Żeleznogorsk (Kraj Krasnojarski)

Żeleznogorsk

Железногорск

Herb Flaga
Państwo	Rosja
Kraj	Krasnojarski
Mer	Wadim Miedwiediew
Powierzchnia	112 km²
Wysokość	150 m n.p.m.
Populacja (2020) • liczba ludności	82 591
Nr kierunkowy	(+7) 39197
Kod pocztowy	662970
Położenie na mapie Kraju Krasnojarskiego Żeleznogorsk
Położenie na mapie Rosji Żeleznogorsk
56°15′N 93°32′E/56,250000 93,533333
Strona internetowa
Portal Rosja

Żeleznogorsk (ros. Железногорск) – miasto zamknięte w azjatyckiej części Rosji, w Kraju Krasnojarskim, pozostające w gestii Federalnej Agencji Energii Atomowej Rosatom (ros. Государственная корпорация по атомной энергии „Росатом”)^[1], w czasach Związku Radzieckiego znajdował się tu kluczowy zakład produkcji plutonu, obecnie miasto znane jest z produkcji satelitów łączności. Budowane od 1950 roku, prawa miejskie uzyskało w 1954. Utajnione do 1992 roku.

Nazwa

W czasach Związku Radzieckiego, z uwagi na tajny charakter miasta i znajdujących się w nim obiektów, Żeleznogorsk funkcjonował pod następującymi nazwami i kryptonimami wojskowymi^[2]:

• Zakład 9 (ros. п/я 9),
• Dziewiątka,
• Skrytka pocztowa nr 9 (ros. Почтовый ящик №9),
• Krasnojarsk-26 lub Krasnojarsk-25, od pobliskiego miasta Krasnojarska,
• Socgorod (ros. Соцгород),
• Atomgrad (ros. Атомград).

Do 1956 roku najczęściej używano nazwy „Dziewiątka” lub „Skrytka pocztowa nr 9”. W latach 1956–1992 roku używano nazw Krasnojarsk-25 lub Krasnojarsk-26. 14 lipca 1992 roku miasto oficjalnie przemianowano na Żeleznogorsk^[3].

Symbolem Żeleznogorska jest niedźwiedź próbujący rozszczepić jądro atomu. Herb i flaga zostały zatwierdzone przez radę Żeleznogorska 30 października 2012 roku^[4].

Lokalizacja

Żeleznogorsk leży około 5,5 od Sosnowoborska, w dorzeczu rzeki Jenisej, na brzegach rzek Kantat i Bajkał, będącymi prawobrzeżnymi dopływami Jeniseju, 65 km na północny wschód od Krasnojarska. Część miasta graniczy z brzegami rzeki Jenisej. Najbardziej oddalone punkty Żelaznogorska dzieli 14 km. Na terenie miasta znajduje się jezioro Gorodskoje. Główna ulica Lenina prowadzi do centralnego placu im. Lenina. Odległość do granicy z Mongolią wynosi 580 km w linii prostej.

Sytuacja prawna

Do 1992 roku miasta nie było na mapach cywilnych^[5]. W 1992 roku, na podstawie decyzji ówczesnego prezydenta Federacji Rosyjskiej Borysa Jelcyna, lokalizacja zamkniętych miast została odtajniona. Nadano im wówczas nazwy, zastępujące numery identyfikacyjne lub kryptonimy wojskowe^[6].

Nie wolno wjeżdżać na jego teren bez przepustki wydawanej przez władze. W 1996 roku przeprowadzono referendum w sprawie zlikwidowania statusu miasta zamkniętego. Jego mieszkańcy byli przeciwni^[5].

Na podstawie decyzji władz Kraju Krasnodarskiego nr N 10-4765 z 10 czerwca 2010 roku do terenu miasta zamkniętego zostały włączone pobliskie osiedla, to jest Dogonowo, Nowyj Putʹ, Podgornyj, Tartat i wieś Sziwera^[2][7]. Żeleznogorsk jest administracyjnym centrum zamkniętego okręgu.

W 2020 roku populacja okręgu (Żeleznogorska i dołączonych wsi) wynosi 91 379 mieszkańców. W 2010 roku – 93 841 mieszkańców, w 2002 – 102 620 mieszkańców.

Przyczyny zamknięcia miasta

(c) RIA Novosti archive, image #804630 / A. Solomonov / CC-BY-SA 3.0

Podziemne centrum energetyczne Kombinatu Górniczo-Chemicznego. 2002 rok.

Na terenie Żeleznogorska znajduje się zakład o nazwie „Kombinat Górniczo-Chemiczny” (Gorno-Chimiczeskij Kombinat)^[1][8], zlokalizowany około 200 metrów pod ziemią, co miało stanowić zabezpieczenie przed atakiem jądrowym^[1]. Kombinat produkował pluton na potrzeby wojskowe. W czasie zimnej wojny jedna trzecia plutonu wykorzystywanego przez ZSRR do produkcji broni pochodziła z Żeleznogorska^[5].

