Żochowski (nazwisko)

Żochowski (forma żeńska: Żochowska; liczba mnoga: Żochowscy) – polskie nazwisko szlacheckie wywodzące się prawdopodobnie z Mazowsza od nazwy osady „Żochy” z której się wywodzili^[1].

Opis herbu Brodzic z wymienionymi Żochowskimi, którzy się nim posługiwali^[2][3]

Etymologia nazwiska

Nazwiska z końcówką -ski, jak pisze polski kronikarz Jan Długosz, który w swoich Kronikach sławnego Królestwa Polskiego pisanych w latach 1455–1480, podaje, że w Polsce za czasów Władysława Jagiełły nastał zwyczaj tworzenia nazwisk od posiadłości, tj. przez dodanie końcówki przymiotnikowej ski lub cki^[4]. Zasada ta rozciągnęła się na całą szlachtę polską w dobie średniopolskiej, w okresie sarmatyzmu XVI i XVII w.^[5] Żochowscy najprawdopodobniej wywodzą się z Żoch pod Ciechanowem^[6][7], o czym pisał w XVI w. Bartosz Paprocki^[8]:

Nazwa osady Żochy wzięła się od słowa żoch, które oznacza^[9]:

• Żołądek
• Sak (sieć na ryby)

Biorąc pod uwagę topografię terenu miejscowości, z której się wywodzą Żochowscy (liczne stawy oraz bezpośrednie sąsiedztwo wsi Brodzięcin, której nazwa kojarzy się z brodem), można wywnioskować, iż nazwa wywodzi się od sieci na ryby.

Kolejnymi majątkami od których może wywodzić się nazwisko Żochowski^[1][10]:

• Żochy, koło Ostrowi Mazowieckiej
• Żochy Stare parafia Domanowo^[11]
• Żochy Nowe parafia Domanowo^[11]
• Żochy parafia Kosów Lacki^[12] pod Sokołowem
• Tybory-Żochy^[13]
• Żochów w byłym powiecie mieleckim, obecnie Rzochów^[14]
• Żochowo Stare i Nowe Żochowo w byłym powiecie płockim
• Żochowo w byłym powiecie rypińskim, gmina Gujsk, parafia Ligowo^[15]
• Żochowo (powiat ostrowski) w byłym powiecie łomżyńskim, gmina Szumowo^[15]

(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de

Żochy

Żochy

Żochy Stare
Żochy Nowe

Żochy

Tybory-Żochy

Rzochów

Żochowo Stare
Nowe Żochowo

Żochowo

Żochowo

Miejscowości związane z Żochowskimi

Wzmianki o mieszkańcach miejscowości, z których wywodzą się Żochowscy^[1]:

• 1419 r. w dokumentach sądu ziemskiego w Zakroczymiu wymienia się Falisława z Żoch herbu Brodzic^[16]
• w latach 1473 do 1484 zostają wymienieni w dokumentach sądowych m.in. Stefan, Jan, Piotr z Żoch
• 1475 r. w dokumentach sądu w Wyszogrodzie wymienia się Włosta z Żochowa herbu Prus^[17]
• 1477 r. występują bracia Mikołaj i Jan de Żochy
• 1479 r. Stefan zwany Żoch z bratem Stanisławem
• 1549 r. w dokumentach sądu ziemskiego w Drohiczynie wymienia się braci Feliksa i Jakuba spadkobierców Żoch herbu Rawicz^[18]
• 1558 r. w dokumentach sądu ziemskiego w Drohiczynie wymienia się braci Mateusza zwanego „Butrym” i Jan o przydomku „Żmuda” herbu Lubicz, którzy dziedziczą Żochy^[19]
• 1567 r. podkomorzy ciechanowski Piotr Żochowski^[20]
• Podczas popisu wojskowego w 1567 r. z Żoch i innych dóbr stawiło się ponad trzydziestu przedstawicieli, większość pieszo
• 1569 r. w czasie przysięgi na wierność Koronie po przyłączeniu Podlasia do Polski odnotowano, że na Żochach i Zadębiu głównym dziedzicem i najbardziej zamożnym był piastujący urząd woźnego ziemskiego Maciej Żoch
• 1580 r. podatek na obronność Rzeczypospolitej w Tyborach-Żochach złożył Jan Żochowski woźny ziemski drohicki^[21]

