Żywiec

Żywiec
miasto i gmina
Ilustracja
Rynek, kościół św. Krzyża, Beskidzka Wyższa Szkoła Umiejętności, Park w Żywcu, kościół św. Marka, pomnik Jana Pawła II, Stary Zamek – krużganki
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

żywiecki

Aglomeracja

bielska

Prawa miejskie

przed 1327[1]

Burmistrz

Antoni Paweł Szlagor

Powierzchnia

50,54 km²

Wysokość

344 do 400 m n.p.m.

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


30 313[2]
599,78 os./km²

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

34-300 do 34-330

Tablice rejestracyjne

SZY

Położenie na mapie powiatu żywieckiego
Mapa konturowa powiatu żywieckiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Żywiec”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Żywiec”
Ziemia49°41′21″N 19°12′21″E/49,689167 19,205833
TERC (TERYT)

2417011

SIMC

0927642

Urząd miejski
Rynek 2
34-300 Żywiec
Strona internetowa
BIP

Żywiec (niem. Saybusch, cz. Živec) – miasto w południowej Polsce, leżące w Małopolsce, obecnie w województwie śląskim, siedziba władz powiatu żywieckiego.

Według danych z 31 grudnia 2021 miasto miało 30 313 mieszkańców[2].

Położenie

Żywiec leży w południowej Polsce, w województwie śląskim, w głębokim obniżeniu śródgórskim – Kotlinie Żywieckiej, nad łączącymi się w pobliżu centrum miasta rzekami Sołą i Koszarawą.

Miasto leży w Kotlinie Żywieckiej, u zbiegu rzek Soły i Koszarawy nad Jeziorem Żywieckim[3], na wysokości 345–350 m n.p.m.

Żywiec leży w historycznej Małopolsce, w dawnej ziemi krakowskiej, w ramach której stanowił pierwotnie część kasztelanii oświęcimskiej[4]. Przejściowo położony był na Górnym Śląsku w czasach przynależności do księstwa cieszyńskiego, a następnie księstwa oświęcimskiego[5]. Jest głównym ośrodkiem miejskim regionu kulturowego znanego jako Żywiecczyzna[3].

Miasto graniczy z gminami: Czernichów, Gilowice, Lipowa, Łękawica, Łodygowice, Radziechowy-Wieprz, Świnna[6].

Według danych z 2002 r. Żywiec miał powierzchnię 50,5 km², w tym: użytki rolne 45%, użytki leśne 17%[7].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 50,54 km²[8]. Miasto stanowi 4,9% powierzchni powiatu żywieckiego.

W latach 1945–1975 miasto administracyjnie należało do województwa krakowskiego[9].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego[10][11].

Warunki naturalne

Centrum znajduje się na wysokości około 345–350 m n.p.m. Najniżej położonymi terenami są okolice zajezdni MZK – ok. 340 m n.p.m. (poniżej maksymalnego poziomu Jeziora Żywieckiego), a najwyżej północno-wschodnie krańce, w rejonie Jaworzyny w Beskidzie Małym – ok. 830 m n.p.m. Najbardziej wyróżniające się szczyty górskie widoczne z okolic miasta to pobliski Grojec (612 m n.p.m.), Łyska (614 m n.p.m.), Pilsko (1557 m n.p.m.), Babia Góra (1725 m n.p.m.), Lipowska (1324 m n.p.m.), Wielka Rycerzowa (1226 m n.p.m.), Romanka (1365 m n.p.m.), Wielka Racza (1236 m n.p.m.) oraz Skrzyczne (1257 m n.p.m.).

Do 1940 r. miejscem o najniższej zarejestrowanej temperaturze w Polsce –40,6 stopni Celsjusza był Żywiec. Taka temperatura wystąpiła w 1929 r. Stracił to miano w 1940 r. na rzecz Siedlec, gdzie zarejestrowano temperaturę –41 stopni Celsjusza[12].

Przyroda

Zabytkowa topola biała

Do obiektów przyrodniczych należą:

  • północno-zachodnie fragmenty Grojca – stanowiska bardzo rzadkich i ginących gatunków roślin, np.: obuwik pospolity – najbardziej okazały przedstawiciel rodzimych storczykowatych, tojad lisi – roślina znana w Polsce tylko z kilku stanowisk[13];
  • torfowisko wysokie na zachodnich zboczach Grojca, ze stanowiskiem owadożernej rosiczki okrągłolistnej;
  • rezerwat przyrody „Grapa”, chroniący zachowane na stromych zboczach fragmenty lasów grądowych o charakterze naturalnym;
  • park zamkowy z licznymi okazami sędziwych, rodzimych i egzotycznych drzew, w tym wielu o randze pomników przyrody;
  • inne pomniki przyrody, w tym jedna z najstarszych topól białych w Polsce, datowana na 1800-1830 r. rosnąca przy ul. Paderewskiego 10a.

