Żurawiejka

Autoportret Michała Lermontowa, który uchodzi za twórcę żurawiejek

Żurawiejka – krótki, najczęściej dwuwierszowy, żartobliwy kuplet układany dla poszczególnych pułków kawalerii^[1], oceniający z ironią i czarnym humorem ich wojenne losy. Żurawiejki charakterystyczne były dla kawalerii polskiej oraz rosyjskiej.

Historia żurawiejek

Zwyczaj, jak również nazwa, pochodzi z tradycji kawalerii rosyjskiej i została przejęta przez polskich kawalerzystów okresu międzywojennego. Nazwa pochodzi albo od rosyjskiego słowa „żuraw”, co by oznaczało pieśń tak jak on przelotną, albo wprost od tytułu popularnej rosyjskiej pieśni żołnierskiej Żuraw (ros. Журавль)^[2].

Za twórcę żurawiejek uchodzi rosyjski poeta Michaił Lermontow, który zaczął je tworzyć pełniąc służbę w armii rosyjskiej jako junkier.

Żurawiejki w Wojsku Polskim

Żurawiejki rozpowszechniły się w Wojsku Polskim w okresie II Rzeczypospolitej po wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku w nawiązaniu do tradycji kawalerii rosyjskiej. Polskie korzenie żurawiejek upatruje się także w „Jak to na wojence ładnie” z roku 1863. Jedną z pierwszych pieśni wpisujących się także w tę tradycję jest legionowa „Pieśń Szwadronu Wąsowicza” z I wojny światowej opisująca szarżę pod Rokitną prowadzoną przez rotmistrza Zbigniewa Wąsowicza jaka miała miejsce w czerwcu 1915 roku^[3].

„Nasz Wąsowicz, chłop morowy,
Zbił Moskali w Cucyłowej.

Odznaczył się szwadron drugi,
Wrażej krwi on przelał strugi.”^[1]

Żurawiejki nie miały charakteru pieśni masowo śpiewanych przez żołnierzy jednostek kawaleryjskich. Nie śpiewali ich podoficerowie czy szeregowcy. Były one układane przez oficerów pułków kawaleryjskich na inne pułki i śpiewane przez oficerów podczas towarzyskich spotkań z kieliszkiem w ręku^[4]. Z tej przyczyny często przybierały charakter złośliwych docinków o frywolnym, a niekiedy nawet wulgarnym charakterze i dlatego piosenki te śpiewane były jedynie przez oficerów w swoim własnym towarzystwie z obowiązującym zakazem śpiewania ich w obecności pań. Początkowo swoją żurawiejkę miał każdy pułk ułanów. Tradycję tę przejęły również pułki strzelców konnych, chociaż jak głosiła jedna ze strof „Prawdę mówiąc między nami – strzelcy nie są ułanami”. Znane są także przykłady żurawiejek innych rodzajów wojsk: piechoty, artylerii, jednostek pancernych, marynarki wojennej czy lotnictwa.

Przykłady żurawiejek pułkowych

Taka ogólnokawaleryjska żurawiejka była powszechnie znana i śpiewana zawsze na początku we wszystkich okazjach^[5]:

Kto tradycji nie szanuje,

Niech nas w dupę pocałuje.

1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego^[6]

1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego

Zawsze dumny z szefa swego,

To szwoleżer Piłsudskiego.

Więcej panów niż frajerów,

To jest pierwszy szwoleżerów.

Trochę panów i malarzy,

To jest pierwszy pułk koniarzy.

Ciesz się dzielny szwoleżerze,

Masz protekcję w Belwederze.

Z adiutantów i lekarzy

Ma Warszawa pułk gówniarzy

Siedzą sobie tak w Warszawie

Przy kieliszku i przy kawie

2 Pułk Ułanów Grochowskich

2 Pułk Ułanów Grochowskich

Przy kieliszku koić troski,

Zwykł ułanów pułk grochowski^[7].

Lampas z gaci, płaszcz z gałganów

To jest drugi pułk ułanów

Pomną sotnie Budionnego

Pułk ułanów Dwernickiego

5 Pułk Ułanów Zasławskich

Kto zegarki w polu zbiera?

To jest piąty pułk Hallera

Wycierają wszystkie kąty

To ułanów jest pułk piąty

W krwawej szarży pod Zasławiem

Pułk zasłużył się Warszawie

Krwawo podły wróg odczuje

Gdy Zasławczyk nań szarżuje

Tępi chamów jak cholera

Pułk ułanów od Hallera

A kto hadów poniewiera

To jest piąty pułk Hallera

10 Pułk Ułanów Litewskich

Z Litwy borów, pól i łanów,

to dziesiąty pułk ułanów.

A rozkazów kto nie słucha,

to dziesiąty pułk Obucha.

Jedzie ułan z dziesiątego,

wyją psy na widok jego.

W Dniepru wodach konie poi,

pułk dziesiąty – pomni moi.

O dziesiątym nic nie wiemy,

Więc go chwalić nie będziemy.

15 Pułk Ułanów Poznańskich

A kto wroga krwią zbroczony?

To piętnasty pułk czerwony.

Skąd piętnasty jest czerwony?

Bolszewików krwią zbroczony.

Ostróg brzęk w Poznaniu dzwoni,

To z piętnastki są czerwoni.