Rody szlacheckie

Żochowscy są wymieniani jako klejnotni następujących Herbów:
Lp.	Herb	Nazwa herbu	Gniazdo rodowe	Parafia	Uwagi	Przypisy
1		Brodzic	Żochy:Średnie, Szostaki, Wielkie, Bodzięczyn Stare Żochy, Nowe Żochy Żochowo Podbiele	Kraszewo Domanowo Szumowo	W Herbarzach wymienia się Żochowskich głównie jako klejnotnych herbu Brodzic.	[2][3][22][8][11][23][24][25][26][27][28][29][30][31]
2		Lubicz	Żochy	Kosów Lacki	Rody ziemiańskie zamieszkujące dzielnice Mazowieckie - Podlaskie w XV i XVI wieku	[32][26][12][28][31]
3		Prus	Żochowo Kościelne	Żochowo Kościelne		[33][34]
4		Rawicz			Rody ziemiańskie zamieszkujące dzielnice Mazowieckie - Podlaskie w XV i XVI wieku	[28][31]
5		Prawdzic			Rody ziemiańskie zamieszkujące dzielnice Mazowieckie - Podlaskie w XV i XVI wieku	[28][31]
6		Prus III			Herbem Prus III posługiwali się Żochowscy pochodzący z Żochowa w województwie płockim.	[35]
7		Starykoń			Przedstawicielką noszącą herb Starykoń była Józefa Żochowska urodzona ok. 1720r., żona Jana Świątkowskiego herbu Pobóg.	[36]

Demografia w okresie rozbiorów

Osadnictwo Żochowskich w XIX w. na Mazowszu i Podlasiu przedstawia fragmentarycznie poniższa tabela:

Występowanie Żochowskich na terenie Litwy:

• Powiat trocki zamieszkiwał Żochowski, który podpisał akces powiatu trockiego do Konfederacyi^[37]
• Powiat lidzki zamieszkiwał Żochowski herbu Brodzic^[23]

Podczas spisów szlachty na terenie Imperium Rosyjskiego Żochowskich wykazano w księgach rodów szlacheckich w następujących guberniach^[38]:

• grodzieńska
• kijowska
• podolska
• wołyńska
  • Żochowski 1826-1849
  • Żochowski 1857-1861^[39]
• witebska

Żochowscy w zaborze austriackim:

• Galicję zamieszkiwał Paweł Żochowski, który uzyskał potwierdzenie szlachectwa w oświęcimskim sądzie grodzkim w 1782 r.^[40]

Demografia pod koniec XX w.

Zgodnie z serwisem heraldycznym nazwiskiem tym w Polsce na początku lat 90. XX w. pod względem liczby osób o danym nazwisku zarejestrowanych w bazie PESEL posługiwało się 3195 osób^[41]. Taka liczba osób legitymujących się nazwiskiem Żochowski plasowała je na pozycji 1598 wśród najpopularniejszych nazwisk w Polsce. W poniższej tabeli w uproszczony sposób zostało przedstawione na jakim terenie Polski zamieszkiwali^[42].

Podział administracyjny po reformie 1999 r.			Podział administracyjny 1975–1998
Położenie	Nazwa	Liczba zarejestrowanych osób	Położenie	Nazwa	Liczba zarejestrowanych osób
	dolnośląskie	158		wałbrzyskie	17
				wrocławskie	70
				jeleniogórskie	30
				legnickie	41
	kujawsko-pomorskie	87		włocławskie	31
				toruńskie	49
				bydgoskie	7
	lubelskie	48		lubelskie	29
				zamojskie	–
				chełmskie	–
				bialskopodlaskie	19
	lubuskie	31		zielonogórskie	29
				gorzowskie	2
	łódzkie	51		łódzkie	31
				sieradzkie	7
				piotrkowskie	7
				skierniewickie	6
	małopolskie	14		krakowskie	13
				nowosądeckie	–
				tarnowskie	1
	mazowieckie	1606		warszawskie	980
				ostrołęckie	129
				radomskie	8
				ciechanowskie	218
				siedleckie	155
				płockie	116
	opolskie	–		opolskie	–
	podkarpackie	3		rzeszowskie	1
				przemyskie	–
				tarnobrzeskie	–
				krośnieńskie	2
	podlaskie	640		białostockie	173
				łomżyńskie	467
	pomorskie	252		gdańskie	163
				słupskie	15
				elbląskie	74
	śląskie	100		katowickie	74
				bielskie	5
				częstochowskie	21
	świętokrzyskie	4		kieleckie	4
	warmińsko-mazurskie	116		olsztyńskie	71
				suwalskie	45
	wielkopolskie	10		poznańskie	8
				konińskie	1
				pilskie	1
				leszczyńskie	–
				kaliskie	–
	zachodniopomorskie	75		szczecińskie	51
				koszalińskie	24

Demografia w XXI w.

