Żabiściekowate
 (c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0 Żabiściek pływający | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | żabiściekowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Hydrocharitaceae Juss. Gen. Pl.: 67. 4 Aug 1789 | |
Żabiściekowate (Hydrocharitaceae Juss.) – rodzina roślin wodnych należąca do jednoliściennych. Obejmuje 18 rodzajów ze 116 gatunkami[2]. Należą tu trwałe i jednoroczne rośliny wodne (zarówno morskie, jak i słodkowodne). Spotykane są w różnych strefach klimatycznych, w wodach słodkich na wszystkich kontynentach oraz wzdłuż brzegów morskich w strefie międzyzwrotnikowej[3]. Rodzina jest najbardziej zróżnicowana w strefie tropikalnej i subtropikalnej[4]. Pierwotny zasięg wielu przedstawicieli jest niejasny ze względu na ich rozwleczenie przez człowieka[2], przy czym wiele z nich to problematyczne gatunki inwazyjne. Niektóre rośliny są jadalne lub stosowane jako pasza, wiele gatunków uprawianych jest jako ozdobne w akwariach i stawach[5].
Morfologia
.jpg)
- Pokrój
- Rośliny zielne o pędach pływających lub zakorzenionych w dnie, całkowicie zanurzonych lub wystających nad powierzchnię wody[5]. Pędy nierozgałęzione skrócone lub wydłużone, u części przedstawicieli rozgałęziające się[6]. Rośliny nagie[5].
- Liście
- Zwykle skrętoległe[5], rozmieszczone równomiernie wzdłuż łodygi lub skupione w rozecie u jej nasady, czasem ustawione dwurzędowo na pędzie lub w okółkach[7]. U nasady często pochwiaste[5], czasem z przejrzystymi przylistkami[6]. Blaszka liściowa pojedyncza, rozszerzona i sercowata lub owalna, albo równowąska i taśmowata, całobrzega, czasem z kolcami na brzegach. Ogonek liściowy mniej lub bardziej wyraźny, krótki lub długi, czasem oskrzydlony. Użyłkowanie liścia równoległe, z licznymi żyłkami poprzecznymi[6].
- Kwiaty
- Obupłciowe lub rozdzielnopłciowe[6], skupione w kwiatostany, czasem złożone i składające się z kilku wierzchotek jednoramiennych[6]. Czasem kwiaty pojedyncze, zwłaszcza żeńskie[7]. Kwiatostany wsparte są dwoma liśćmi podkwiatostanowymi, zrastającymi się w błoniastą rurkę[7]. Okwiat czasem okazały, ale też u niektórych przedstawicieli silnie zredukowany lub nieobecny (np. jezierza), zwykle złożony z trzech działek kielicha i trzech płatków korony. Zalążnia dolna, tworzona przez trzy do 20 owocolistków[6], zwykle nieznacznie tylko ze sobą zrośniętych[7], każdy z własną szyjką słupka. Pręciki powstają w 6 okółkach po trzy, ale często są zredukowane, czasem tylko do pojedynczego pręcika[6]. Powstające w nich ziarna pyłku nie rozpadają się i pozostają w tetradach (złączone po cztery)[7].
- Owoce
- Jagody, niełupki lub mięsiste, nieregularnie pękające torebki[6]. Nasiona walcowate lub eliptyczne, często o bogato rzeźbionej powierzchni[6], pozbawione bielma[7].
Biologia i ekologia
Rośliny rozmnażają się zwykle w znaczącym stopniu wegetatywnie. Przy rozmnażaniu generatywnym zapylenie dokonywane bywa zarówno pod powierzchnią wody, jak i nad nią. Zapylenia dokonują owady wabione nektarem wydzielanym przez miodniki powstające ze zmodyfikowanych prątniczków[7]. U części gatunków kwiaty męskie odpadają od rośliny macierzystej przed kwitnieniem i unoszone na powierzchni wody mogą zbliżyć się do kwiatów żeńskich, ewentualnie są trwałe, ale wówczas mają pływający pyłek. W kwiatach obupłciowych częsta jest klejstogamia[6]. Jako rośliny wodne pobierają substancje odżywcze całą powierzchnią i w efekcie mają bardzo zredukowaną tkankę przewodzącą[7]. Naczynia występują tylko w korzeniach[5]. U roślin niektórych rodzajów (Enhalus i Thalassia) występują podepidermalne komórki wydzielnicze[7]. Kiełkowanie następuje pod powierzchnią wody[5].
