Żółwinek bezzębny

Żółwinek bezzębny

Psacasta exanthematica
(Scopoli, 1763)
Imago
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Nadrodzina	tarczówki
Rodzina	żółwinkowate
Podrodzina	Eurygastrinae
Rodzaj	Psacasta
Podrodzaj	Psacasta s.str.
Gatunek	żółwinek bezzębny
Synonimy dla Psacasta exanthematica exanthematica Cimex exanthematicus Scopoli, 1763 Cimex pedemontanus Fabricius, 1781 Cimex allioni Gmelin, 1790 Psacasta exanthematica var. herculeana Horváth, 1891 Psacasta pallida Reuter, 1902 Psacasta simillima Horváth, 1917 Psacasta herculeana f. versicolor Stichel, 1960 dla Psacasta exanthematica cerinthe Cimex cerinthe Fabricius, 1787 Tetyra pagana Fabricius, 1803 Tetyra gentilis Fabricius, 1803 Psacasta anthriboides Germar, 1839 Psacasta nigra Germar, 1839 Tetyra hispana Rambur, 1839 Psacasta horvathi Royer, 1923 Psacasta exanthematica antoinei Vidal, 1950 dla Psacasta exanthematica conspersa Psacasta conspersa Germar, 1839 Scutellera albopunctata Krynicki in Ivanov & Chernay, 1871 Psacasta exanthematica f. minor Puton, 1881 Psacasta cerinthe var. argillacea Horváth, 1889 Psacasta affinis Reuter, 1900 Psacasta exanthematica var. antennata Halászfy, 1954

Żółwinek bezzębny^[1] (Psacasta exanthematica) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny żółwinkowatych. Zamieszkuje południową część Europy, Afrykę Północną oraz zachodnią i środkową część Azji. Bytuje na terenach otwartych, ciepłych i nasłonecznionych. Żeruje na ogórecznikowatych.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1763 roku przez Giovanniego Antonia Scopoliego pod nazwą Cimex exanthematicus. Jako miejsce typowe wskazano okolice Triestu we Włoszech^[2]. W 1781 roku Johan Christian Fabricius opisał go niezależnie pod nazwą Cimex pedemontanus^[3] i pod taką nazwą Odo Reuter wyznaczył go w 1888 roku gatunkiem typowym rodzaju Psacasta^[4], wprowadzonego w 1839 roku przez Ernsta Friedricha Germara^[5].

Żółwinek bezzębny klasyfikowany jest w podrodzaju nominatywnym rodzaju Psacasta wraz z pokrewnymi P. cypria i P. granulata. Systematyka tego podrodzaju zrewidowana w 2005 roku przez Attilia Carapezzę i Izjasława Kerżnera. Trzy podgatunki żółwinka bezzębnego uznane zostały za ważne^[6]:

• Psacasta exanthematica cerinthe (Fabricius, 1787)
• Psacasta exanthematica conspersa Germar, 1839
• Psacasta exanthematica exanthematica (Scopoli, 1763)

