Żełuczka izydiowa

Żełuczka izydiowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	misecznicowce
Rodzina	tarczownicowate
Rodzaj	żełuczka
Gatunek	żełuczka izydiowa
Nazwa systematyczna
Xanthoparmelia conspersa (Ehrh. ex Ach.) Hale Phytologia 28: 485 (1974)

Żełuczka izydiowa, tarczownica obsypana (Xanthoparmelia conspersa (Ehrh. ex Ach.) Hale) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xanthoparmelia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowali w roku 1799 Jakob Friedrich Ehrhart i Erik Acharius nadając mu nazwę Lichen conspersus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1974 Mason Ellsworth Hale, przenosząc go do rodzaju Xanthoparmelia^[1].

Niektóre synonimy naukowe^[3]:

Nazwy polskie według W. Fałtynowicza^[2].

Morfologia

Listkowata, rozetkowata lub nieregularna plecha osiąga średnicę do 20 cm. Do podłoża przylega mniej lub bardziej ściśle. Jest wielokrotnie pierzasto lub nieregularnie wcinana. Rozgałęzione i wcinane odcinki plechy mają szerokość do 1 cm, stykają się brzegami, lub zachodzą na siebie. Są dość sztywne, pofałdowane i pomarszczone. Górna powierzchnia plechy ma barwę żółtawą, żółto zielonkawą lub szarozieloną i jest nieco błyszcząca. Pokryta jest izydiami, szczególnie w części środkowej. Mają brodawkowaty lub wałeczkowaty kształt i są pojedyncze, lub rozgałęzione. Rozmiary izydiów: średnica 0,06–0,2 mm, wysokość 0,1–1 mm. Brak pseudocyfelli i soraliów. Dolna powierzchnia plechy w środkowej części jest czarna, na obrzeżach jasnobrunatna lub brunatna. Występują na niej liczne, czarne chwytniki. Rdzeń plechy biały, z ciągłą warstwą glonów protokokkoidalnych^[4][5].

Zazwyczaj występują dość duże owocniki. Są to apotecja lekanorowe o średnicy do 8 mm. Mają brunatne tarczki i gładki lub karbowany brzeżek^[4]. Zarodniki jednokomórkowe, elipsoidalne, proste, o rozmiarach 9–10 × 5–6 μm. Pyknidia rzadkie, zanurzone w plesze^[5].

Reakcje barwne: górna kora K–, C–, KC-, P; rdzeń K + żółty do pomarańczowego, C, KC–, P + pomarańczowy. Kwasy porostowe: w górnej korze kwas usninowy, w rdzeniu głównie kwas stiktikowy, poza tym kwas konstiktikowy, kryptostiktikowy i norstiktikowy oraz w śladowej ilości kwas konnorstiktikowy^[5].

Występowanie i siedlisko

Gatunek rozprzestrzeniony na całej kuli ziemskiej. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach. W Europie na północy sięga po 72 stopień szerokości geograficznej na Grenlandii i 67 stopień na Półwyspie Skandynawskim^[6]. W Polsce występuje na całym obszarze kraju i jest dość częsty^[2].

Rośnie głównie na dobrze oświetlonych skałach krzemianowych^[4]. W Ameryce Północnej czasami spotykany jest także na drewnie, zarówno w otwartych, suchych siedliskach, jak również w bardziej zacienionych siedliskach leśnych^[5].

Gatunki podobne

Podobna jest żełuczka zmienna (Xanthoparmelia somloënsis), która również rośnie na krzemianowych skałach. Odróżnia się brakiem izydiów, oraz budową plechy – występują na niej liczne drobne łateczki, zwłaszcza w środkowej części^[4]. Nieco podobna jest także tarczownica skalna (Parmelia saxatilis), ta jednak ma na plesze pseudocyfelle, a czerwono-brunatne owocniki tworzy bardzo rzadko.

Przypisy