Żółwinek zbożowy

Żółwinek zbożowy

Eurygaster maura
(Linnaeus, 1758)
(c) Göran Liljeberg, CC BY 3.0 Imago
Larwa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Nadrodzina	tarczówki
Rodzina	żółwinkowate
Podrodzina	Eurygastrinae
Rodzaj	Eurygaster
Gatunek	żółwinek zbożowy
Synonimy Cimex maurus Linnaeus, 1758 Cimex cinereus Goeze, 1778 Tetyra picta Fabricius, 1803 Eurygaster maura var. communis Fieber, 1861 Eurygaster minor Montandon, 1885 Eurygaster maura f. meridionalis Péneau, 1911. Eurygaster maura ab. rufopicta Péneau, 1911 Eurygaster maurus f. personatus Stichel, 1924 Eurygaster meridionalis var. nigricans Mancini, 1931 Eurygaster meridionalis var. maculata Mancini, 1931 Eurygaster maurus f. aequalis Wagner, 1938 Eurygaster maurus f. granulosus Wagner, 1938 Eurygaster maurus f. pallidus Wagner, 1938 Eurygaster maurus var. rutilus Wagner, 1938 Eurygaster maura var. punctata Wagner, 1951 Eurygaster maura ab. pallens Halászfy, 1959 Eurygaster maura ab. melanaria Halászfy, 1959 Eurygaster maura ab. rubida Halászfy, 1959 Eurygaster maura ab. umbrosa Halászfy, 1959 Eurygaster maura f. subnigra Stichel, 1960

Żółwinek zbożowy^[1][2][3] (Eurygaster maura) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny żółwinkowatych. Zamieszkuje zachodnią i środkową część Palearktyki.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Cimex maurus. Jako miejsce typowe wskazano „Mauretanię i Szwecję”^[4]. W 1833 roku François-Louis Laporte de Castelnau umieścił go w rodzaju Eurygaster^[5].

Morfologia

Pluskwiak o lekko wydłużonym, owalnym ciele długości od 8 do 11,5 mm^[6]. Ubarwienie ma zmienne; na wierzchu ciała dominować może kolor od jasno- do ciemnobrązowego, ciemnoszary, a nawet czerwonawy^[6][2]. Wzór z jasnych i ciemnych smug na wierzchu ciała bywa od niemal niewidocznego po wyraźnie kontrastujący^[6][7]. Ciało pokrywa wyraźne, czarne punktowanie^[2]. Na spodzie odwłoka występują czarne kropki^[8]. Głowa jest w zarysie trójkątna^[8][2], tak długa jak szeroka lub nieco dłuższa niż szersza^[2]. Czułki mają człon drugi dwukrotnie dłuższy od trzeciego^[1], a człony czwarty i piąty czarne, aczkolwiek czasem czwarty ma rozjaśnioną nasadę^[6]. Nadustek z przodu niezakryty jest policzkami, w przybliżeniu jest tak długi jak one. Wierzchołek nadustka leży na tej samej wysokości co policzki, nie jest obniżony w przeciwieństwie do tego u żółwinka żółwika^[6][7][2]. Oczy wystają poza obrys głowy co najwyżej do ⅔ swojej szerokości^[2]. Przedplecze ma kąty boczne zaokrąglone, niewystające poza krawędź półpokryw lub wystające poza nią tylko nieznacznie^[6]. Tarczka jest szeroka, językowata, zakrywająca niemal cały odwłok i sięgająca do jego szczytu, na wierzchołku zaokrąglona^[8][2]. Odwłok ma listewki brzeżne dobrze od góry widoczne, czarno nakrapiane^[2]. Genitalia samca różnią się od tych u żółwinka żółwika skręconymi ze sobą i tworzącymi dwa rogopodobne wyrostki spikulami prącia, natomiast genitalia samic węższymi i zaokrąglonymi w zarysie dolnymi płytkami genitalnymi^[6][7].

Ekologia i występowanie

Owad ten jest kserofilem^[8]. Zasiedla rozmaite tereny otwarte i półotwarte, w tym łąki, pobrzeża lasów, polany, ugory, wrzosowiska i pola uprawne^[1]. Preferuje stanowiska suche i nasłonecznione, zwłaszcza o podłożu piaszczystym. Jest fitofagiem ssącym soki z różnych przedstawicieli rodziny traw^[6], zarówno z kłosów, jak i z źdźbeł^[1]. Postacie dorosłe ukazują się przy temperaturach osiągających około 18°C, zwykle w kwietniu^[8]. Kopulacje odbywają się pod koniec kwietnia i w maju, składanie jaj zaś w maju i na początku czerwca^[2][8]. Jaja są kuliste, średnicy około 1 mm, jasnozielone. Pojedyncza samica składa ich od 24 do 29 w szeregach liczących od 10 do 14 sztuk. Rozwój zarodkowy trwa od 12 do 14 dni^[8]. Rozwój larwalny zajmuje około miesiąca i występuje w nim pięć stadiów, z których pierwsze jest osiadłe, a pozostałe wędrujące. Osobniki dorosłe nowego pokolenia pojawiają się w lipcu^[2][8]. Między sierpniem a październikiem migrują na zimowiska na obszary zalesione. Zimują pod opadłym listowiem^[8].

Parazytoidami tego żółwinka są muchówki z rodziny rączycowatych należące do gatunków Ectophasia oblonga, Ectophasia crassipennis, Eliozeta helluo i Phasia subcoleoptrata^[1].

Rozprzestrzenienie

Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji^[9][10]. Z Afryki Północnej podawany jest z Maroka, Algierii i Tunezji. W Azji stwierdzono jego występowanie w anatolijskiej części Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanie, Syrii, Izraelu, na Synaju i Syberii, w Kazachstanie, Turkmenistanie i Iranie^[10]. W Polsce jest pospolity^[6][7].

Znaczenie gospodarcze

W strefie lasostepu i południowej części strefy lasów owad ten notowany jest jako szkodnik zbóż, w tym pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, kukurydzy i prosa. Jego żerowanie na kłosach powoduje, że mąka z ziaren nie nadaje się do zastosowania w piekarnictwie. Gatunek ten jest jednak zwykle mało liczebny, ma mniejszą zdolność rozrodczą i pojawia się później, w związku z czym stanowi znacznie mniejsze zagrożenie niż pokrewny Eurygaster integriceps^[8].

Przypisy