Ochrona środowiska

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Żywiec został sklasyfikowany jako miasto o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu w Unii Europejskiej[14]

Podział administracyjny

Podział administracyjny miasta

W skład Żywca wchodzi 8 dzielnic[6]:

Demografia

struktura ludności
dane z 31 XII 2021[2]
OpisOgółemKobietyMężczyźni
jednostkaosób%osób%osób%
populacja30 31310015 79052,0914 52347,91
gęstość zaludnienia600312288
wykształcenie
dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku[15]
brakpodstawowezawodoweśredniewyższe
osób40364765833102733248
kobiet2453722223455781757
mężczyzn1582754359946951491

Żywiec w 2021 liczył ponad 30 tys. mieszkańców i plasował się na 31. miejscu pod tym względem wśród miast województwa śląskiego[2][16].

Zmiana liczby mieszkańców miasta w latach 1810–2019[17][18][19][20][21][22][23][24][25]:

W Żywcu w 2014 na 100 mężczyzn przypadało 108 kobiet[26].

Nazwa

Żywiec na mapie księstwa oświęcimskiego i zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603.

Pierwsze wzmianki w XIV wieku jako Zivicz (1326)[27], Zipscha (1327)[28] lub Ziwcza (1335[29], 1346-1358[30]). W wieku XV Zywiec (1445), na Zywczy (1460)[31]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanych staropolskich formach Zywyecz oraz Antiqua Zywyecz wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[32]. Długosz w dziele tym wymienia również jako osobne miejscowości dzisiejsze dzielnice Żywca, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto: Zabłocie jako Zablocze oraz Moszczanicę jako Mosczennycza. Na mapach Stanisława Porębskiego z 1563[33] i Abrahama Orteliusa z 1603 roku miasto nazwane jest Ziwiecz[34].

Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od rzeczownika „żywiec”, staropolskiego określenia żywego inwentarza, co ilustruje głowa tura w herbie. Nawiązuje do powszechnej w Żywcu niegdyś hodowli bydła, owiec i trzody chlewnej oraz ich uboju. Kolejna wersja podaje ten sam źródłosłów, ale trochę inaczej go tłumaczy. Wskazuje bowiem, że nazwa miasta wywodzi się od wypasania inwentarza gospodarskiego na żołędziach w pobliskich lasach oraz żywienia ich tym sposobem[35].

Istnieje również lokalna legenda, która głosi, że nazwa miejscowości wywodzi się od imienia słowiańskiej bogini pogańskiej z głową tura – Żywii. Cytuje ją Jan Nepomucen Gątkowski w swojej książce Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego wydanej we Lwowie w 1867 roku. Podaje, że nazwa pochodzi „od wyrazu Żywie (Szywa) bożyszcza pogańskiego z głową tura – czyli woła, jaka jest w herbie miasta. Mieszkaniec bowiem jeden z tej okolicy był tak silny, iż złapawszy tura przebił mu nozdrze gałęzią i przyprowadził go jak cielę na pierścionku do gminy”[35]. Legenda ta istnieje również w wersji niemitologicznej podając, że pod miastem złapano żywcem żubra i ofiarowano go księciu oświęcimskiemu, który w zamian nadał miastu herb z głową żubra na niebieskim polu[36].

W 1440 r. wzmiankowany jest jako Salbchus[37], a w 1445 r. jako Zeywissch[em][38], następnie w 1590 jako Seypusch[39], później Saybusch, prawdopodobnie przekształcenie formy Saubusch, od Sau (świnia) i Busch (busz, krzak). Andrzej Komoniecki w Dziejopisie Żywieckim tłumaczył pochodzenie niemieckiej nazwy miasta w następujący sposób[40]:

...To miejsce, na którym miasto Żywiec z gruntami zasiadło, naonczs lasem bukowym było, na którym się obficie bukowie rodziło. Gdzie okoliczni mieszkańcy osobliwe Śleziacy Miemieckiego języka będący (gdyż tu Oświęcimskie Księstwo Śląskim nazywano dlatego, że się tu ludzie z różnych miejsc schodzili, to jest Polski i z Morawy i z Czech zleźli albo ześli się, jakoby Śląsko uczynili) stada świni swoich pasali zowiąc ten las z niemiecka Zaypus, to jest Świni Las albo Świniopas. Którego jeszcze języka dotychczas Miemcy wszyscy używają i miasto Żywiec Zaypus nazywają.

