Żydaczów

Żydaczów
Жидачів
Ilustracja
Kościół rzymskokatolicki w Żydaczowie
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 lwowski

Prawa miejskie

1393

Burmistrz

Wołodymyr Łewko

Powierzchnia

13 km²

Wysokość

261 m n.p.m.

Populacja (2020)
• liczba ludności


10 672

Nr kierunkowy

+380 3239

Kod pocztowy

81704

Tablice rejestracyjne

(UA) BC

Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Żydaczów”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia49°23′19,064″N 24°08′10,072″E/49,388629 24,136131
Strona internetowa
Portal Ukraina

Żydaczów (ukr. Жида́чів, Żydacziw) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, nad Stryjem (dopływ Dniestru), siedziba administracyjna rejonu żydaczowskiego. 10 672 mieszkańców (2020)[1], dla porównania w 2001 było ich 11 683[2].

Miasto królewskie lokowane w 1387 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[3].

Historia

Od XIV wieku w granicach Królestwa Polskiego, następnie w Rzeczypospolitej. Po pierwszym rozbiorze Polski (1772) wcielone do monarchii Habsburgów, pozostawało w jej składzie na terytorium kraju koronnego Galicji do upadku Austro-Węgier (1918). Od 1 listopada 1918 do maja 1919 pod administracją ZURL, od maja 1919 do 14 marca 1923 pod administracją tymczasową Polski, zatwierdzoną przez paryską konferencję pokojową 25 czerwca 1919. Suwerenność Polski na terytorium Galicji Wschodniej Rada Ambasadorów uznała 15 marca 1923.

Od 15 marca 1923 do 16 sierpnia 1945 w granicach Polski (powiat żydaczowski, województwo stanisławowskie). Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 okupowany przez Armię Czerwoną (do czerwca 1941) i anektowany przez ZSRR. Po ataku III Rzeszy na ZSRR od czerwca 1941 do 1944 pod okupacją III Rzeszy (od 1 sierpnia 1941 w Generalnym Gubernatorstwie, w powiecie stryjskim). Od 16 sierpnia 1945[4] - do 1991 w granicach Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

Za panowania króla Kazimierza Wielkiego miasto otrzymało przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim, w tym też czasie było starostwem grodowym, w miejscu znajdował się obronny zamek obwarowany wałami i parkanami. W okresie rządów księcia Władysława Opolczyka miasto oraz okoliczne wsie otrzymały kolejne przywileje. Do roku 1390 obsadę wojskową zamku stanowiła załoga węgierska, przybyła tu jeszcze za panowania Ludwika Węgierskiego. Kolejne przywileje miasto oraz kościół otrzymały od króla Władysława Jagiełły w roku 1393, m.in. 60 łanów frankońskich ziemi. W roku 1403 miasto oraz okoliczne wsie dzięki nadaniom króla wejdą w posiadanie jego brata księcia Świdrygiełły. W okresie panowania Kazimierza Jagiellończyka miasta jest w posiadaniu Jana z Pilczy a następnie Feliksa z Paniowa. 1450 rok to pierwsza znana data pojawienia się Żydów w Żydaczowie[5]. W roku 1546 król Zygmunt Stary obdarza miasto kolejnymi przywilejami, w tym na urządzania jarmarków 3 razy do roku. W okresie panowania króla Stanisława Augusta miasto było w posiadaniu rodziny Rzewuskich. W XIX wieku, własność hrabiego Stanisława Skarbka. Jako powiat Żydaczów był jednostką administracyjną w okresie Rzeczypospolitej, województwo ruskie – ziemia lwowska, od XIV w. do 1772 prowincja małopolska. Od XV do XVIII w. był siedzibą sądu szlacheckiego - grodzkiego[6]. W okresie Rzeczypospolitej ważny ośrodek handlu solą.

W roku 1890, liczy 461 domów i 2647 mieszkańców siedziba starostwa, sądu powiatowego, rady powiatu, urzędu podatkowego.

W roku 1889 wybudowano linię kolejową do Tarnopola.

28 marca 1897 w Żydaczowie urodził się Klemens Rudnicki – generał dywizji Wojska Polskiego.

W II Rzeczypospolitej do 17 września 1939, stolica powiatu żydaczowskiego w województwie stanisławowskim. W roku 1929, miasto powiatowe, sąd okręgowy w Stryju, liczyło 3996 mieszkańców, przy linii kolejowej Chodorów – Stryj, Urząd skarbowy, Ewidencja katastru podatkowego grunt., targi miejskie w każdą środę, jarmarki 20 stycznia, 11 września, 9 listopada.