Produkcję wstrzymano w latach dziewięćdziesiątych, po rozpadzie Związku Radzieckiego. Od tego czasu reaktor ADE-2 był wykorzystywany wyłącznie do produkcji energii cieplnej i energii elektrycznej na potrzeby Żeleznogorska^[9]. W 2010 roku reaktor jądrowy ADE-2 został zamknięty, w związku z deklaracją, którą Dmitrij Miedwiediew złożył na obradach 46 państw podczas szczytu bezpieczeństwa nuklearnego w Waszyngtonie^[9].

Ponadto w mieście znajdują się zakłady chemiczne i centrum badań naukowych na potrzeby przemysłu jądrowego. W Żeleznogorsku ma również siedzibę przedsiębiorstwo OAO Informacyonnyje sputnikowyje sistiemy imieni akadiemika M.F. Rieszetniowa. Firma ta jest producentem satelitów łączności, nawigacyjnych i geodezyjnych. Szacuje się, że około 2/3 wszystkich satelitów umieszczonych na orbicie przez ZSRR i Rosję zostało wyprodukowane przez to przedsiębiorstwo^[2].

Historia

Krasnojarsk-26 i okoliczne łagry na mapie wojskowej z czasów ZSRR.

Historia Żeleznogorska jest bezpośrednio związana z rozwojem przemysłu atomowego Rosji. Pod koniec lat czterdziestych w ZSRR budowano obiekty na potrzeby przemysłu atomowego i jądrowego. Zakłady lokalizowano w pobliżu rzeki lub jeziora, aby urządzenia chłodzące mogły pobierać wodę z naturalnych zbiorników, z dala od granic kraju, na terenach nieaktywnych sejsmicznie^[3].

Rada Ministrów ZSRR postanowiła wybudować nad Jenisejem kompleks produkcyjny plutonu do celów wojskowych. W maju 1949 roku pracownicy naukowego instytutu z Leningradu (obecnie Petersburg) wybrali lokalizację do budowy zakładu na terenie dzisiejszego Żeleznogorska^[3].

26 lutego 1950 roku Józef Stalin zatwierdził budowę fabryki numer 815, którą rozpoczęto w marcu tego samego roku. Do budowy zostali skierowani więźniowie pobliskich łagrów^[3][10]. Latem 1950 roku więźniowie rozpoczęli prace górnicze i wykopy, niezbędne do umieszczenia fabryki pod ziemią, w październiku ukończyli linię kolejową, łączącą przyszłą fabrykę z Krasnojarskiem^[3]. Przedsiębiorstwo „Kombinat Górniczo-Chemiczny”, zostało podporządkowane radzieckiemu Ministerstwu Obrony i powstał tu gułag^[10]. Cały kompleks przemysłowy, o rozległości porównywalnej z moskiewskim metrem, umieszczono 200 metrów pod ziemią. Do 1953 roku więźniowie zbudowali zaplecze administracyjne, kino, trzy szkoły, domy dla przyszłych mieszkańców oraz przygotowali kamieniołom.

7 marca 1954 roku osada przy fabryce nr 815 uzyskała prawa miejskie i została nazwana Żeleznogorsk (oficjalnie nazwa nie była używana do 1992 roku)^[3].

19 sierpnia 1958 roku uruchomiono pierwszy reaktor. W 1964 roku uruchomiono reaktor ADE-2. Wytwarzane przez niego ciepło wykorzystywano do ogrzewania miasta^[11][3].

Pomniki i obiekty

Na terenie Żeleznogorska znajdują się następujące pomniki^[12]:

• Lenina (pomnik odsłonięto w 1960 roku),
• Obelisk ku czci budowniczych miasta, odsłonięty w 1975 roku,
• Pomnik zwycięstwa, odsłonięty w 1980 roku,
• Popiersie Zoi Kosmodiemjanskiej, odsłonięte w 1982 roku,
• Pomnik Siergieja Korolowa, odsłonięty w 1990 roku.

W mieście znajduje się cerkiew Michała Archanioła.

Galeria

• 

  Pomnik z dawną nazwą miasta Krasnojarsk-26.

• 

  Budynek ratusza.

• 

  Centrum produkcji satelitów komunikacyjnych.

• 

  Cerkiew Michała Archanioła.

• 

  Plac imienia Lenina.

• 

  Pomnik zwycięstwa.

• 

  Przepustka do miasta.

• 

  Pomnik Lenina.

• 

  Siedziba Kombinatu Górniczo-Chemicznego.

• 

  Brama wjazdowa z punktem kontroli przepustek.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia budynków nieczynnego zakładu betonowego z czasów ZSRR
• Film Rosatomu prezentujący obiekty znajdujące się pod ziemią
• Archiwalne nagrania z lat sześćdziesiątych