Żmijowiec (roślina)

Żmijowiec
Ilustracja
Żmijowiec zwyczajny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rodzina

ogórecznikowate

Rodzaj

żmijowiec

Nazwa systematyczna
Echium L.
Sp. Pl. 139. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

E. vulgare Linnaeus[3]

Synonimy
  • Isoplesion Rafinesque[3]
  • Megacaryon Boiss.
  • Pontechium Böhle & Hilger[4]
Echium wildpretii
E. aculeatum
E. pininana

Żmijowiec (Echium L.) – rodzaj roślin jednorocznych, dwuletnich i bylin z rodziny ogórecznikowatych. Obejmuje 68 gatunków[5] występujących głównie w obszarze śródziemnomorskim, w Europie, Azji Zachodniej i w Afryce[6]. W Polsce rośnie jako gatunek rodzimy tylko żmijowiec zwyczajny E. vulgare (zaliczany tu tradycyjnie żmijowiec czerwony E. russicum wyodrębniany jest do rodzaju Pontechium), poza tym przejściowo dziczeje z upraw żmijowiec babkowaty E. plantagineum (podobnie, jako efemerofita, wymieniono także żmijowca wilczego E. lycopsis, które to nazwy są jednak synonimami żmijowca babkowatego)[7][5].

Przedstawiciele rodzaju zawierają trujące glikoalkaloidy, alkaloidy i alantoinę. Wykorzystywane były jako środek przeciw ukąszeniom żmii (stąd polska nazwa rodzajowa)[6]. Żmijowiec zwyczajny dawniej wykorzystywany był jako roślina lecznicza i trutka na szczury, z nasion wytłaczano olej[8].

Morfologia

Pokrój
Byliny, rośliny dwuletnie i jednoroczne o pędach szorstko owłosionych[9]. Na obszarze śródziemnomorskim żmijowce osiągać mogą do 4 m wysokości (E. piniana)[10].
Liście
Sztywno, koląco owłosione[10], lancetowate, skrętoległe[9]. Zwykle gęsto pokrywające łodygę[10].
Kwiaty
Zebrane w szczytowy kwiatostan typu skrętka, często wiechowato złożony. Kwiaty zwykle szypułkowe[9]. Wsparte wąskimi, liściopodobnymi przysadkami[10]. kielich 5-krotny, z działkami zrośniętymi tylko u nasady[10], lancetowatymi do równowąskich, rzadko szerokimi, podczas owocowania powiększającymi się[9]. Działki zwykle nieco asymetryczne – dwie od strony doosiowej bywają mniejsze. Korona kwiatu trąbkowata do dzwonkowatej, o zwykle krótkiej rurce, najczęściej niebieska, purpurowa lub różowa, często od zewnątrz nieco owłosiona. Końce płatków zwykle nierównej długości, stąd kwiaty nieco grzbieciste. Pręciki także nierówne, zwykle wyrastające z dolnej części rurki korony. Zalążnia 4-krotna, z nitkowatą szyjką słupka na szczycie rozwidloną i na każdym końcu zwieńczoną główkowatym znamieniem[9].
Owoce
Czterodzielna rozłupnia, rozpadająca się na 4 pojedyncze owocki, zwykle jasnobrązowe, jajowate[9], pomarszczone[10].

Systematyka

Rodzaj należy do plemienia Lithospermeae w podrodzinie Boraginoideae Arnott w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[4].