Historia

Średniowiecze

Wzgórze Grojec

Kolebka Żywca to wzgórze Grojec (612 m n.p.m.), które zostało zasiedlone w czasach starożytnych przez Celtów. Istniała na nim wczesnośredniowieczna warownia. Na początku XV w. została ona przekształcona w zameczek myśliwski rozbójniczej rodziny Skrzyńskich herbu Łabędź. W 1462 r. zameczek został zniszczony przez wojska Kazimierza Jagiellończyka. Historycznie miejscowość jest częścią Księstwa oświęcimskiego[35].

Żywiec powstał na przełomie XIII i XIV w. Najstarsze wzmianki związane są z miejscową parafią katolicką. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1308 r.[41] Po raz kolejny wzmiankowana została w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 r. pod nazwą Zivicz[42]. Ówczesny Żywiec, będący częścią najpierw księstwa cieszyńskiego, a od 1315/1316 księstwa oświęcimskiego, znajdował się w nieco innym miejscu – na terenie późniejszej wioski Stary Żywiec, zalanej w roku 1966 wodami Jeziora Żywieckiego. W 1327 książę Jan I Scholastyk oddał księstwo oświęcimskie w lenno Królestwu Czech, a w towarzyszącym dokumencie z dnia 24 lutego wymieniono również miasteczko (oppidum) Żywiec (Zipscha)[28].

Rynek w Żywcu

Żywiec po raz kolejny wymieniony został w łacińskim dokumencie lennym wystawionym 24 lutego 1327 r. w Bytomiu jako miejscowość lokowana na prawie polskim iure polonico w zlatynizowanej formie Zipscha. Umieszczony w gronie innych miejscowości znajdujących się na terenie księstwa oświęcimskiego – miasteczek (oppida, na prawie zwyczajowym, polskim): Kęty (Kant), Wadowice (Wadowicz) i Spytkowice (Spitkowicz) oraz lokowanych na zachodnim prawie lokacyjnym Oświęcimia (Osswencin) oraz Zatora (Zathor)[28].

W związku z częstymi powodziami, miasto lokowano ponownie w innym miejscu – na wyżej położonym terenie, u ujścia Koszarawy do Soły, gdzie obecnie znajduje się jego historyczne centrum[43][44]. Uczynił to 10 września 1448 książę Przemysław toszecki, który nadał wówczas Żywcowi prawo magdeburskie[45].

W 1457 r. śląskie księstwo oświęcimskie zostało sprzedane polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, tracąc swoją niezależność i stając się integralną częścią Polski. Zamek w Żywcu, należący do książąt oświęcimskich, stał się własnością polskiego króla[46]. Odtąd do czasów rozbiorów Żywiec należał do powiatu śląskiego[47].

Panowanie Komorowskich: 1467–1624

Żywiec w granicach Korony Królestwa Polskiego jako Żywiecz na mapie Wacława Grodzieckiego wydrukowanej w 1592 roku.
Stary Zamek – ośrodek administracyjny państwa żywieckiego w XVI wieku, obecnie Muzeum Miejskie w Żywcu

W 1467 r. Kazimierz Jagiellończyk nadał dobra żywieckie – zwane odtąd państwem żywieckim – w dziedziczne władanie rodowi Komorowskich herbu Korczak. Była to nagroda za pomoc w ukróceniu rozbójniczej działalności Skrzyńskich i wsparcie w wyprawie króla na Węgry[46].

Piotr Komorowski, pierwszy właściciel państwa, wkrótce zmienił orientację polityczną i poparł króla Węgier, Macieja Korwina, który sprzymierzył się z zakonem krzyżackim przeciw Polsce. W 1477 r. Kazimierz Jagiellończyk podjął przeciwko Komorowskim akcję zbrojną zakończoną m.in. zniszczeniem zamku w Żywcu. Udało im się jednak uzyskać królewskie przebaczenie i mogli dalej panować na Żywiecczyźnie[48][49]. W 1512 r. Zygmunt I Stary uwolnił miasto od czopowego[50], a w 1518 r. nadał mu przywileje organizowania dwóch jarmarków na święto trzech króli oraz na św. Wawrzyńca[51].

