Żerków

Żerków

— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	jarociński
Gmina	Żerków
Prawa miejskie	2 października 1283
Burmistrz	Michał Romuald Surma
Powierzchnia	2,2 km²
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności • gęstość	2109[1] 987 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 62
Kod pocztowy	63-210
Tablice rejestracyjne	PJA
Położenie na mapie gminy Żerków Żerków
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Żerków
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Żerków
Położenie na mapie powiatu jarocińskiego Żerków
52°04′06″N 17°33′46″E/52,068333 17,562778
TERC (TERYT)	3006044
SIMC	0937445
Urząd miejski ul. Mickiewicza 5 63-210 Żerków
Strona internetowa

Żerków – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie jarocińskim, na Wale Żerkowskim, siedziba gminy Żerków.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 2127 mieszkańców^[2].

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1300 roku położone było w XVI wieku w województwie kaliskim^[3].

Położenie

Żerków leży na obszarze Wału Żerkowskiego, w pobliżu rzek Warty i Lutyni. Jest uznawany za turystyczną perełkę Wielkopolski. Znajduje się około 14 km od Jarocina i około 60 km od Poznania. Położony jest w pobliżu linii kolejowej Wrocław – Jarocin – Gniezno, stacja kolejowa Żerków znajduje się we wsi Chrzan, ok. 5 km na zachód od granic miasta.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 2,16 km²^[4].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.

Szwajcaria Żerkowska

Gospodarka Żerkowa bazuje na turystyce. Miasto jest głównym ośrodkiem – bazą noclegową, terenem kultury i rekreacji (zwłaszcza w okresie letnim) i wypadową tzw. Szwajcarii Żerkowskiej. Obejmuje ona tereny niewysokich wzgórz opartych o wypełnioną rozlewiskami pradolinę Warty. W samym sercu Szwajcarii Żerkowskiej znajduje się pałac w Śmiełowie. Tereny te zostały objęte ochroną w ramach Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego. Wszelkie działania związane z turystyką pełni gminna jednostka Mickiewiczowskie Centrum Turystyczne (m.in. nocleg, spływy kajakowe, wycieczki rowerowe itd.)

Historia

W czasach wczesnego średniowiecza znajdował się tu gród Ostrów pod Wilkowyją. Pierwsze wzmianki o samym Żerkowie pochodzą z 1257 roku. Natomiast w dokumencie z 1283 roku wymieniany jest on wówczas już jako miasto. Powszechnie przyjmuje się tę drugą za początek istnienia (choć sam dokument nie jest wiarygodny). Do połowy XIX wieku pełnił funkcję targową na szlaku ze Śląska na Pomorze. W 1861 roku wielki pożar strawił prawie całą, w większości drewnianą zabudowę. Odbudowa związana była z całkowitą zmianą planu miasta. Zatarto także dotychczasowy owalny kształt placu targowego (ob. rynek). Ostatnie lata przyniosły inwestycje w infrastrukturę związaną z turystyką i rekreacją, rozwinął się niewielki przemysł elektrotechniczny. Żerków stał się głównym ośrodkiem nowego Parku Krajobrazowego.

Krótko po wojnie Żerków przejściowo nie został zaliczony do miast wg urzędowego wykazu miast i gmin z 28 lipca 1945^[5]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kaliskiego, a przed rokiem 1975 i od 1999 do powiatu jarocińskiego.

Dzieje Żerkowa w datach

Kościół ewangelicki, (1904)

Pomnik Braciom poległym za Wolność i Ojczyznę, (1954)

Ośrodek nadawczy firmy TP EmiTel, (1962)

