Żabiściekowate

Żabiściekowate
Ilustracja
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0

Żabiściek pływający
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

żabiściekowate

Nazwa systematyczna
Hydrocharitaceae Juss.
Gen. Pl.: 67. 4 Aug 1789
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0

Żabiściekowate (Hydrocharitaceae Juss.) – rodzina roślin wodnych należąca do jednoliściennych. Obejmuje 18 rodzajów ze 116 gatunkami[2]. Należą tu trwałe i jednoroczne rośliny wodne (zarówno morskie, jak i słodkowodne). Spotykane są w różnych strefach klimatycznych, w wodach słodkich na wszystkich kontynentach oraz wzdłuż brzegów morskich w strefie międzyzwrotnikowej[3]. Rodzina jest najbardziej zróżnicowana w strefie tropikalnej i subtropikalnej[4]. Pierwotny zasięg wielu przedstawicieli jest niejasny ze względu na ich rozwleczenie przez człowieka[2], przy czym wiele z nich to problematyczne gatunki inwazyjne. Niektóre rośliny są jadalne lub stosowane jako pasza, wiele gatunków uprawianych jest jako ozdobne w akwariach i stawach[5].

Morfologia

Enhalus acoroides
Ottelia alismoides
Pokrój
Rośliny zielne o pędach pływających lub zakorzenionych w dnie, całkowicie zanurzonych lub wystających nad powierzchnię wody[5]. Pędy nierozgałęzione skrócone lub wydłużone, u części przedstawicieli rozgałęziające się[6]. Rośliny nagie[5].
Liście
Zwykle skrętoległe[5], rozmieszczone równomiernie wzdłuż łodygi lub skupione w rozecie u jej nasady, czasem ustawione dwurzędowo na pędzie lub w okółkach[7]. U nasady często pochwiaste[5], czasem z przejrzystymi przylistkami[6]. Blaszka liściowa pojedyncza, rozszerzona i sercowata lub owalna, albo równowąska i taśmowata, całobrzega, czasem z kolcami na brzegach. Ogonek liściowy mniej lub bardziej wyraźny, krótki lub długi, czasem oskrzydlony. Użyłkowanie liścia równoległe, z licznymi żyłkami poprzecznymi[6].
Kwiaty
Obupłciowe lub rozdzielnopłciowe[6], skupione w kwiatostany, czasem złożone i składające się z kilku wierzchotek jednoramiennych[6]. Czasem kwiaty pojedyncze, zwłaszcza żeńskie[7]. Kwiatostany wsparte są dwoma liśćmi podkwiatostanowymi, zrastającymi się w błoniastą rurkę[7]. Okwiat czasem okazały, ale też u niektórych przedstawicieli silnie zredukowany lub nieobecny (np. jezierza), zwykle złożony z trzech działek kielicha i trzech płatków korony. Zalążnia dolna, tworzona przez trzy do 20 owocolistków[6], zwykle nieznacznie tylko ze sobą zrośniętych[7], każdy z własną szyjką słupka. Pręciki powstają w 6 okółkach po trzy, ale często są zredukowane, czasem tylko do pojedynczego pręcika[6]. Powstające w nich ziarna pyłku nie rozpadają się i pozostają w tetradach (złączone po cztery)[7].
Owoce
Jagody, niełupki lub mięsiste, nieregularnie pękające torebki[6]. Nasiona walcowate lub eliptyczne, często o bogato rzeźbionej powierzchni[6], pozbawione bielma[7].

Biologia i ekologia

Rośliny rozmnażają się zwykle w znaczącym stopniu wegetatywnie. Przy rozmnażaniu generatywnym zapylenie dokonywane bywa zarówno pod powierzchnią wody, jak i nad nią. Zapylenia dokonują owady wabione nektarem wydzielanym przez miodniki powstające ze zmodyfikowanych prątniczków[7]. U części gatunków kwiaty męskie odpadają od rośliny macierzystej przed kwitnieniem i unoszone na powierzchni wody mogą zbliżyć się do kwiatów żeńskich, ewentualnie są trwałe, ale wówczas mają pływający pyłek. W kwiatach obupłciowych częsta jest klejstogamia[6]. Jako rośliny wodne pobierają substancje odżywcze całą powierzchnią i w efekcie mają bardzo zredukowaną tkankę przewodzącą[7]. Naczynia występują tylko w korzeniach[5]. U roślin niektórych rodzajów (Enhalus i Thalassia) występują podepidermalne komórki wydzielnicze[7]. Kiełkowanie następuje pod powierzchnią wody[5].

Systematyka

Rodzina w dawnych systemach klasyfikowana była do rzędu Helobiae (m.in. system Englera z 1904)[8], była też sytuowana w swoim własnym rzędzie Hydrocharitales (np. system Cronquista z 1981[9] i system Takhtajana z 2009[10]) lub łączona z łączniowatymi w rząd Butomales. Dopiero w latach 90. XX wieku wykazano na podstawie badań molekularnych, że w żabiściekowatych zagnieżdżona jest dotąd wyodrębniana rodzina jezierzowatych Najadaceae, włączana wcześniej do rdestnicowców Potamogetonales[8]. Jeszcze w systemie Takhtajana (2009) rodzina Najadaceae była wyodrębniona choć wskazywana jako blisko spokrewniona z żabiściekowatymi (obie rodziny w tym ujęciu wchodziły w skład rzędu Hydrocharitales razem z łączniowatymi Butomaceae i onowodkowatymi Aponogetonaceae)[10]

Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Żabiściekowate należą do rzędu żabieńcowców i zajmują w jego drzewie filogenetycznym następującą pozycję[2]:

żabieńcowce

obrazkowate Araceae




kosatkowate Tofieldiaceae






żabiściekowate Hydrocharitaceae



łączniowate Butomaceae




żabieńcowate Alismataceae





bagnicowate Scheuchzeriaceae




onowodkowate Aponogetonaceae




świbkowate Juncaginaceae




Maundiaceae





posydoniowate Posidoniaceae




rupiowate Ruppiaceae



bałwanicowate Cymodoceaceae






zosterowate Zosteraceae



rdestnicowate Potamogetonaceae











Podział według Angiosperm Phylogeny Website
żabiściekowate

Hydrocharitoideae




Stratiotoideae




Anacharidoideae



Hydrilloideae





Klad bazalny Hydrocharitoideae Eaton tworzą dwa rodzaje[11]:

  • Hydrocharis L.żabiściek
  • Limnobium Rich.limnobium

Podrodzina Stratiotoideae Luersson obejmuje tylko monotypowy rodzaj:

Do podrodziny Anacharidoideae Thomé należy 7 rodzajów:

  • Apalanthe Planch. – z jednym gatunkiem Apalanthe granatensis, w niektórych ujęciach włączanym do rodzaju moczarka,
  • Blyxa Noronha ex Thouars
  • Egeria Planch.moczarnica
  • Elodea Michx.moczarka
  • Lagarosiphon Harv.lagarosyfon
  • Maidenia Rendle – z jednym gatunkiem Maidenia rubra
  • Ottelia Pers.otelia

Do podrodziny Hydrilloideae Luersson zalicza się 8 rodzajów:

  • Appertiella C.D.K.Cook & Triest – z jednym gatunkiem Appertiella hexandra
  • Enhalus Rich. – z jednym gatunkiem Enhalus acoroides
  • Halophila Thouars
  • Hydrilla Rich. – przesiąkra, z jednym gatunkiem – przesiąkrą okółkową Hydrilla verticillata
  • Najas L.jezierza
  • Nechamandra Planch. – z jednym gatunkiem Nechamandra alternifolia
  • Thalassia Banks ex C.Koenig
  • Vallisneria L.nurzaniec
Pozycja rodziny w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd Alismatanae Takht., rząd żabiściekowce (Hydrocharitales Dumort.) – takson monotypowy z rodziną: żabiściekowate (Hydrocharitaceae Juss.)[12].

Wykaz rodzajów jest generalnie zgodny z ujęciem APweb z wyjątkiem wyłączenia w odrębną, monotypową rodzinę rodzaju jezierza (Najas). Mimo odrębności morfologicznej tego rodzaju, wyłączenie takie w świetle danych filogenetycznych nie znajduje uzasadnienia – takson ten stanowi klad siostrzany dla rodzaju przesiąkra Hydrilla[2].

Pozycja systematyczna rodziny w systemie Reveala (2007)

Zaktualizowany system Reveala jako generalnie zgodny z systemem APweb w zakresie powiązań filogenetycznych, sytuuje rodzinę wraz z trzema najbliżej spokrewnionymi (łączniowate Butomaceae, żabieńcowate Alismataceae i limnocharysowate Limnocharitaceae) oraz z wciąż wydzielaną odrębnie rodziną jezierzowatych (Najadaceae) w obrębie wąsko ujmowanego rzędu żabieńcowców Alismatales. Rząd ten sytuowany jest w obrębie nadrzędu Aranae Thorne ex Reveal stanowiącym odpowiednik (synonim) rzędu żabieńcowców w ujęciu APweb i systemu APG II[13].

Zastosowanie

Wykorzystywane jako warzywo są rośliny z rodzajów Otelia i jezierza, a jako pastewne stosuje się jezierze, osokę, Thalassia[5] i moczarkę[6]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne w akwariach i stawach (np. nurzaniec), przy czym szereg z nich z tego m.in. powodu zostało szeroko rozwleczonych po świecie w wielu miejscach stając się uciążliwymi roślinami inwazyjnymi (np. egeria, moczarka, przesiąkra, lagarosyfon i jezierza)[5].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-24] (ang.).
  3. V.H. Heywood, R.K. Brummitt, A. Culham, O. Seberg: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 372-373. ISBN 1-55407-206-9.
  4. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1050-51. ISBN 83-214-1305-6.
  5. a b c d e f g h i David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 453. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. a b c d e f g h i j k Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 123-125. ISBN 978-1842466346.
  7. a b c d e f g h i Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 342-347, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
  8. a b Norio Tanaka, Hiroaki Setoguchi, Jin Murata. Phylogeny of the family hydrocharitaceae inferred fromrbcL andmatK gene sequence data. „Journal of Plant Research”. 110, s. 329–337, 1997. 
  9. Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1053-1055. ISBN 0-231-03880-1.
  10. a b Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 596-599. ISBN 978-1-4020-9609-9.
  11. Royal Botanic Gardens, Kew: List of genera in family HYDROCHARITACEAE (ang.). Vascular Plant Families and Genera. [dostęp 2009-01-26].
  12. Crescent Bloom: Hydrocharitaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-26].
  13. James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme (ang.). Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 2009-01-20].

Media użyte na tej stronie

Enhalus acoroides (30774220094).jpg
Autor: Christian Gloor from Wakatobi Dive Resort, Indonesia, Licencja: CC BY 2.0
Sea grass field (Enhalus acoroides) in very shallow water.
ElodeaCanadensis.jpg
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0
Canadian Waterweed, Elodea canadensis (with enlarged cross section of a single whorl). In this instance, the leaves are relatively long and narrow (four times longer than wide). There are also specimens with stockier leaves.
HydrocharisMorsus-ranae2.jpg
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0
Blossoms and swimming leaves of Hydrocharis morsus-ranae.
Najas marina PG.jpg
Autor: Pascale Guinchard, Licencja: CC BY-SA 4.0
OLYMPUS DIGITAL CAMERA