Żabieńcowate

Żabieńcowate
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0 Żabieniec babka wodna
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	żabieńcowate
Nazwa systematyczna
Alismataceae Vent. Tabl. Règne Vég. 2: 157. 5 Mai 1799, nom. cons.
Zasięg występowania

Kwiat strzałki wodnej

Owoc zbiorowy strzałki wodnej

Żabieńcowate (Alismataceae Vent.) – rodzina roślin wodnych lub błotnych należąca do jednoliściennych. Obejmuje 16^[3]–18^[4] rodzajów z ok. 115^[5][2] gatunkami. Rozległy zasięg obejmuje obszary pod wpływem klimatu umiarkowanego oraz strefę międzyzwrotnikową^[2], poza terenami pustynnymi^[5]. Najwięcej gatunków występuje na kontynentach amerykańskich^[6]. Tkanki roślin zawierają sok mleczny^[2].

Liście limnocharisa żółtego Limnocharis flava są spożywane jako warzywo w Azji południowej. We wschodniej części tego kontynentu jadane są także kłącza strzałki wodnej Sagittaria sagittifolia. Indianie żywili się natomiast strzałką szerokolistną Sagittaria latifolia. Niektóre gatunki z rodzajów Echinodorus i Helanthium uprawiane są jako rośliny akwariowe, z kolei rośliny z rodzajów strzałka Sagittaria, żabieniec Alisma i Echinodorus uprawiane są jako ozdobne w stawach, głównie w strefie międzyzwrotnikowej^[5].

Morfologia

Kwiat hydroklei grzybieniowatej

Elisma wodna

Pokrój

Byliny, rzadko rosnące też jako rośliny roczne, korzeniące się w gruncie, o pędach wzniesionych, unoszących się na powierzchni wody lub zanurzonych^[5]. Łodyga w postaci kłącza podziemnego lub podwodnego, czasem z cienkimi rozłogami^[5], w tym u niektórych przedstawicieli z bulwkami^[7], bywa też wykształcona w postaci bulwocebuli^[5][7]. Pędy zawierają często białawy sok mleczny, powietrzne są często mięsiste^[5].

Liście

Wszystkie odziomkowe, skrętoległe^[7] lub rzadziej w okółkach rozmieszczone wzdłuż pędu^[5], pojedyncze, zwykle niby-ogonkowe (ogonki często dłuższe od blaszki, na przekroju okrągłe lub trójkątne^[5]), rzadziej siedzące. Blaszka o różnym kształcie – zmienność może być związana z wiekiem – liście młodych roślin często są równowąskie, a dojrzałych od równowąskich poprzez jajowate do trójkątnych i oszczepowatych^[7]. Występują też różnice między liśćmi zanurzonymi, pływającymi i wzniesionymi^[5]. Liście są równolegle użyłkowane z poprzecznymi wiązkami przewodzącymi lub użyłkowane siateczkowato^[7]. Blaszki są całobrzegie i czasem faliste^[5].

Kwiaty

Zebrane w kwiatostany wierzchotkowe, które zebrane w okółkach tworzą kwiatostany złożone groniaste i wiechowate, rzadko baldachowate. Kwiaty są promieniste, obupłciowe lub rzadziej jednopłciowe, złożone z dwu trójkrotnych okółków okwiatu. Zewnętrzny okółek jest zielony i trwały, a wewnętrzny biały, rzadziej żółtawy. Pręciki wyrastają w okółkach (brak ich w kwiatach żeńskich) po 3, 6, 9 lub w większej liczbie do 30). Pylniki są dwukomorowe, pękają podłużnymi szczelinami. Słupki mogą być trzy w okółku lub jest ich wiele (nawet ponad 1,5 tysiąca) i ustawione są spiralnie (brak ich w kwiatach męskich). Tworzone są przez wolne, jednokomorowe owocolistki z trwałymi szyjkami, zawierające pojedyncze lub kilka zalążków^[8][9].

Owoce

Drobne niełupki tworzące owoc zbiorowy lub rzadziej – pękające u nasady mieszki^[7][8]. Nasiona są liczne, gruczołowate, grzbieciste lub zbięte^[5], z U-kształtnym zarodkiem^[8], pozbawione bielma^[8] i albumin^[7].

Pochodzenie i systematyka

Rodzina wyewoluowała ok. 80 milionów lat temu w czasie późnej kredy^[5]. Z Egiptu znane są skamieniałości identyfikowane z rodzajem Echinodorus datowane na 79 milionów lat temu (kampan)^[2].

Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Zgodnie z danymi APWeb żabiściekowate należą do rzędu żabieńcowców i zajmują w jego drzewie filogenetycznym następującą pozycję^[2]:

W systemie APG III rodzina żabieńcowatych została połączona z wyłączaną wcześniej (do systemu APG II z 2003 włącznie) rodziną limnocharysowatych (Limnocharitaceae). Wyodrębnianie tej rodziny zmieniało żabieńcowate w takson parafiletyczny^[2].

Podział rodziny i wykaz rodzajów^[2]

W obrębie rodziny wyróżnia się dwa klady, z których jeden obejmuje rodzaje Alisma, Luronium, Damasonium i Baldellia, a drugi resztę rodziny^[2][5]. Relacje między rodzajami w obrębie tych grup pozostają niejasne, podobnie zresztą sama klasyfikacja rodzajów wymaga zmian, bowiem kilka z rodzajów ma w tradycyjnym ujęciu charakter parafiletyczny^[2][5].

• Albidella Pichon
• Alisma L. – żabieniec
• Astonia S.W.L.Jacobs
• Baldellia Parl. – żabienica
• Burnatia Micheli
• Butomopsis Kunth
• Caldesia Parl. – kaldezja
• Damasonium Mill.
• Echinodorus Rich. ex Engelm. (tu włączane są w niektórych ujęciach^[4] wyodrębniane rodzaje Aquarius Christenh. & Byng oraz Helanthium (Benth. & Hook.f.) Engelm. ex J.G.Sm.)
• Hydrocleys Rich. – hydrokleja
• Limnocharis Bonpl.
• Limnophyton Miq.
• Luronium Raf. – elisma
• Ranalisma Stapf
• Sagittaria L. – strzałka
• Wiesneria Micheli

Pozycja w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd Alismatanae Takht., rząd żabieńcowce (Alismatales Dumort.), podrząd Alismatineae Engl., rodzina żabieńcowate (Alismataceae Vent.)^[10].

Przypisy