Ta sekcja od 2011-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• 1257 r. (30 listopada) – pierwsza historyczna wzmianka o Żerkowie (Zirchovo) występuje w dokumencie księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego wśród czternastu miejscowości nadanych Jankowi Zarembie.
• 1283 r. (2 października) – Żerków jest wymieniony w dokumencie księcia kaliskiego i poznańskiego Przemysła II jako miasto podlegające jurysdykcji kaliskiej; datę tę przyjęto powszechnie jako początek miasta Żerkowa.
• 1372 r. – w źródłach występuje „castrum Zircowo” (gród Żerków).
• 1375 r. – źródła wymieniają Andrzeja Zarembę z Żerkowa kasztelana śremskiego, przedstawiciela rodu Zarembów.
• 1383 r. (18 stycznia) – na dokumencie wydanym podczas zjazdu obozu Nałęczów w Pyzdrach jest przywieszona pieczęć Andrzeja z Żerkowa. Dokument ten jest aktem hołdu dla królewny Marii, córki Ludwika Węgierskiego. Latem tegoż roku, w czasie wojny domowej w Wielkopolsce, Andrzej z Żerkowa wraz z Bartoszem z Odolanowa, wystawili oddział 300 kopijników śpiesząc na pomoc Sędziwojowi Świdwie Szamotuł z herbu Nałęcz, przeciw siłom Domarada z Pierzchna. W odwecie został spalony Żerków wraz z Kościołem św. Mikołaja.
• 1390 r. – konsekrowanie nowego Kościoła św. Stanisława przez biskupa poznańskiego Dobrogosta Nowodworskiego. W tym czasie właścicielką miasta jest Jadwiga, wdowa po Andrzeju Zarembie.
• Ok. 1398–1418 r. – Żerków przechodzi na własność Doliwów – Kotów z Dębna.
• 1419 r. – w źródłach figuruje Jadwiga z Żerkowa, wdowa po Januszu Kocie Furmanie z Dębna i Zaniemyśla.
• 1460 r. – wymieniony jest Filip z Żerkowa i Zaniemyśla, herbu Doliwa, kasztelan międzyrzecki.
• 1469 r. – wymieniony jest Jan z Żerkowa i Witaszyc.
• 1539 r. – Mikołaj i Stanisław Rzeszowscy, herbu Doliwa, sprzedają Żerków Andrzejowi Górce – Roszkowskiemu, herbu Łodzia.
• 1550 r. – Andrzej Górka zatwierdza garncarzom wszystkie dotychczasowe przywileje i statuty cechowe.
• 1564 r. (24 lipca) – wielki pożar miasta.
• 1565 r. – Jan Górka ponownie zatwierdza miastu wszystkie przywileje i statuty cechów: garncarskiego, szewskiego i piwowarskiego. W tym okresie został nadany miastu herb: złota łódź – godło rodowe Górków, nad nią sześcioramienna gwiazda.
• 1574 r. (styczeń) – do Żerkowa przybywa król – elekt Henryk Walezy, podróżując z Francji na koronację do Krakowa. Andrzej Górka – Roszkowski podjął monarchę śniadaniem.
• 1613 r. – zginął tragicznie Jan Górka – Roszkowski.
• 1615 r. – również tragiczną śmiercią zmarł jego brat, Andrzej Górka – Roszkowski. Po śmierci Żerków będzie dziedziczyła jego córka, Barbara Ostrorożyna.
• Ok. 1618 r. – miasto nabył Hieronim Radomicki, herbu Kotowicz, kolejno kasztelan krzywiński, starosta wschowski i wojewoda inowrocławski.
• 1623 r. – w Żerkowie gości król Zygmunt III Waza wraz z królewiczem Władysławem. Gościnnie podejmuje ich Hieronim Radomicki.
• 1652 r. – po śmierci Hieronima Radomickiego właścicielem zostaje jego syn, Kazimierz Władysław Radomicki.
• 1660 r. – Kazimierz Władysław Radomicki|Kazimierz Radomicki wydaje nowe rozporządzenie o wyborze burmistrza, którego odtąd będzie wybierał właściciel spośród trzech kandydatów wyznaczonych przez radę.
• 1689 r. – po śmierci Kazimierza Radomickiego właścicielem zostaje jego syn Maciej.
• Po 1690 r. – Maciej Radomicki wznosi okazały pałac – rezydencję (w miejscu dzisiejszego amfiteatru).
• 1698 r. (12 czerwca) – król August II Mocny zatwierdza statut kurkowego bractwa strzeleckiego w Żerkowie, które powstaje z inicjatywy Macieja Radomickiego.
• 1708 r. – w Żerkowie szalała epidemia dżumy. Ludność schroniła się do lasu zwanego Kaczorowem. Jako wotum dziękczynne za ustąpienie epidemii została wzniesiona kaplica św. Krzyża na cmentarzu.
• 1710–1718 r. – z fundacji Macieja Radomickiego zostaje wybudowany wspaniały barokowy Kościół św. Stanisława. Wzniesiony został wg projektu wybitnego architekta Jana (Giovanniego)Catenazziego.
• 1728 r. – po śmierci Macieja Radomickiego właścicielką zostaje jego córka Katarzyna, która wychodzi za mąż za Jerzego Felicjana Sapiehę.
• 1742 r. – po śmierci Sapiehy Żerków przechodzi w ręce jego córki Marianny, kolejno Koźmińskiej, Dąmbskiej, znanej z samowoli i okrucieństwa.
• 1772 r. (23 września) – podczas wielkiego pożaru spłonęły 54 domy, austeria, 8 domów żydowskich i synagoga. Pastwą płomieni padł również Kościół św. Mikołaja.
• 1793 r. – Żerków zostaje zajęty przez wojska pruskie generała von Moellendorfa w czasie II rozbioru Rzeczypospolitej. Miasto liczyło wtedy 349 mieszkańców, w tym 241 katolików, 3 protestantów i 105 żydów.
• 1794 r. – po śmierci Marianny Dąmbskiej miasto przechodzi na własność jej córki Ludwiki.
• 1806 r. (13 listopada) – w Żerkowie gości Ludwik Mikołaj Davout – jeden z najwybitniejszych marszałków napoleońskich.
• 1831 r. (10 sierpnia) – pożar pałacu w Żerkowie.
• 1850 r. (11 sierpnia) – na świat w Żerkowie przychodzi Albert Wojciech Adamkiewicz – wybitny polski lekarz patolog, neurolog i neuroanatom, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• 1852 r. – epidemia cholery.
• 1860 r. (11 września) – wielki zjazd ziemiaństwa wielkopolskiego, w którym uczestniczy 800 osób.
• 1861 r. (sierpień) – wielki pożar Żerkowa, który strawił niemal całe miasto. Po pożarze powstaje Stowarzyszenie Ogniowe, przekształcone w 1904 roku w Ochotniczą Straż Pożarną.
• 1873 r. – w odległym o 4 km Chrzanie uruchomiono stację kolejową Żerków.
• 1883 r. – zawiązuje się Towarzystwo Przemysłowców.
• 1887 r. – w Żerkowie urodził się Jakub Steinhardt, wybitny malarz i grafik (zm. 1968 r.).
• 1891 r. – miasto liczy 1829 mieszkańców.
• 1904 r. – wybudowano kościół ewangelicki.
• 1921 r. – spis powszechny wykazał 1569 mieszkańców.
• 1926 r. – podpisano akt erekcyjny pod budowę pomnika ku czci mieszkańców Żerkowa poległych w wojnie światowej i polskiej w latach 1914-1920. Pomnik stanął przy ulicy Kolejowej według projektu architekta poznańskiego Mariana Andrzejewskiego.
• 1931 r. – Żerków liczy 1574 mieszkańców.
• 1939 r. (8 września) – do Żerkowa wkroczyły wojska hitlerowskie.
• 1940 r. – hitlerowcy niszczą synagogę i cmentarz żydowski oraz pomnik ku czci mieszkańców Żerkowa poległych w wojnach 1914-1920, a jego gruzy wywożą na drogę do Bieździadowa.
• 1941-1942 r. – zostaje rozebrany zrujnowany pałac.
• 1943 r. – wybudowano baseny kąpielowe. W pracach zatrudnieni byli jeńcy angielscy z obozu w Chrzanie.
• 1945 r. (22 stycznia) – do Żerkowa wkroczyła Armia Czerwona.
• 1954 r. – na rynku wzniesiono pomnik „Za naszą i waszą wolność”.
• 1962 r. – zostaje wybudowana i uruchomiona żelbetonowa wieża przekaźnikowa.
• 1971 r. – oddano do użytku nowy gmach szkoły podstawowej oraz domu nauczyciela.
• 1976 r. – rozpoczęto budowę Młodzieżowego Centrum Szkolenia i Rekreacji.
• 1979 r. – zostaje otwarta stanica harcerska.
• 1982 r. – oddano do użytku Gminny Dom Strażaka.
• 1983 r. (październik) – uroczyste obchody 700-lecia miasta Żerkowa (1283–1983 r.)
• 1998 r. Powstanie Klubu piłkarskiego Polonia Żerków.
• 1999 r.Budowa miejscowego Gimnazjum oraz nadanie patrona Zbigniewa Herberta
• 2011 r. - Odbył się pierwszy Freestyle Footballowy turniej w Żerkowie.
• 2012 r. (6 stycznia) – zanotowano epicentrum trzęsienia ziemi o sile 4 stopni w skali Mercallego^[6][7].
• 2013 r. Odbyły się mistrzostwa w kolarstwie górskim MTB. W imprezie udział wzięła Maja Włoszczowska która wygrała wyścig.
• 2014 r. Odbyły się Mistrzostwa Europy w rugby. Miasto objęło na czas Mistrzostw partnerstwo.
• 2014 r. Kolejne Mistrzostwa w kolarstwie górskim MTB. Swój udział zapowiedziała Maja Włoszczowska.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Żerkowa w 2014 roku^[1].