Lepiej zginąć na dnie sracza,

Niźli służyć u Kiedacza.

Wciąż gotowi do kochania,

To ułani są z Poznania.

Pusta kieszeń, a gest pański,

To piętnasty pułk ułański.

16 Pułk Ułanów Wielkopolskich

Piją z beczki, nie pijani

To bydgoscy są ułani

Wśród taborów sieje grozę,

To szesnasty pułk aus Posen.

Gdzie nas wiodło? Aż na Litwę,

Znacie dobrze naszą sitwę.

Ten co psuje szyk ułański,

To szesnasty pułk poznański.

Lampas z gaci, koc z gałganów,

To szesnasty pułk ułanów.

Eleganccy, wszędzie znani,

To bydgoscy są ułani.

Zawsze łasy na niewiasty,

To ułanów pułk szesnasty.

17 Pułk Ułanów Wielkopolskich

Czy to świta, czy to dnieje,

Siedemnasty zawsze wieje.

Czy noc ciemna, czy też dnieje,

Siedemnasty zawsze wieje.

Czy to świta, czy to dnieje,

Siedemnasty dobrze grzeje.

Zbiorowisko wielkich panów,

Siedemnasty pułk ułanów.

Środowisko wielkich panów,

Siedemnasty pułk ułanów.

Na pół chamski, na pół pański,

Siedemnasty pułk ułański.

Trochę panów, trochę chamów,

Siedemnasty to ułanów.

Trochę chłopów, trochę panów,

Siedemnasty pułk ułanów.

Trochę panów, trochę chamów –

Siedemnasty pułk ułanów.

Jaśniepański i ziemiański,

Siedemnasty pułk ułański.

Wielkopolski, jaśniepański,

Siedemnasty pułk ułański.

Siedemnasty, jak to snadnie,

Bije wroga gdzie popadnie.

18 Pułk Ułanów Pomorskich

Fragment żurawiejki 18 Pułku na torbie na zakupy jako promocja historii miasta

Pełen manier ładnych dworskich,

Osiemnasty pułk pomorski.

Wiać przez morze na Pomorze

Osiemnasty zawsze może

Mają dupy jak z mosiądza

To ułani są z Grudziądza

Osiemnasty spod Libawy,

Przywiózł panny dla zabawy.

Czy śnieg pada, czy deszcz leje

Osiemnasty zawsze wieje.

19 Pułk Ułanów Wołyńskich

Dziewiętnasty to hołota,

Bo na konie siada z płota.

Słynny z mordów i pożarów,

Dziewiętnasty pułk batiarów.

Swoich grabi, cudzych łupi

Dziewiętnasty nie jest głupi.

Dziewiętnasty tym się chwali:

Na postojach wioski pali.

Gwałci panny, gwałci wdowy

Dziewiętnasty pułk morowy.

Same łotry i wisielce,

To są Jaworskiego strzelce.

Bić, mordować - nic nowego,

Dla ułanów Jaworskiego.

Wroga gnębić, wódkę pić,

Jaworczykiem trzeba być.

22 Pułk Ułanów Podkarpackich

Śmierdzą naftą, robią długi,

To jest Pułk „Dwudziesty drugi”.

Tańczą świetnie i namiętnie,

Panny ich całują chętnie.

Piją wino robią długi

To jest Pułk „Dwudziesty drugi”.

23 Pułk Ułanów Grodzieńskich

W boju krepkij, w miru sławnyj

„Dwadcat trietij” – prawosławnyj.

Wodku piju, samyj gławnyj

„Dwadcat trietyj” – prawosławnyj.

Kto przykładem w boju świeci?

To jest pułk dwudziesty trzeci!

Są naiwni jak te dzieci

Ułański dwudziesty trzeci!

24 Pułk Ułanów

Gubi lance gówno warty,

To jest Pułk Dwudziesty Czwarty!

Lance do boju

Szable w dłoń

Bolszewika goń, goń, goń!

Piją wina pełne dzbanki,

kochają ich Lublinianki.

Lance do boju...

Piją wódę, grają w karty.

To jest Pułk Dwudziesty Czwarty.

Lance do boju... 

Prawda to od wieków znana:

nie masz pana nad ułana!

Lance do boju...

Już nie konny. Motorowy.

Zawsze dzielny i morowy.

Zamiast koni – koń parowy.

Kochają nas Białogłowy

Refren

Każda przyśpiewka o pułku kończona była refrenem:

Lance do boju, szable w dłoń

Bolszewika goń, goń, goń

Żuraw, żuraw, żurawia

Żurawiejka ty maja!

lub:

Lance do boju, szable w dłoń

Bolszewika goń, goń, goń

Żura, żura, żura ma

Żurawiejka ty moja!

Przypisy

Bibliografia

• Witold Ślusarski „Ostrogami dzwoń”, Unia-Press, Warszawa 1992
• „Księga jazdy polskiej”: pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
• STANISŁAW RADOMYSKI, "ŻURAWIEJKI", WYDAWNICTWO – OFICYNA WYDAWNICZA "AJAKS", PRUSZKÓW 1995

Linki zewnętrzne

• Żurawiejki w kolekcji Wojskowej Biblioteki Cyfrowej Zbrojownia

• Żurawiejki