Żaba dalmatyńska

Żaba dalmatyńska

Rana dalmatina[1]
Fitzinger in Bonaparte, 1839
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	płazy
Rząd	płazy bezogonowe
Podrząd	Neobatrachia
Rodzina	żabowate
Rodzaj	Rana
Gatunek	żaba dalmatyńska
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Żaba dalmatyńska^[3][4][5], żaba zwinka^[3][4][5] (Rana dalmatina) – gatunek płaza z rodziny żabowatych.

Występuje w Europie, również w Polsce, gdzie przebiega północno-wschodnia granica jego zasięgu, ale tylko na kilkunastu stanowiskach w południowej jej części (głównie na południu Kotliny Sandomierskiej i na Pogórzu Karpackim^[6]). Żywi się owadami. Należy do grupy żab brunatnych. W Polsce objęta jest ścisłą ochroną gatunkową^[7][8].

Budowa

Żaba dalmatyńska osiąga długość od 6^[4][5] do 7^[5]–8 cm^[3][4], niektóre samice osiągają nawet 9 cm (występuje dymorfizm płciowy: samce nie dorównują im rozmiarami). Żaba wydaje się przez to dość duża^[5].

Zwierzę przypomina wyglądem żabę trawną^[3], cechującą się zazwyczaj silniejszą budową^[5]. Grzbietowa strona ciała zabarwiona jest na brązowo^[3][4], może być bladożółtobrązowa bądź czerwonawobrązowa, niekiedy ciemna^[5], widnieje na niej plama przyjmująca kształt litery V^[4]. Występują gruczołowe fałdy grzbietowe, położone w znacznej odległości od siebie^[5]. Wyraźnie widać plamy skroniowe^[4] barwy ciemnego brązu, klinowate w kształcie. Kończyny tylne zdobi 10 poprzecznych ciemnych pręg, wyraźnie zaznaczonych^[5]. Z kolei brzuch opisuje się jako jednobarwny, jasny^[4]. Podgardle jest jaśniejsze niż u żaby włoskiej, po czym można te gatunki rozróżnić^[5].

Cechuje ją smukła sylwetka^[5]. Pysk jest bardziej zaostrzony, niż u żaby trawnej^[3]. W odległości 1 mm od oka, w obrębie plamy skroniowej, znajduje się błona bębenkowa o średnicy ustępującej oku^[5]. U samca zwraca uwagę brak rezonatorów, który przekłada się na cichość wydawanych przezeń dźwięków^[5]. Kończyny tylne są znacznej długości, przekraczającej długość tylnych kończyn u żaby trawnej czy moczarowej^[3]. Jeśli kończyna jest wyprostowana w kierunku przednim, staw skokowy sięga znacznie za pysk^[3][4]: jakieś 2–3 cm, a bywa że i więcej. W książkach popularnonaukowych znaleźć można nawet określenie uderzająco długie^[5]. Kończyny takie pozwalają żabie zwince na wykonywanie skoków długości dochodzącej do 2 m^[3]. Na piętach widnieją dobrze rozwinięte modzele. Palce zaopatrzone są błonami pływnymi, nie sięgającymi jednak do ich koniuszków^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek cechuje się szerokim zasięgiem występowania. Zamieszkuje większą część Europy aż do północnej Turcji^[2].

Na północy żaba zwinka zamieszkuje wybrzeża szwedzkie i wyspy Danii. Stanowi w tych krajach rzadkość. Wysp Brytyjskich nie zamieszkuje, jeśli nie liczyć niewielkiej populacji na wyspie Jersey. Obserwowana jest w Belgii i Luksemburgu^[2].

Na zachodzie płaz sięga Hiszpanii (Araba, Burgos i Navarra). Stanowi w tym kraju wielką rzadkość. W Portugalii się jej nie spotyka. Zamieszkuje natomiast Francję^[2].

W obrębie Europy Środkowej żaba zwinka ma północno-wschodnią granicę zasięgu. Pewne występowanie w drugiej połowie XX wieku i na początku XXI wieku potwierdzono w południowej Polsce (dolina górnej Odry, Beskidy, Kotlina Sandomierska, Roztocze)^[9]. Według IUCN informacje te wymagają jednak potwierdzenia. Występuje natomiast w Czechach, na Słowacji, w Niemczech^[2]. W Europie Środkowej jest to zwierzę uznawane za rzadkie, występujące wyspowo^[3][5], bądź za pospolite^[2]. Spotyka się ją na Węgrzech, w Austrii, Szwajcarii, w Grecja, we Włoszech^[2].

Zwierzę występuje w Albanii, Bułgarii, Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Macedonii Północnej, Serbii, Czarnogórze, Rumunii, Słowenii. Na obszarze byłego ZSRR żabę zwinkę spotyka się tylko na Ukrainie, na Nizinie Zakarpackiej i okolicznych stokach. W Turcji zasiedla wschodnią Trację i północną Anatolię, wypowiedzenie się odnośnie do brzegów Morza Czarnego wymaga dalszych badań. Tureckie populacje są rozdrobnione^[2]. Niektóre źródła podają też Iran^[3][4] (północny zachód kraju^[5]) i Kaukaz^[3][4], których IUCN nie wymienia^[2]. Na południowym wschodzie Europy żaba ta jest typowym mieszkańcem łęgów^[5].