Zabytki

Barokowy kościół parafialny św. Stanisława z XVIII w.

• kościół parafialny św. Stanisława, barokowy z XVIII wieku, z wyposażeniem z przełomu XVII i XVIII wieku i renesansową kaplicą grobową Roszkowskich z pocz. XVII wieku
• pozostałości pałacu Radomickich:
  • brama wjazdowa do dawnego parku pałacowego, trójarkadowa, z herbem rodowym, jedyna pozostałość po rezydencji,
  • stróżówka,
• dawna poczta, z okresu poczty konnej (XVIII–XIX w.),
• barokowa kaplica cmentarna z początku XVIII wieku,
• obelisk "Braciom poległym za Wolność i Ojczyznę",
• pozostałości grodziska Wilkowyja,
• neobarokowy poewangelicki kościół z 1904 r..

Przyroda

• Park miejski.
• Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy.

Współpraca międzynarodowa

Ta sekcja od 2011-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Miasta i gminy partnerskie:

• Aa en Hunze
• gmina Kosakowo
• Kąty Wrocławskie

Zobacz też

• Synagoga w Żerkowie
• Cmentarz żydowski w Żerkowie
• Jacob Steinhardt

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Mickiewiczowskie Centrum Turystyczne
• Widok na Szwajcarię Żerkowską
• Żerków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 780 .