Żołudek

Żołudek

Жалудок

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	szczuczyński
Populacja (2010) • liczba ludności	1300[1]
Nr kierunkowy	+375151433XXX
Kod pocztowy	231506
Tablice rejestracyjne	4
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Żołudek
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Żołudek
53°36′N 24°59′E/53,600000 24,983333
Portal Białoruś

Żołudek (biał. Жалудок) – osiedle typu miejskiego na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie szczuczyńskim, centrum administracyjne żołudzkiego sowietu osiedlowego; 1300 mieszkańców (2010).

Siedziba parafii prawosławnej (pw. św. Marcina Turowskiego)^[2] i rzymskokatolickiej (pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny).

Historia

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 2. połowy XV wieku. Była ona wówczas własnością wielkiego księcia litewskiego. W 1486 roku miejscowość była już miasteczkiem. W 1490 roku Kazimierz IV Jagiellończyk założył w nim kościół. Do 1567 roku stanowił centrum administracyjne powiatu w województwa wileńskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stanowił własność Łackich, Sapiehów, Frąckiewiczów. W 1682 roku (według innych źródeł – w 1686) Frąckiewiczowie-Radzimińscy założyli w Żołudku klasztor karmelitów starych. W 1690 roku istniał klucz żołudecki – wielki majątek ziemski na obu brzegach Niemna z pańskim dworem, miasteczkiem, wsiami, ziemiami ornymi i lasami. Liczył on 226 domów i był jednym z największych majątków szlacheckich na Poniemniu. W lutym 1706 roku znajdowała się w nim kwatera główna króla szwedzkiego Karola XII. W XVIII wieku należał do Tyzenhauzów. W 1795 roku, w wyniku III rozbioru Rzeczypospolitej wszedł w skład Imperium Rosyjskiego. Stanowił centrum administracyjne włości powiatu lidzkiego guberni wileńskiej. Od 1835 roku w posiadaniu Uruskich. Ostatnimi właścicielami Żołudka byli książęta Czetwertyńscy, dla których w 1908 roku wzniósł Władysław Marconi pałac.

Po wojnie polsko-bolszewickiej w 1921 roku miasteczko i folwark Żołudek znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej, w województwie nowogródzkim, w powiecie lidzkim, stając się siedzibą wiejskiej gminy Żołudek. Miasteczko liczyło wówczas 274 domy mieszkalne, zaś folwark – 14^[3]. Ostatnimi polskimi właścicielami byli Czetwertyńscy, w ich rękach dobra te pozostawały do 1939 roku. W wyniku sowieckiej napaści na Polskę, 19 września 1939 roku, Żołudek został zajęty przez Armię Czerwoną. Od 2 listopada 1939 roku w składzie Białoruskiej SRR. W 1940 roku otrzymał status osiedla typu miejskiego i stał się centrum administracyjnym rejonu. W czerwcu 1941 roku zajęty przez wojska niemieckie, 22 lipca włączony do dystryktu Lida w Komisariacie Generalnym Białoruś Komisariatu Rzeszy Wschód. W 1944 roku ponownie zajęty przez wojska sowieckie i włączony do Białoruskiej SRR. Od 1962 roku w rejonie szczuczyńskim, centrum administracyjne sowietu osiedlowego. Od 1991 roku w granicach państwa Białoruś.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Zadarnowskich udzieliła pomocy Miriam (Maszy) Perewoskiej z d. Trocky, Lily Ganan z d. Perewoska. W 1964 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Irenie Zadarnowskiej a w 2000 roku Stefanowi Zadarnowskiemu tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[4].

Pałac Czetwertyńskich przed 1914 rokiem

W Żołudku w 1786 urodził się Konstanty Tyzenhauz – polski hrabia, ornitolog, ziemianin, malarz, natomiast w 1836 Walery Antoni Wróblewski – polski działacz rewolucyjno-demokratyczny, dowódca w powstaniu styczniowym, generał Komuny Paryskiej.

Tu także znajduje się grób zmarłego w 1785 Antoniego Tyzenhauza – polskiego działacza społecznego i gospodarczego WKL.

Demografia

• 1861 – 581 os.
• 2. połowa ХІХ wieku — 674 os.
• 1897 – 1860 os^[5].
• 1909 – 1969 os.
• Według spisu powszechnego z 1921 roku, miasteczko Żołudek zamieszkane było przez 1552 osoby, w tym 994 (64%) Polaków, 538 (35%) Żydów i 19 (1%) Białorusinów. Judaizm wyznawało 1053 mieszkańców miasteczka, katolicyzm – 467, prawosławie – 31. Jeden mieszkaniec był ewangelikiem. Z kolei folwark Żołudek zamieszkany był przez 242 osoby, w tym 238 Polaków i 4 Białorusinów. Katolicyzm wyznawało 204 jego mieszkańców, prawosławie – 21, a judaizm − 17^[3].
• 2006 – 1,5 tys. os.
• 2007 – 1,4 tys. os.
• 2008 – 1,4 tys. os.

Zabytki

• Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Bożej z 1854 r., fundacji Hermancji Uruskiej
• Pałac neobarokowy z 1908 roku zbudowany przez Włodzimierza Czetwertyńskiego według projektu architekta Władysława Marconiego. Pałac stanowi monumentalną dwukondygnacyjna budowlę nakrytą wysokim dachem mansardowym z lukarnami. Obecnie pałac, jak i zabudowania wokół niego pozostają opuszczone i nie zagospodarowane, chyląc się stopniowo do ruiny. Zespół pałacowy położony jest na zachód od miejscowości.

Inne obiekty

• Cerkiew pw. św. Marcina Turowskiego – dawny budynek szpitalny, zaadaptowany na świątynię w 1998 r., zmodernizowany w latach 2002–2008^[2].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Żołudek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 827 .
• Historia Żołudka
• Żołudek w globus.tut.by
• Żołudek w radzima.org
• Żołudek w jewishgen.org (ang.)