Po agresji ZSRR na Polskę do ataku III Rzeszy na ZSRR (lipiec 1941) pod okupacją sowiecką. Aresztowania przez NKWD i masowe deportacje mieszkańców miasta, przede wszystkim Polaków.

Podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej cała żydowska ludność miasta została wymordowana przez formacje policyjne III Rzeszy, przeważnie w obozie zagłady w Bełżcu. W okresie od wrzesień 1939 – lipiec 1941 pod okupacją Związku Radzieckiego. W roku 1945 z Żydaczowa wysiedlono Polaków.

Obecnie miasto leży w obwodzie lwowskim na Ukrainie, bardzo wysoki odsetek bezrobotnych, przemysł papierniczy i budowlany (2006). Od 1996 dzień 24 sierpnia jest dniem miasta (święto flagi).

W Żydaczowie działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[7].

Toponimia

Nazwa miasta ma genezę rumuńską, ponieważ przed rokiem 1340 Wołosi mieli tu swój gród sądowy. Takie nazwy jak Zudeczow oraz następne z roku 1360, 1375, 1390, Zudaczow, Sudoczoia powstały poprzez adaptację słowa, które w dzisiejszym rumuńskim literackim brzmi județ, a pochodzi od łacińskiego iudicium (sąd)[8].

Religia

W okresie I Rzeczypospolitej oraz do roku 1939, parafia rzymskokatolicka w miejscu, dekanat stryjski, należała do archidiecezji lwowskiej, parafia posiadała kościół murowany, konsekrowany w roku 1612, do roku 1783 w Żydaczowie istniał jeszcze klasztor oo. Augustynów, skasowany przez władze austriackie.

Zabytki

  • zachował się stary polski cmentarz, który obecnie został wpisany na listę pamiątek spuścizny kulturalnej m. Żydaczowa. Pierwsze pogrzeby na nieczynnym obecnie cmentarzu odbyły się w 1810 r. Każdego roku młodzież z Polski i miejscowi wolontariusze porządkują cmentarne groby.
  • zamek[9] – wybudowany za czasów króla Polski Kazimierza Wielkiego, nie istnieje.

Ludzie związani z miastem

  • Leńko (Leniek) – starosta żydaczowski w latach 1421–1430[10]

Sport

Do 1939 roku w mieście funkcjonował klub piłkarski Strzelec Żydaczów.

Pobliskie miejscowości

Miasta partnerskie

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).
  2. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu lwowskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
  3. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 172.
  4. ↑ 16 sierpnia 1945 Umowa graniczna pomiędzy Polską a ZSRR z 16 sierpnia 1945 roku.
  5. ↑ Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 14.
  6. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012
  7. ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej. [dostęp 2013-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)].
  8. ↑ Żydaczów istniał w XIII w., a są poglądy, że był już miastem w XI w., założonym przez rumuńskich osadników i nazywał się „Zudeczu”, co po rumuńsku oznacza prawo (łacińskie Judex). [w:] Kamil Barański, Przeminęli zagończycy, chliborobi, chasydzi. Rzecz o ziemi stanisławowsko-kołomyjsko-stryjskiej., Londyn 1988, s. 480.
  9. ↑ Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV. Warszawa: 1880–1902, s. 880-81.
  10. ↑ Adam Boniecki: Herbarz polski. T. XIV. Warszawa : Warszawskie Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda S[yn]ów), 1911, s. 91.
  11. ↑ Uchwała nr XLIV/460/10 Rady Miejskiej w Dąbrowie Tarnowskiej z dnia 5 listopada 2010 roku w sprawie podjęcia współpracy przez Gminę Dąbrowa Tarnowska z miastem Żydaczów na Ukrainie.

Linki zewnętrzne

Powiat żydaczowski (1920-1939)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920-34 →)
Miasteczka (1920-34)
Gminy miejskie (1920-39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934-39 →)
Powiat stryjski (1920–39 i 1941–44)
  • Siedziba powiatu – Stryj
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Gminy (← 1941–44 →)
Miejskie[A]
Wiejskie[B][A]
  1. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  2. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
Miasta obwodu lwowskiego

Flag of Lviv Oblast.svg

Media użyte na tej stronie