Morfologia

Jasno ubarwiony osobnik

Imago, widok z boku

Imago, widoczny spód ciała

Pluskwiak o szeroko-owalnym w zarysie, grzbietowo mocno wypukłym ciele^[7][8][6]. W przypadku podgatunku nominatywnego samce osiągają od 9,8 do 10,9 mm, a samice od 10 do 11,9 mm, aczkolwiek znane są lokalne populacje z osobnikami mierzącymi od 8,4 do 8,6 mm. W przypadku P. e. cerinthe samce osiągają od 8 do 10,5 mm, a samice od 9,6 do 11,2 mm, zaś w przypadku P. e. conspersa samce osiągają od 7,9 do 9,7 mm, a samice od 8,2 do 10,2 mm (czasem więcej). Maksymalne wymiary u poszczególnych płci są mniejsze od minimalnych wymiarów pokrewnego P. cypria^[6]. Podstawowe ubarwienie ciała bywa od żółtobrązowego przez rudobrązowe i brunatne po czarne, niekiedy z lekkim połyskiem fioletowym. Typowo na tym tle występuje obfite nakrapianie barwy białej do żółtawej, przy czym plamki umieszczone są na niewielkich wyniosłościach oskórka^[7][8][6]. U podgatunku nominatywnego tło jest zwykle brązowe, a plamki rozmieszczone są gęsto i równomiernie, słabiej widocznymi będąc tylko u jaśniejszych osobników. U podgatunku P. e. cerinthe tło jest czarne, natomiast plamkowanie różni się u poszczególnych populacji i może być liczne, zredukowane lub całkiem nieobecne. U podgatunku P. e. conspersa barwa tła jest żółto- lub jasnobrązowa, a żółtawe plamkowanie jest słabiej widoczne niż u podgatunku nominatywnego i skoncentrowane głównie na bokach, jednak wyjątkiem są niektóre populacje z Kaukazu Północnego nie odbiegające ubarwieniem od podgatunku nominatywnego^[6]. Powierzchnia ciała jest gęsto punktowana^[7][8].

Głowa ma czułki o członie trzecim bardzo krótkim^[7], osiągającym od ¼ do ⅓ długości członu drugiego^[6]. Podobnie jak u innych przedstawicieli podrodzaju na bukuli brak jest zęba. Tarczka jest duża i szeroka^[8]. W widoku od góry listewki brzeżne odwłoka są słabo widoczne lub zupełnie nakryte tarczką. U samca na spodzie odwłoka występują matowe androkonia^[8][7]. Genitalia samca cechują się błoną łączną edeagusa o płatach bocznych zaopatrzonym w dwa lub trzy nieregularne szeregi ząbków^[6].

Biologia i ekologia

Owad ten zasiedla stanowiska otwarte, ciepłe i mocno nasłonecznione^[7][9], w tym łąki, murawy, polany, tereny ruderalne, ogrody i przydroża^[1]. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe są fitofagami ssącymi soki z przedstawicieli rodziny ogórecznikowatych^[7][1], w tym z farbowników, rumianic i żmijowców^[1][9]. Ubarwienie owadów upodabnia je do liści w nasadowych częściach rośliny^[9].

Pluskwiak ten wydaje na świat jedno pokolenie w roku^[9]. Osobniki aktywne spotyka się od kwietnia do października^[1]. Postacie dorosłe nowego pokolenia pojawiają się od sierpnia i stanowią stadium zimujące^[9].

Rozprzestrzenienie

Gatunek palearktyczny^[7].

Podgatunek nominatywny znany jest w Europie z Portugalii, Hiszpanii, Francji, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Czech, Słowacji, Węgier, Krymu, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskiej części Turcji. Z Afryki Północnej podawany jest z Madery^[10][11] i Egiptu. W Azji stwierdzono jego występowanie w anatolijskiej części Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanie, Syrii, Jordanii, Izraelu, Iraku i Iranie^[11].

Podgatunek P. e. cerinthe znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Korsyki, kontynentalnych Włoch^[12][13], Malty, Maroka, Algierii i Tunezji^[12]. Podgatunek P. e. conspersa podawany jest z Węgier, Mołdawii, Ukrainy, europejskiej części Rosji^[14][15], zachodniej Syberii, anatolijskiej części Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Kazachstanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu, Kirgistanu, Iranu i Afganistanu^[14].

Do fauny Polski żółwinek bezzębny zaliczany był błędnie jeszcze na listach z 2004 roku. Doniesienie o odnalezieniu go na Śląsku z pracy z 1806 roku uznawane jest obecnie za niewiarygodne. W 1939 roku odłowiony został w Dereniówce – nazwę tę błędnie przyporządkowano do części obecnej Lubatowej w Beskidzie Niskim, podczas gdy chodziło o jar na ukraińskim Podolu^[16].

W Niemczech owad ten ograniczony jest w swym zasięgu do południowej Bawarii i Niziny Gónoreńskiej^[9]. Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony jest jako gatunek zagrożony wymarciem (EN)^[17].

Przypisy