Systematyka
Rodzina w dawnych systemach klasyfikowana była do rzędu Helobiae (m.in. system Englera z 1904)[8], była też sytuowana w swoim własnym rzędzie Hydrocharitales (np. system Cronquista z 1981[9] i system Takhtajana z 2009[10]) lub łączona z łączniowatymi w rząd Butomales. Dopiero w latach 90. XX wieku wykazano na podstawie badań molekularnych, że w żabiściekowatych zagnieżdżona jest dotąd wyodrębniana rodzina jezierzowatych Najadaceae, włączana wcześniej do rdestnicowców Potamogetonales[8]. Jeszcze w systemie Takhtajana (2009) rodzina Najadaceae była wyodrębniona choć wskazywana jako blisko spokrewniona z żabiściekowatymi (obie rodziny w tym ujęciu wchodziły w skład rzędu Hydrocharitales razem z łączniowatymi Butomaceae i onowodkowatymi Aponogetonaceae)[10]
- Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Żabiściekowate należą do rzędu żabieńcowców i zajmują w jego drzewie filogenetycznym następującą pozycję[2]:
| żabieńcowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział według Angiosperm Phylogeny Website
| żabiściekowate |
| ||||||||||||||||||
Klad bazalny Hydrocharitoideae Eaton tworzą dwa rodzaje[11]:
- Hydrocharis L. – żabiściek
- Limnobium Rich. – limnobium
Podrodzina Stratiotoideae Luersson obejmuje tylko monotypowy rodzaj:
- Stratiotes L. – osoka, z jednym gatunkiem – osoką aloesowatą Stratiotes aloides
Do podrodziny Anacharidoideae Thomé należy 7 rodzajów:
- Apalanthe Planch. – z jednym gatunkiem Apalanthe granatensis, w niektórych ujęciach włączanym do rodzaju moczarka,
- Blyxa Noronha ex Thouars
- Egeria Planch. – moczarnica
- Elodea Michx. – moczarka
- Lagarosiphon Harv. – lagarosyfon
- Maidenia Rendle – z jednym gatunkiem Maidenia rubra
- Ottelia Pers. – otelia
Do podrodziny Hydrilloideae Luersson zalicza się 8 rodzajów:
- Appertiella C.D.K.Cook & Triest – z jednym gatunkiem Appertiella hexandra
- Enhalus Rich. – z jednym gatunkiem Enhalus acoroides
- Halophila Thouars
- Hydrilla Rich. – przesiąkra, z jednym gatunkiem – przesiąkrą okółkową Hydrilla verticillata
- Najas L. – jezierza
- Nechamandra Planch. – z jednym gatunkiem Nechamandra alternifolia
- Thalassia Banks ex C.Koenig
- Vallisneria L. – nurzaniec
- Pozycja rodziny w systemie Reveala (1994-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd Alismatanae Takht., rząd żabiściekowce (Hydrocharitales Dumort.) – takson monotypowy z rodziną: żabiściekowate (Hydrocharitaceae Juss.)[12].
Wykaz rodzajów jest generalnie zgodny z ujęciem APweb z wyjątkiem wyłączenia w odrębną, monotypową rodzinę rodzaju jezierza (Najas). Mimo odrębności morfologicznej tego rodzaju, wyłączenie takie w świetle danych filogenetycznych nie znajduje uzasadnienia – takson ten stanowi klad siostrzany dla rodzaju przesiąkra Hydrilla[2].
- Pozycja systematyczna rodziny w systemie Reveala (2007)
Zaktualizowany system Reveala jako generalnie zgodny z systemem APweb w zakresie powiązań filogenetycznych, sytuuje rodzinę wraz z trzema najbliżej spokrewnionymi (łączniowate Butomaceae, żabieńcowate Alismataceae i limnocharysowate Limnocharitaceae) oraz z wciąż wydzielaną odrębnie rodziną jezierzowatych (Najadaceae) w obrębie wąsko ujmowanego rzędu żabieńcowców Alismatales. Rząd ten sytuowany jest w obrębie nadrzędu Aranae Thorne ex Reveal stanowiącym odpowiednik (synonim) rzędu żabieńcowców w ujęciu APweb i systemu APG II[13].
Zastosowanie
Wykorzystywane jako warzywo są rośliny z rodzajów Otelia i jezierza, a jako pastewne stosuje się jezierze, osokę, Thalassia[5] i moczarkę[6]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne w akwariach i stawach (np. nurzaniec), przy czym szereg z nich z tego m.in. powodu zostało szeroko rozwleczonych po świecie w wielu miejscach stając się uciążliwymi roślinami inwazyjnymi (np. egeria, moczarka, przesiąkra, lagarosyfon i jezierza)[5].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-24] (ang.).
- ↑ V.H. Heywood, R.K. Brummitt, A. Culham, O. Seberg: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 372-373. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1050-51. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h i David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 453. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 123-125. ISBN 978-1842466346.
- ↑ a b c d e f g h i Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 342-347, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ a b Norio Tanaka, Hiroaki Setoguchi, Jin Murata. Phylogeny of the family hydrocharitaceae inferred fromrbcL andmatK gene sequence data. „Journal of Plant Research”. 110, s. 329–337, 1997.
- ↑ Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1053-1055. ISBN 0-231-03880-1.
- ↑ a b Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 596-599. ISBN 978-1-4020-9609-9.
- ↑ Royal Botanic Gardens, Kew: List of genera in family HYDROCHARITACEAE (ang.). Vascular Plant Families and Genera. [dostęp 2009-01-26].
- ↑ Crescent Bloom: Hydrocharitaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-26].
- ↑ James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme (ang.). Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 2009-01-20].
Media użyte na tej stronie
Autor: Christian Gloor from Wakatobi Dive Resort, Indonesia, Licencja: CC BY 2.0
Sea grass field (Enhalus acoroides) in very shallow water.
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0
Canadian Waterweed, Elodea canadensis (with enlarged cross section of a single whorl). In this instance, the leaves are relatively long and narrow (four times longer than wide). There are also specimens with stockier leaves.
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0
Blossoms and swimming leaves of Hydrocharis morsus-ranae.
(c) Jörg Hempel, CC BY-SA 3.0 de
Water Soldier (Stratiotes aloides), Chemnitz, Germany
