beskidzie Niskim, podczas gdy chodziło o jar na ukraińskim Podolu[16].

W Niemczech owad ten ograniczony jest w swym zasięgu do południowej Bawarii i Niziny Gónoreńskiej[9]. Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony jest jako gatunek zagrożony wymarciem (EN)[17].

Przypisy

  1. a b c d e Psacasta exanthematica – Żółwinek bezzębny. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-25].
  2. J.A. Scopoli: Entomologia Carniolica exhibens Insecta Carnioliae indigena et distributa in ordines, genera, species, varietates. Methodo Linneana. Vindobonae: Trattner, 1763, s. 121.
  3. J.C. Fabricius: Species insectorum exhibentes eorum differentias specificas, synonyma auctorum, loca natalia, metamorphosin adiectis observationibus, descriptionibus 2. Hamburgi et Kilonii: Bohn, 1781, s. 1-494.
  4. O.M. Reuter: Revisio synonymica Heteropterorum Palaearcticorum quae descripserunt auctores vetustiores (Linnaeus 1758 - Latreille 1806). Helsingfors: Finnische Literatur-Gesellschaft, 1888.
  5. E.F. Germar. Beiträge zu einer Monographie der Schildwanzen. „Zeitschrift für die Entomologie”. 1, s. 1-146, 1839. 
  6. a b c d e f g A. Carapezza, I.M. Kerzhner. Species of the subgenus Psacasta s. str. (Heteroptera: Scutelleridae). „Zoosystematica Rossica”. 14 (1), s. 55-60, 2005. 
  7. a b c d e f g h Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", 2012.
  8. a b c d e Jerzy Adrian Lis, Barbara Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 13: Puklicowate – Acanthosomatidae, żółwinkowate – Scutelleridae. Toruń: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.
  9. a b c d e f Ekkehard Wachmann, Albert Melber, Jürgen Deckert: Wanzen. Band 4: Pentatomomorpha II: Pentatomoidea: Cydnidae, Thyreocoridae, Plataspidae, Acanthosomatidae, Scutelleridae, Pentatomidae. (= Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise. 81. Teil). Goecke & Evers, Keltern, 2008, s. 71. ISBN 978-3-937783-36-9.
  10. Psacasta (Psacasta) exanthematica subsp. exanthematica (Scopoli, 1763). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-28].
  11. a b Berend Aukema (red.): Psacasta (Psacasta) exanthematica exanthematica (Scopoli, 1763). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-06-03].
  12. a b Berend Aukema (red.): Psacasta (Psacasta) exanthematica cerinthe (Fabricius, 1787). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-06-03].
  13. Psacasta (Psacasta) exanthematica subsp. cerinthe (Fabricius, 1787). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-28].
  14. a b Berend Aukema (red.): Psacasta (Psacasta) exanthematica conspersa Germar, 1839. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-06-03].
  15. Psacasta (Psacasta) exanthematica subsp. conspersa Germar, 1839. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-28].
  16. Tomasz Rutkowski, Grzegorz Gierlasiński, Jerzy A. Lis. Psacasta exanthematica (Scopoli, 1763) (Hemiptera: Heteroptera: Scutelleridae) w Polsce. „Heteroptera Poloniae - Acta Faunistica”. 12, s. 33-35, 2018. ISSN 2083-201X. 
  17. Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.

Media użyte na tej stronie

Psacasta exanthematica - Flickr - gailhampshire.jpg
Autor: gailhampshire from Cradley, Malvern, U.K, Licencja: CC BY 2.0
Psacasta exanthematica
Psacasta exanthematica 68213452.jpg
Autor: Roman, Licencja: CC BY 4.0
Psacasta exanthematica
Psacasta exanthematica. u-s - Flickr - gailhampshire.jpg
Autor: gailhampshire from Cradley, Malvern, U.K, Licencja: CC BY 2.0
Psacasta exanthematica. u/s
Hemiptera. Family Scutelleridae. Psacasta exanthematica - Flickr - gailhampshire.jpg
Autor: gailhampshire from Cradley, Malvern, U.K, Licencja: CC BY 2.0
Hemiptera. Family Scutelleridae. Psacasta exanthematica