Ilość osób posługujących się nazwiskiem Żochowski wg bazy PESEL z podziałem na płeć^[43]. Pierwsza kolumna wykresu przedstawia lata 90 XX wieku z podziałem kobiet względem mężczyzn 1598/1597 (ze względu na brak danych podział jest orientacyjny). Wykres nie uwzględnia osób posługujących się podwójnym nazwiskiem.

Znani przedstawiciele

• Cyprian Żochowski (1635-1693) – metropolita kijowski, halicki i całej Rusi, arcybiskup połocki
• Ryszard Jacek Żochowski (1941-1997) – profesor doktor habilitowany nauk medycznych, polityk, poseł na Sejm
• Stanisław Żochowski (1908-2003) – żołnierz, oficer Wojska Polskiego II RP

Przypisy

Bibliografia

• Jan Nepomucen Bobrowicz: Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego S.J. powiększony dodatkami zpoźniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych. T. II. Lipsk: Breitkopf i Hӕrtel, 1839.
• Jan Nepomucen Bobrowicz: Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego S.J. powiększony dodatkami zpoźniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych. T. X. Lipsk: Breitkopf i Hӕrtel, 1845.
• Aleksandra Cieślikowa: Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 1: Odapelatywne nazwy osobowe. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN, 2000, s. 375. ISBN 83-87623-23-7.
• Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Filip Sulimierski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I-XV. Warszawa: 1889. [dostęp 2016-06-09].
• Michał Dzikowski: Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej. Lwów: Instytut staropolski, 1857, s. 298. [dostęp 2016-06-21].
• Zygmunt Gloger: Encyklopedja staropolska ilustrowana. T. III. Warszawa: P. Laskauer i W. Babicki, 1902.
• Aleksander Jabłonowski: Polska XVI wieku pod wzgędem geograficzno-statystycznym. T. VI: Podlasie. Cz. pierwsza. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1908, seria: Źródła dziejowe Tom XVII. [dostęp 2016-07-06]. (pol.)
• Józef Krzepela: Rody Ziemiańskie XV i XVI wiek. Zestawione według dzielnic, w których były osiedlone.. Kraków: Gebethner i Wolff, 1930, s. 71. [dostęp 2018-04-01]. (pol.)
• Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Wiadomość o klejnocie szlacheckim oraz herbach domów szlacheckich w Koronie Polskiej i Wielkim Księstwie Litewskim. Warszawa: Michał Gröll, 1789. [dostęp 2016-06-16].
• В.К. Лукомским, С.Н. Тройницким: Гербовника дворянских родов Царства Польского. T. Часть 1. Sankt Petersburg: 1850. [dostęp 2016-06-08]. (ros. • pol.)
• Czesław Malewski: Rody szlacheckie w powiecie lidzkim na Litwie w XIX wieku. Wilno: CZAS, 2002. [dostęp 2016-06-09].
• Alina Naruszewicz-Duchlińska: Nazwiska mieszkańców Komornictwa Lidzbarskiego (1500-1772r.). Olsztyn: 2007. [dostęp 2016-06-10].
• Szymon Okolski: Orbis Poloni. T. I-II. Kraków: 1641. (łac.)
• Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod wzgędem geograficzno-statystycznym. T. V: Mazowsze. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895, seria: Źródła dziejowe Tom XVI. [dostęp 2014-10-25]. (pol.)
• Nikołaj Pawliszczew: Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego najwyżej zatwierdzony. Część I. Warszawa: S. Orgelbrand, 1853, s. 100–104. [dostęp 2016-06-15]. (ros. • pol.)
• Fulwiusz Ruggieri, i inni: Relacje nuncjuszów apostolskich i innych osób o Polsce. T. I. Berlin-Poznań: Księgarnia B. Behra, 1864, s. 126–127. [dostęp 2016-06-19]. (pol. • łac.)
• Władysław Semkowicz: Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. T. III Rok 1911-1912: Wywody szlachectwa w Polsce XIV-XVII w.. Lwów: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1913. (pol. • łac.)
• Johann Siebmacher, Otton Titan von Hefner: Der Adel des Koenigreichs Preussen. Nürnberg: Verlag von Bauer und Raspe, 1857, s. 470. [dostęp 2016-06-08]. (niem.)
• Kazimierz Józef Turowski: Herbarz rycerstwa polskiego. Przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584.. Kraków: Biblioteka Polska, 1858. [dostęp 2016-06-10].
• Zygmunt Wdowiszewski: Nieznane zapiski heraldyczne II. Zapiski Mazowieckie z XV i XVI w.. W: Władysław Semkowicz: Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. T. VIII Rok 1926-1927. Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1928. (pol. • łac.)
• Mieczysław Siekiel Zdzienicki: Pokłosie heraldyczne. W: Władysław Semkowicz: Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. T. VI Rok 1921-1923. Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1923. (pol. • łac.)