W 1447 r. w miejscowości miał miejsce pożar, a drewniana zabudowa została w znacznej części spalona wraz z drewnianym kościołem. W latach 1515–1542 zbudowano w mieście murowany kościół parafialny w Żywcu, którego uposażenie ze środków Jana Komorowskiego zatwierdził w 1550 król polski Zygmunt August[35]. W 1542 roku w mieście powstał także pierwszy szpital zorganizowany w domu darowanym miastu na ten cel przez mieszczanina Marcina Halamę, który finansowali później z własnych środków Jan Spytek oraz Wawrzyniec Komorowski[52]. W 1537 Komorowscy nadali miastu prawo wyrabiania słodu na piwo oraz wódkę wraz z prawem wyszynku, a w 1548 powstał pierwszy miejski browar[53]. W 1558 roku Jan Komorowski ufundował szkołę, którą podpalił w 1676 roku „złośliwy uczeń Kazimierz Świerczkiewicz z Rybarzowic” odbudowaną później przez jego ojca[53].

W 1541 została uruchomiona łaźnia miejska, w związku z czym ulica, przy której się znajdowała, otrzymała nazwę Łaziebnej. Po otwarciu przy niej warsztatów garbarzy, została przemianowana na Garbarską[a][54].

Od 1564 r. Żywiec wraz z całym księstwem oświęcimskim i zatorskim leżał w granicach Korony Królestwa Polskiego, znajdował się w województwie krakowskim w powiecie śląskim. Po unii lubelskiej w 1569 r. księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów w granicach, której pozostawało do I rozbioru Polski w 1772 r.[35] Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze austriackim i leżała w granicach Austrii, wchodząc w skład Królestwa Galicji i Lodomerii[55].

Żywiec uzyskał prawo składu w 1579 roku[56]. W 1579 r. król polski Stefan Batory ustanowił w Żywcu jarmarki w ostatnią niedzielę przed zielonymi świątkami oraz targi, które odbywały się w każdą sobotę. Wydał także przywilej zezwalający miastu ustanowienie składów towarów głównie ołowiu, miedzi oraz soli z żup krakowskich jakie szły drogą handlową z Polski, Węgier na Śląsk i odwrotnie[57]. W 1588 Krzysztof Komorowski nadał ustawę cechowi kowalskiemu w Żywcu[58].

W 1595 roku miasto położone w powiecie śląskim województwa krakowskiego było własnością kasztelana sądeckiego Krzysztofa Komorowskiego[59]. Komorowscy władali państwem żywieckim jako niepodzielnymi dobrami do 1608 r., kiedy zostało podzielone między synów Krzysztofa Komorowskiego na trzy części: suskie, ślemieńskie i największe żywieckie. Właściciel tego ostatniego, Mikołaj Komorowski, okazał się utracjuszem i z powodu problemów finansowych najpierw w 1618 r. sprzedał dobra łodygowickie, a w 1624 r. – kiedy okazał się zupełnym bankrutem – wystawił całość na sprzedaż[60].

Panowanie Wazów: 1624–1678

Herb Wazów – Snopek

Wystawione w 1624 r. na sprzedaż państwo żywieckie kupiła za 600 000 złotych Konstancja Habsburżanka, żona polskiego króla Zygmunta III Wazy[60].

Królowa Konstancja zasłynęła tym, że w 1626 r. wydała zakaz osiedlania się w granicach Żywca Żydów. Nigdy nie zniesiony i przestrzegany nawet dwa czy trzy wieki później spowodował, że w obrębie miasta nie zamieszkała ani jedna żydowska rodzina. W przeciwieństwie do okolicznych wiosek (a dziś dzielnic) – Sporysza, Ispa czy Zabłocia[61][62][63].

5 marca 1626 na drodze przywileju królewskiego Konstancja potwierdziła prawo magdeburskie dla miasta. Zgodnie z przywilejem, wybierano tu burmistrza i rajców, jak również wójta i sześciu ławników[45].

W 1627 powstała ulica Nowy Świat[b], stanowiąca osadę zamkową. W tym samym roku wytyczony został również plac Rudza Solna[c] stanowiący centrum osady Rudza[54].