Ras geograficznych nie wyróżnia się^[5].

Zwierzę według różnych źródeł występuje do wysokości 1000^[5], 1500^[4] bądź 1700 m n.p.m.^[2]. Jego siedlisko stanowią wedle IUCN polany w widnych lasach liściastych, tworzonych przez dęby (w Hiszpanii dąbrowa Quercus pedunculata stanowi właściwie prócz wilgotnych łąk jedyne siedlisko tego płaza), buki i graby^[2], inne źródła podają łęgi^[5], dość suche lasy liściaste lub mieszane^[4], jednak na pewno nie iglaste, a rzadziej od lasów łąki i zarośla. Nie zapuszcza się na pastwiska, tereny uprawne^[2], a jeżeli rozmnaża się w zbiornikach śródpolnych, to blisko lasu^[9]. Nie musi przebywać w bezpośredniej bliskości wody, ale raczej wędruje po lądzie^[5].

Rozmnażanie odbywa się w niewielkich zbiornikach wodnych położonych w lasach lub na ich obrzeżach, wymienia się stawy, mokradła, bagna, rowy^[2].

Zachowanie

Żabę dalmatyńską obserwuje się od lutego do listopada^[3]. Wędrówki jej odbywają się i w dzień, i w nocy. Żeruje jednak głównie nocą, a za dnia aktywność zachowuje tylko przy pokaźnej wilgotności. Zwierzę żywi się owadami, skąposzczetami, ślimakami bez muszli. Polowania urządza na roślinach bądź też w ściółce^[5].

W obliczu zagrożenia żaba dalmatyńska próbuje ucieczki swymi długimi skokami. Pojedynczym skokiem potrafi przebyć nawet 2 m^[5].

Cykl życiowy

(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0

Kłęby skrzeku żaby dalmatyńskiej, umieszczone w zbiorniku wodnym i przymocowane do rośliny

Pora godowa żaby dalmatyńskiej nie trwa długo: zabiera około 2 tygodni^[5]. Odbywa się wiosną, w marcu i kwietniu, w niewielkich zbiornikach wodnych^[4], do których migruje^[2]. Samiec wydaje z siebie ciche dźwięki, nie ma bowiem rezonatorów. Odgłos godowy zapisuje się jako rro-rro-rro czy też kwo-kwo-kwo. Odbywa się kopulacja^[5]. Następnie samica składa skrzek tworzący kuliste kłęby. Zawierają one według różnych źródeł od 600 do 1400 jaj^[4] albo od 1000 do 2000 jaj^[5]. Kłęby skrzeku początkowo są przyczepione do podwodnej roślinności czy martwego drewna, ale po kilku dniach unoszą się. Mogą być wówczas zasiedlane przez glony^[9][6]. Przeżywalność larw jest niewielka^[2]. W środku lata dochodzi do przeobrażenia i z kijanek powstają małe żabki. Mijają 2–3 lata, nim osiągną one dojrzałość płciową^[5].

Status

Żaba dalmatyńska występuje dość obficie, jest pospolicie spotykana w dużej części Europy Środkowej i Wschodniej (IUCN wymienia tu Węgry i Rumunię), rzadka na północy czy w Hiszpanii. Całkowita liczebność gatunku ulega obniżeniu. Lokalne spadki odnotowywano w południowo-zachodniej Europie, W Hiszpanii jest to gatunek zagrożony wyginięciem^[2]. Zagrożone są więc raczej poszczególne stanowiska, niż gatunek w całości^[5].

Wśród zagrożeń dla gatunku IUCN wymienia^[2]:

• osuszanie i eutrofizację zbiorników, w których żaba zwinka się rozmnaża^[2]
• wyrąb lasów^[2] (zwłaszcza zaś wedle innych źródeł postępująca szybko degradacja lasów łęgowych^[5])
• zastępowanie lasów liściastych iglastymi^[2]
• lokalnie wypadki drogowe^[2]
• w Szwajcarii i północnych Włoszech prawdopodobnie wirusowa infekcja skóry, mogąca wynikać z zanieczyszczenia wód^[2].

IUCN określa żabę dalmatyńską jako gatunek najmniejszej troski. Gatunek ujęty jest w aneksie II konwencji berneńskiej oraz aneksie IV dyrektywy siedliskowej. Ponadto obejmują go ochroną lokalne prawodawstwa^[2], np. polskie^[5], wymieniają lokalne czerwone księgi. Zwierzę zamieszkuje liczne obszary chronione. Działania ochronne z pozytywnym skutkiem podejmowano w przypadku niewielkiej populacji z Jersey, w Hiszpanii monitoruje się populację i stara przywrócić siedliska życia żaby zwinki. Odtwarzania stawów, w których płaz się rozmnaża, udawało się już na obszarze jego zasięgu występowania. Starano się również zmniejszyć umieralność w wypadkach drogowych^[2].

Przypisy