Żanna Kormanowa

Żanna Kormanowa
Żanna Zelikman
Data i miejsce urodzenia

14 sierpnia 1900
Łódź, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

3 sierpnia 1988
Warszawa, Polska

Zawód, zajęcie

historyk ruchu robotniczego

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Partia

SDKPiL, KPP, PPR, PZPR

Małżeństwo

Paweł Korman

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy II klasy Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal im. Ludwika Waryńskiego

Żanna Kormanowa z domu Zelikman (ur. 14 sierpnia 1900 w Łodzi, zm. 3 sierpnia 1988 w Warszawie) – działaczka komunistyczna, publicystka, historyk ruchu robotniczego, dyrektor Departamentu Reformy Szkolnictwa i Wychowania w Ministerstwie Oświaty TRJN 1945–1948, od 1947 pracownik naukowy Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego, odpowiedzialna za komunizację polskiego szkolnictwa i nauk historycznych w Polsce w latach 1944–1956.

Życiorys

Córka Marka Zelikmana, nauczyciela matematyki, i Eugenii z Jaszuńskich, dyrektorki i nauczycielki prywatnego gimnazjum żeńskiego. W 1919 ukończyła liceum w Pabianicach. Od 1922 była nauczycielką w Łodzi. Na przełomie lat 1917/1918 wstąpiła do Koła Młodzieżowego SDKPiL, do którego należał m.in. jej kuzyn Salomon Jaszuński. Od 1924 działała w Związku Zawodowym Nauczycieli Szkół Średnich Żydowskich, publikowała artykuły w lewicowej prasie związkowej i oświatowej. Działaczka ruchu wolnomyślicielskiego. Do 1927 studiowała filozofię na Uniwersytecie Warszawskim uzyskując stopień doktora. 1932–1932 była członkiem komórki nauczycielskiej KPP.

Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę, w październiku 1939 udała się na tereny okupacji sowieckiej. W listopadzie została dyrektorem żeńskiej szkoły średniej w Białymstoku, w maju 1940 kierownikiem placówki metodycznej nauczania historii przy Obwodowym Oddziale Oświaty, a w listopadzie 1940 zastępca dyrektora Instytutu Pedagogicznego w Białymstoku.

Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 uciekła do Stalingradu, gdzie uczyła języków obcych, a następnie na Ural, gdzie była starszym inżynierem w dziale informacji naukowej w Instytucie Naukowo-Badawczym Przemysłu Opon, przeniesionym tu z Moskwy. Od maja 1943 pracowała w Komitecie ds. Dzieci Polskich przy Komitecie Oświaty Ludowej RFSRR. Przygotowała projekt programu nauczania historii dla klas III–VII, wydany w lipcu 1944, przedstawiający dzieje Polski w sposób podporządkowany bieżącym celom ówczesnej polityki ZSRR w celu indoktrynacji polskich dzieci i młodzieży w kierunku prosowieckim; program nieustannie podkreślał życzliwy stosunek ZSRR do Polski i „zgubny” charakter wschodniej polityki Polski.

Publikowała w prasie i wydawnictwach ZPP. 1 grudnia 1943 została pracownikiem Instytutu Historii Akademii Nauk ZSRR. Była obok Stanisława Skrzeszewskiego głównym specjalistą w dziedzinie szkolnictwa w ZPP. 10 listopada 1944, po powrocie do kraju, została Naczelnikiem Wydziału Programów i Reformy Szkolnictwa Resortu Oświaty PKWN, a następnie, po przekształceniu PKWN w Rząd Tymczasowy, dyrektorem Departamentu Reformy Szkolnictwa i Wychowania Ministerstwa Oświaty. 1 grudnia 1944 wstąpiła do PPR. Opracowała cykl pogadanek o reformie rolnej i nowe programy nauczania wprowadzone w 1945 do szkół średnich. Członek Wydziału Kobiecego KC PPR i władz Ligi Kobiet. Prowadziła działalność propagandową i publicystyczną.

W lipcu 1947 habilitowała się i jesienią 1947 zaczęła prowadzić na Uniwersytecie Warszawskim wykłady z historii XIX i XX w. i ruchów społecznych. 8 czerwca 1948 otrzymała profesurę nadzwyczajną. Była jednym z głównych realizatorów polityki partii w naukach historycznych, zajmując zdecydowanie ortodoksyjne marksistowskie stanowisko. W 1948 należała do współzałożycieli Marksistowskiego Zrzeszenia Historyków. W maju 1949 otrzymała od Sekretariatu KC PZPR zadanie opracowania nowego podręcznika historii Polski. Od 15 września 1949 była kierownikiem Działu Historycznego w teoretycznym organie PZPR „Nowe Drogi”. 1 marca 1950 została zastępcą kierownika Katedry Historii Polski w Instytucie Kształcenia Kadr Naukowych (IKKN) przy KC PZPR – partyjnej uczelni powołanej dla kształcenia marksistowskich kadr, mających w przyszłości zastąpić „reakcyjnych” profesorów. Zmierzała do przekształcenia nauki polskiej w duchu marksistowskim.

