Żmijowiec babkowaty

Żmijowiec babkowaty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rodzina

ogórecznikowate

Rodzaj

żmijowiec

Gatunek

żmijowiec babkowaty

Nazwa systematyczna
Echium plantagineum L.
Mant. Pl. 2: 202 1771[3]
Kwiaty

Żmijowiec babkowaty (Echium plantagineum L.) – gatunek rośliny z rodziny ogórecznikowatych. Występuje w basenie Morza Śródziemnego[4] – w południowej i zachodniej Europie[5], na wyspach Makaronezji i w północnej Afryce[6], w zachodniej Azji – w Azji Mniejszej i w rejonie Kaukazu[5][7]. Został poza tym jednak szeroko rozprzestrzeniony i w wielu obszarach występuje bardzo obficie jako gatunek inwazyjny, zwłaszcza w Australii, ale także w zachodniej części USA, w południowej części Ameryki Południowej, w południowej i wschodniej Afryce, na Nowej Zelandii[8], zawlekany jest także do krajów Europy Środkowej[7]. W Polsce gatunek notowany jest rzadko, ma status efemerofita[9].

Występuje w miejscach kamienistych i piaszczystych, na przydrożach i nieużytkach[4], na ekstensywnie użytkowanych pastwiskach, w uprawach polowych i sadach[8].

Korzenie tego gatunku wykorzystywane były do wyrobu fioletowego barwnika[10]. Uprawiany jest na potrzeby przemysłu zielarskiego (z nasion wyrabia się olej zasobny w kwasy tłuszczowe omega-3). Bywa też sadzony jako roślina ozdobna[11].

Morfologia

Rozeta liści odziomkowych
Pokrój
Roślina zielna o zmiennym pokroju: łodygi ma prosto wzniesione lub rozpościerające się, osiągające do 60 cm długości[4] (rzadko nawet do 100 cm)[9]. Łodyga jest pojedyncza lub jest ich kilka[5], jest kanciasta[12], pokryta włoskami miękkimi[5], długimi i odstającymi[9].
Liście
Początkowo rozwijają się liście formujące różyczkę przyziemną, które są jajowate[12], ogonkowe[4] i z licznymi wiązkami przewodzącymi (poza centralną wyraźne, łukowate żyłki wtórne)[9][5]. Liście odziomkowe osiągać mogą do 14 cm długości[5]. Liście łodygowe podługowatolancetowate, z sercowatą nasadą obejmująca łodygę[12].
Kwiaty
Zebrane w kwiatostany typu skrętek wyrastające w kątach liści. Działki kielicha długości 7–10 mm w czasie kwitnienia (w czasie owocowania wydłużają się do 15 mm)[5], działki równowąskie[12]. Korona najpierw purpurowa, później niebieska lub fioletowa, o szerokolejkowatym kształcie i długości 18–30 mm. Z korony wystaje zwykle tylko para dłuższych pręcików[10].
Owoce
Rozłupki silnie brodawkowate, osiągające do 2–3 mm długości[4].
Gatunki podobne
Może mylić się ze żmijowcem zwyczajnym, który różni się wystającymi z korony czterema pręcikami (nie dwoma) i zaokrągloną, a nie sercowatą nasadą górnych liści łodygowych[13].

Biologia

Roślina jednoroczna i dwuletnia[12]. W klimacie śródziemnomorskim kwitnie od lutego do czerwca[10]. W uprawie termin kwitnienia zależy od terminu wysiewu[11], w Europie Środkowej kwitnie zwykle od maja do czerwca, ale może przedłużać kwitnienie też do października[9].

Taksonomia

Synonimy nazwy naukowej[3]
  • Echium alonsoi Sennen & Mauricio
  • Echium bonariense Poir.
  • Echium creticum subsp. plantagineum (L.) Malag.
  • Echium longistamineum Pourr. ex Lapeyr.
  • Echium lycopsis L.
  • Echium murale Hill
  • Echium orientale Stephan
  • Echium plantaginifolium L. ex Moris
  • Echium plantaginoides Roem. & Schult.
  • Echium pseudoviolaceum Schur
  • Echium sennenii Pau
  • Echium violaceum L.
Homonim
  • Echium plantagineum Kunze = Echium creticum L.[14]

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-11-28] (ang.).
  3. ↑ a b Echium plantagineum L.. W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2020-11-28].
  4. ↑ a b c d e Oleg Polunin, Anthony Huxley: Flowers of the Mediterranean. London: Chatto and Windus, 1981, s. 153. ISBN 0-7011-2284-6.
  5. ↑ a b c d e f g Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 3. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1981, s. 99. ISBN 0-521-08489-X.
  6. ↑ Echium plantagineum L.. W: African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2020-11-28].
  7. ↑ a b Echium plantagineum L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-28].
  8. ↑ a b Echium plantagineum (Paterson's curse). W: Invasive Species Compendium [on-line]. CABI. [dostęp 2020-11-28].
  9. ↑ a b c d e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 377. ISBN 83-01-14342-8.
  10. ↑ a b c Marjorie Blamey, Christopher Grey-Wilson: Wild Flowers of the Mediterranean. London: A&C Black, 2004, s. 190. ISBN 0-7136-7015-0.
  11. ↑ a b Żmijowiec babkowaty. W: Podlaski Ogród Botaniczny [on-line]. [dostęp 2020-11-28].
  12. ↑ a b c d e Andreas Bartels: Rośliny Śródziemnomorskie. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 181. ISBN 978-83-7073-683-5.
  13. ↑ Echium plantagineum. New Zealand Plant Conservation Network. [dostęp 2020-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-31)].
  14. ↑ Echium plantagineum Kunze. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-28].

Media użyte na tej stronie

Echium plantagineum plant2 (13919103426).jpg
Autor: Harry Rose from South West Rocks, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Introduced, cool-season, annual or biennial herb; initially forming rosettes, then producing erect flowering stems to 1.2m tall. Rosette leaves are obovate to oblanceolate and densely hairy, with distinct lateral veins. Stem leaves usually have cordate bases. Flowerheads are conical, of many spreading cymes (backward spiraled caterpillar shape). Flowers are zygomorphic, tubular and purplish-blue to purple or pink; 2 stamens are exerted and 3 are not. Flowering is in spring to early summer. Common in grazing land; also along roadsides; more common in poorly managed horse or cattle paddocks. Considered weedy as it has little grazing value & crowds out more productive species. Highly toxic to pigs and horses; only poisonous to sheep after very extended grazing; valued by beekeepers. Best managed using a number of methods (herbicides, grazing, mechanical control). Spray/graze (low rate of herbicide followed by heavy grazing) can be very effective. Spraying once plants are flowering is less effective and will use more herbicide. Biological control options (7 approved) are available; flea beetle, root weevil, crown weevil and pollen beetle are most promising. Repeated slashing may reduce seed set; chipping can be used on small or scattered infestations.
Echium plantagineum kz5.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Echium plantagineum in Santiago del Teide, Tenerife.
Echium plantagineum 1DS-II 3-8611.jpg
Autor: SAplants, Licencja: CC BY-SA 4.0
Echium plantagineum, flowers; naturalised weedy alien, Nuwekloof Pass between Tulbagh and Gouna, Western Cape, South Africa