Żyłka (owady)

Żyłka (łac. vena) – chitynowe zgrubienie wzmacniające w skrzydłach owadów otaczające pień tchawkowy oraz nerw. Powstaje z uwypukleń błony skrzydłowej. Uwypuklenie obydwu powierzchni błony tworzy rurkę, uwypuklenie górnej powierzchni – żyłkę wypukłą, a dolnej – żyłkę wklęsłą.

Żyłki w skrzydle muchówki Drosophila suzukii

Ułożenie żyłek (użyłkowanie skrzydła) jest uwarunkowane filogenetycznie i służy jako cecha rozpoznawcza.

Do pierwszych znanych opisów żyłek należy wydany w Szczecinie w 1870 roku opis Hagena zatytułowany "Ueber rationelle Benennung des Geaders in den Flugeln der Insekten"^[1].

Kierunek przebiegu żyłek wzdłuż osi skrzydła wyznacza podział na żyłki podłużne i żyłki pośrednie. Te ostatnie są też określane jako poprzeczne lub skośne.

Żyłki podłużne

Żyłki w skrzydle osy

• (I) żyłka kostalna, ż. żebrowa, ż. żeberkowa, kosta, ż. ramienna, ż. ramieniowa (vena costalis, costa) – pokrywa się z brzegiem skrzydła,
• (II) żyłka subkostalna, ż. podżebrowa, ż. podżeberkowa, ż. podramienna, ż. podramieniowa (vena subcostalis, subcosta) – pochodzi z przedniego pnia tchawki skrzydłowej;
• (III) żyłka radialna, ż. szprychowa, ż. promieniowa (vena radialis, radius) – pochodzi z przedniego pnia tchawki skrzydłowej; żyłki radialne tworzą sector radi;
• (IV) żyłka medialna, ż. środkowa (vena medialis, mediatus) – pochodzi z ostatniego, przedniego pnia tchawki skrzydłowej, jest zestawiona z II płytką skrzydłową;
• (V) żyłka kubitalna, ż. łokciowa (vena cubitalis, cubitus) – wychodzi ze środkowej płytki skrzydłowej;
• żyłka postkubitalna, ż. załokciowa (vena postcubitalis, postcubitus) – zlana u nasady z ż. kubitalną, czasami uważana za jedną z ż. kubitalnych;
• żyłka analna, ż. pachowa, ż. tylna (vena analis, analis) – powstała z tylnego pnia tchawki skrzydłowej grupa od 1 do 12 żyłek pola analnego.
• żyłka jugalna (vena jugalis) – dwie żyłki pola jugalnego, pierwsza to vena arcuata, a druga to vena cardinalis.

U błonkówek występują jeszcze:

• żyłka marginalna (ramus marginalis) – jest to pierwsza żyłka podłużna przedniego skrzydła;
• żyłka postmarginalna (vena postmarginalis).

U ważek występuje:

• żyłka postnodalna (vena postnodalis) – łączy ż. kostalną z pniem ramiennym.

Żyłki pośrednie

Opis użyłkowania skrzydła muchówki (Diptera) wg systemu Comstocka-Needhama

Wśród żyłek pośrednich (poprzecznych i skośnych) wymieniane są:

• żyłka humeralna, ż. doramienna (vena humeralis, humerus) – łączy ż. kostalną z subkostalną;
• żyłka radialno-medialna, ż. dyskoidalna poprzeczna;
• żyłka mediokubitalna, ż. medialno-kubitalna, ż. środkowo-łokciowa;
• żyłka środkowa poprzeczna, ż. poprzeczna medialna;
• poprzeczna żyłka sektoralna.

Inne żyłki występujące w skrzydłach niektórych taksonów:

• żyłka aksylarna (vena axilaris, axilaris);
• żyłka bazalna (vena basalis);
• żyłka brachialna (vena brachialis);
• żyłka dyskalna (vena discalis);
• żyłka dyskoidalna (vena discoidalis);
• żyłka dyskokubitalna (vena discocubitalis);
• żyłka nibyłokciowa;
• żyłka nibyśrodkowa;
• żyłka przedkostalna, ż. prekostalna (vena praecostalis, praecosta);
• żyłka sektoralna (sector radii);
• żyłka submarginalna;
• żyłka subnodalna (vena subnodalis, vena obliqua).

Zobacz też

• żyłka rzekoma
• system Comstocka-Needhama

Przypisy

Bibliografia

• J. H. Comstock ; The wings of insects
• Józef Razowski: Słownik entomologiczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-07907-X.
• Barbara Wilkaniec (red.): Entomologia stosowana. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, 2009. ISBN 978-83-7160-538-3.