Grób Żanny Kormanowej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Uczestniczyła w pracach komisji przygotowującej I Kongres Nauki Polskiej stanowiący narzędzie stalinizacji polskiej nauki. Przygotowała referat Podsekcji Historii, którego pierwsza redakcja potępiała wszystko i wszystkich w polskich naukach historycznych i z tego powodu zyskała negatywną ocenę większości członków komisji, m.in. Aleksandra Gieysztora, Witolda Kuli i Tadeusza Manteuffla. Na I Konferencji Metodologicznej Historyków Polskich w Otwocku na przełomie 1951/1952 wygłosiła referat „Zagadnienie partyjności w nauce historycznej”, wskazując na konieczność opowiedzenia się historyków „po stronie walczących mas”. W pierwszej połowie lat 50. opublikowała dwa podręczniki historii Polski, przedstawiające komunistyczne ujęcie dziejów kraju. W listopadzie 1961 została kierownikiem Katedry Historii Ruchów Społecznych na Wydziale Historii UW, a 1962 otrzymała nominację na profesora zwyczajnego (bez wymaganego prawem dorobku naukowego). W 1968 usunięta z Instytutu Historii PAN, a 1970 przeszła na emeryturę. Mimo to nadal prowadziła seminarium doktoranckie na UW oraz w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR. Członek komitetu redakcyjnego Słownika biograficznego działaczy polskiego ruchu robotniczego[1].

Do końca życia była przewodniczącą Komitetu Redakcyjnego „Słownika biograficznego działaczy polskiego ruchu robotniczego”.

Jej mąż, Paweł Korman „Litwin”, „Paweł” (1901–1941), technik kinematograficzny, był w latach 20. jednym z czołowych działaczy ZNMS „Życie” we Lwowie i współredaktorem „Myśli Polskiej”.

Pochowana na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera B3-3-7)[2].

Nagrody i odznaczenia

Uczniowie

Jej uczniami byli m.in. Benon Dymek, Jerzy Holzer, Józef Jakubowski, Tadeusz Jędruszczak, Krystyna Kawecka-Wójcik, Edward Kołodziej, Maria Korniluk, Eugeniusz Cezary Król, Józef Kuczyński, Jacek Kuroń, Stanisław Lato, Liu-Dzu-Si, Józef Ławnik, Kazimiera Maj, Wiesława Mastalerz, Teresa Monasterska, Krystyna Murzynowska, Walentyna Najdus, Mirosława Papierzyńska-Turek, Andrzej Piber, Władysław Ratyński, Janina Schoenbrenner, Zbigniew Szczygielski, Hanna Turska, Aleksandra Tymieniecka, Anna Żarnowska.

Przypisy

  1. Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1: A–D, red. nacz. Feliks Tych, Warszawa: „Książka i Wiedza” 1978, s. 5
  2. Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  3. M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366
  4. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400

Bibliografia

  • Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Edycja 2, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 579
  • Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 3, Warszawa 1992.
  • Tadeusz Rutkowski, Kormanowa Żanna [w:] Encyklopedia Białych Plam, t. 10, Radom 2003, s. 124–126.
  • Rafał Stobiecki, Historiografia PRL. Ani dobra, ani mądra, ani piękna ale skomplikowana, Warszawa 2007 s. 254–272.
  • Tomasz Siewierski, Komuniści i historycy. Polski ruch robotniczy w badaniach uczonych w PRL – wybrane aspekty [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja, pod red. Dariusza Magiera, Lublin – Radzyń Podlaski 2012, s. 463–479.
  • Rafał Stobiecki, Żanna Kormanowa (1900–1988). Szkic do portretu wojującej marksistki [w:] Tenże, Historycy polscy wobec wyzwań XX wieku, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje 2014, s. 205–234.
  • Jan Kancewicz, Żanna Kormanowa (1900–1988), „Z Pola Walki” 32 (1989), nr 2/3, s. 200–205.
  • Jan Kancewicz, Żanna Kormanowa (1900–1988), „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego” 27 (1988), nr 4, s. 161–163.
  • Tadeusz Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944–1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2007, s. 39, przyp. 92.
  • Listy Żanny Kormanowej do Władimira Piczety, oprac. i przetł. z jęz. ros. Jan Szumski, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 47 (2010), s. 161–178.

Media użyte na tej stronie

POL Odznaka im. Ludwika Waryńskiego BAR.png
Baretka Odznaki im. Ludwika Waryńskiego
Grób dr prof. Żanny Kormanowej.jpg
Autor: Nowy15, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obraz przedstawia grób Żanny Kormanowej, znajdujący się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.