Wykaz gatunków[5]
  • Echium acanthocarpum Svent.
  • Echium aculeatum Poir.
  • Echium albicans Lag. & Rodr.
  • Echium amoenum Fisch. & C.A.Mey.
  • Echium anchusoides Bacch., Brullo & Selvi
  • Echium angustifolium Mill.
  • Echium arenarium Guss.
  • Echium asperrimum Lam.
  • Echium auberianum Webb & Berthel.
  • Echium bethencourtii A.Santos
  • Echium boissieri Steud.
  • Echium × bond-spraguei Sprague & Hutch.
  • Echium bonnetii Coincy
  • Echium brevirame Sprague & Hutch.
  • Echium callithyrsum Webb ex Bolle
  • Echium candicans L.f.
  • Echium canum Emb. & Maire
  • Echium clandestinum Pomel
  • Echium creticum L.żmijowiec grecki
  • Echium decaisnei Webb & Berthel.
  • Echium flavum Desf.
  • Echium gaditanum Boiss.
  • Echium giganteum L.f.
  • Echium glomeratum Poir.
  • Echium handiense Svent.
  • Echium hierrense Webb ex Bolle
  • Echium horridum Batt.
  • Echium humile Desf.
  • Echium hypertropicum Webb
  • Echium italicum L.żmijowiec włoski
  • Echium judaeum Lacaita
  • Echium khuzistanicum Mozaff.
  • Echium × lemsii G.Kunkel
  • Echium leucophaeum (Webb ex Christ) Webb ex Sprague & Hutch.
  • Echium × lidii G.Kunkel
  • Echium longifolium Delile
  • Echium lusitanicum L.
  • Echium modestum Ball
  • Echium montenielluense Delage
  • Echium nervosum W.T.Aiton
  • Echium onosmifolium Webb & Berthel.
  • Echium pabotii Mouterde
  • Echium parviflorum Moench
  • Echium perezii Sprague
  • Echium petiolatum Barratte & Coincy
  • Echium pininana Webb & Berthel.
  • Echium pitardii A.Chev.
  • Echium plantagineum L.żmijowiec babkowaty
  • Echium portosanctense J.A.Carvalho, Pontes, Bat.-Marques & R.Jardim
  • Echium rauwolfii Delile
  • Echium rosulatum Lange
  • Echium rubrum Forssk.
  • Echium sabulicola Pomel
  • Echium salmanticum Lag.
  • Echium simplex DC.
  • Echium spurium Lojac.
  • Echium stenosiphon Webb
  • Echium strictum L.f.
  • Echium suffruticosum Barratte
  • Echium sventenii Bramwell
  • Echium × taibiquense P.Wolff & Rosinski
  • Echium tenue Roth
  • Echium thyrsiflorum Masson ex Link
  • Echium triste Svent.
  • Echium trygorrhizum Pomel
  • Echium tuberculatum Hoffmanns. & Link
  • Echium velutinum Coincy
  • Echium virescens DC.
  • Echium vulcanorum A.Chev.
  • Echium vulgare L.żmijowiec zwyczajny
  • Echium webbii Coincy
  • Echium wildpretii H.Pearson ex Hook.f.

Zaliczany tu tradycyjnie żmijowiec czerwony jako E. russicum J. F. Gmel. lub E. rubrum Jacq., od roku 2000 wyodrębniony jako takson monotypowy w rodzaju PontechiumP. maculatum[11][12].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
  3. a b c Index Nominum Genericorum (ING) (ang.). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-09].
  4. a b Genus: Echium L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-31].
  5. a b c Echium Tourn. ex L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-17].
  6. a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  7. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 73, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. Żmijowiec zwyczajny Miododajny, Sadowniczy.pl [dostęp 2019-06-12].
  9. a b c d e f Echium Linnaeus (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-09].
  10. a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 236. ISBN 0-333-74890-5.
  11. Hartmut H. Hilger, Uta-Regina Böhle. Pontechium: A New Genus Distinct from Echium and Lobostemon (Boraginaceae). „Taxon”. 49, 4, s. 737-746, 2000. 
  12. Pontechium maculatum. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-08-04].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
87 Echium vulgare.jpg
Original Description
Blåeld, Echium vulgare L.
Tajinaste rojo.jpg
Autor: Mataparda, Licencja: CC BY-SA 2.0
Tajinaste rojo (Echium wildpretii)
Echium aculeatum1.jpg
Autor: Kurt Stüber [1], Licencja: CC-BY-SA-3.0

Species: Echium aculeatum
Family: Boraginaceae

Image No. 2
Echium pininana01.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0