Żydowskie Towarzystwo Literacko-Muzyczne „Hazomir” w Łodzi
Żydowskie Towarzystwo Literacko-Muzyczne „Hazomir” (hebr. זמיר, pol. słowik) – żydowskie towarzystwo kulturalne, założone przez Chaima Janowskiego[1] w 1899[2], 1900[3] lub 1901 r.[4], zarejestrowane w 1907 r.[5] i działające do 1941 r., z siedzibą przy al. Kościuszki 21 (ówczesna ul. Spacerowa) w Łodzi[5], w oficynie kamienicy Nissena Rosenbluma.
Historia
Początkowo siedziba stowarzyszenia znajdowała się w pasażu Szulca 2, z czasem przeniosła się na al. Kościuszki 21[5]. W ramach towarzystwa powstał mieszany chór, który koncertował w Polsce, i którego założycielem i dyrygentem był Józef Rumszyński[2][6]. Ponadto w obrębie stowarzyszenia działało kółko dramatyczne, a w 1915 r. powstała również orkiestra. Towarzystwo organizowało m.in. koncerty, wieczory poezji, przedstawienia, a także wystawy i bale[6]. Członkami „Hazomiru” w 1913 r. było 385 osób[7]. Towarzystwo po odzyskaniu przez Polskę niepodległości poddano weryfikacji w 1921 r., a w 1931 r. część członków Towarzystwa odeszła, zakładając konkurencyjny chór „Szir”. „Hazomir” ponownie oficjalnie zarejestrowano w 1936 r.[5] W 1938 r. towarzystwo przeniosło się na ul. J. Kilińskiego 43, a rok później na ul. Kilińskiego 45[5]. Organizacja ta działa także w ramach Litzmannstadt Ghetto do 1941 r.[6] W ramach działalności w getcie towarzystwo grało koncerty w Domu Kultury przy ul. Krawieckiej 3 w Łodzi[8].
Wybrani członkowie „Hazomiru”
Dyrygenci
- Józef Rumszyński – założyciel chóru (1899[2]–1903),
- Zavel Zilberts – (1903–1906)[2][9],
- Naum Podkaminer (1906–1909),
- E. Szklar (1907–1911),
- Leo Kopf (1911–1914),
- Zavel Zilberts (1914–1920)[10],
- Izrael Fajwiszys – dyrygent w latach 1922–1932[2][11],
- Izaak Zachs – dyrygent w latach 1932–1939[2][12].
Inni, znani członkowie
- Aleksander Bardini – skrzypek, prawdopodobnie na przełomie lat 20. i 30. XX w.[13],
- Stanisław Barcewicz – skrzypek, występował w 1909 r.[5],
- Julian Birnbaum – współzałożyciel i wiolonczelista[14],
- Zygmunt Bromberg-Bytkowski – literat, członek zarządu i prezes[15][16],
- Emanuel Hamburski – członek zarządu i kasjer[3][17],
- Jerzy Rosenblatt – prezes od 1914 r.[18]
Przypisy
- ↑ Ludwik Falk , Chaim Janowski i łódzki „Hazomir”, „Nasz Przegląd”, vistula.linuxpl.eu, 7 czerwca 1935 [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ a b c d e f YIVO | Music: Communal Organizations and Social Movements, yivoencyclopedia.org [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ a b Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1919, Wydany nakładem Magistratu m. Łodzi Łódź [1919] s. 189.
- ↑ Andrzej Kempa , Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych, wyd. Wyd. 1, Łódź: Oficyna Bibliofilów, 2001, ISBN 83-87522-47-3, OCLC 51619415 [dostęp 2021-08-16] .
- ↑ a b c d e f Bożena Pellowska-Chudobińska , Wspólnym głosem. Chór filharmonii łódzkiej na tle tradycji chóralnych miasta, 2019 .
- ↑ a b c Żydowskie Towarzystwo Literacko-Muzyczne „Ha-Zomir” | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ Andrzej Kempa , Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych, wyd. Wyd. 1, Łódź: Oficyna Bibliofilów, 2001, ISBN 83-87522-47-3, OCLC 51619415 [dostęp 2021-08-16] .
- ↑ Adam Sitarek , „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź 2018, ISBN 978-83-8098-363-2, OCLC 1262871450 [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ Zilberts Sawel | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ ŻYDZI W KULTURZE MUZYCZNEJ ZIEM POLSKICH – PDF Darmowe pobieranie, docplayer.pl [dostęp 2021-08-26] .
- ↑ Biogramy | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ Zaks Izaak Icchak | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ Aleksander Bardini, wybitny aktor i reżyser, pochodzący z Łodzi, plus.dzienniklodzki.pl, 29 grudnia 2016 [dostęp 2021-08-24] (pol.).
- ↑ A. Kempa, M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny, t. 2, Łódź 2002, s. 21.
- ↑ Wilhelm Fallek , Zygmunt Bromberg-Bytkowski, Majer Bałaban (red.), „Nowe Życie”, Warszawa 1924, s. 48–59 .
- ↑ Bromberg-Bytkowski Zygmunt | Virtual Shtetl, sztetl.org.pl [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920. Opracowany i wydany przez Wydział Statystyczny Magistratu m. Łodzi, Łódź [1920] s. 421.
- ↑ Paweł Spodenkiewicz , Zaginiona dzielnica. Łódź żydowska – ludzie i miejsca, Łódź: Łódzka Księgarnia Niezależna, 1998, s. 62, ISBN 83-900619-1-0, OCLC 69454149 .