Po śmierci Konstancji w 1631 r. państwo żywieckie odziedziczyli jej synowie, Jan II Kazimierz Waza i Karol Ferdynand Waza[60].

W okresie potopu szwedzkiego Żywiec znalazł się na linii frontu[64]. Posłowie szwedzcy zażądali hołdu i wysokich kontrybucji, grożąc w przeciwnym razie spaleniem miasta. Szlachta wraz z mieszczaństwem i góralami postanowiła nie dopuścić do wkroczenia wojsk szwedzkich. W dolinie Soły w Międzybrodziu i w Bramie Wilkowickiej utworzono fortyfikacje. 8 marca 1656 r. w Mikuszowicach Krakowskich miała miejsce wielka polsko-szwedzka bitwa zakończona zwycięstwem Szwedów[65]. Miasto zostało zdobyte, splądrowane i w znacznym stopniu zniszczone[64][66].

Panowanie Wielopolskich: 1678–1838

Herb Wielopolskich – Starykoń

W 1678 r. państwo żywieckie kupił – też za 600 000 złotych – od Wawrzyńca Wodzickiego, dzierżawiącego dobra Wazów po śmierci Jana Kazimierza w 1672 r., kanclerz wielki koronny Jan Wielopolski herbu Starykoń[60][67].

Panowanie Wielopolskich – obejmujące cały wiek XVIII – nie zostało zapamiętane zbyt dobrze. Był to czas gospodarczej stagnacji i pogarszania się sytuacji chłopstwa. Państwo żywieckie dwukrotnie uległo uszczupleniu w wyniku podziałów spadkowych. W połowie XVIII wieku składało się z miasta Żywca i sześciu kluczy: sporyskiego, jeleśniańskiego, wieprzskiego, starożywieckiego, lipowskiego i węgierskogórskiego[60].

Do zasług Wielopolskich należy dbałość o żywiecki zamek. Rozbudowali go oni w stylu barokowym i założyli 25-hektarowy park zamkowy[68][69].

W latach 1779-1782 wybudowany został nowy trakt odchodzący od ówczesnego przebiegu ulicy Świętokrzyskiej w kierunku mostu na Sole. Wraz z łączącym go z Rynkiem odcinkiem ul. Świętokrzyskiej otrzymał on nazwę ulicy Bielskiej. Wzdłuż nowej drogi powstały liczne zajazdy i karczmy[54].

W 1772 r., w wyniku I rozbioru Polski, cały obszar państwa żywieckiego, znalazł się w granicach Austrii, wchodząc w skład kraju koronnego Galicja i Lodomeria[55].

Postacią XVII- i XVIII-wiecznego Żywca był żyjący w latach 1658–1729 Andrzej Komoniecki przez czterdzieści lat pełniący funkcję wójta. Stworzył on monumentalną kronikę miejską, „Chronografia albo Dziejopis Żywiecki”, w której szczegółowo opisał dzieje miasta i regionu od 1400 do 1729 r. „Dziejopis” jest głównym źródłem historycznym dot. czasów średniowiecznych i nowożytnych. Jego rękopis znajduje się w Muzeum Miejskim[70], trzykrotnie – w 1938, 1987 i 2005 – został też wydany drukiem[71][72].

Panowanie Habsburgów: 1838–1944

Zabudowania browaru na początku XX wieku
Karol Stefan Habsburg
Wizyta prezydenta RP Ignacego Mościckiego w 1929
Jubileusz 400-lecia Cechu Piekarzy w 1930
Ulica Kosciuszki w 1937

W 1838 r. nie mogący zapanować nad ubożeniem majątku Adam Wielopolski wystawił państwo żywieckie na sprzedaż. Kupił je książę cieszyński, arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg, i włączył w skład Komory Cieszyńskiej[60].

Przedsiębiorczość cieszyńskich Habsburgów, którzy tworzyli wiele zarządzanych przez Komorę zakładów przemysłowych i rozwijali gospodarkę leśną, spowodowała, że księstwo cieszyńskie wraz z państwem żywieckim należało do najbardziej dochodowych majątków szlacheckich w Austrii[66].

XIX wiek to okres szybkiej industrializacji okolic Żywca. W samym mieście żadne większe zakłady nie powstały – centrum przemysłowym regionu były wsie, dzisiejsze dzielnice, Zabłocie i Sporysz. W 1856 r. z inicjatywy Albrechta Fryderyka Habsburga na południowych krańcach Zabłocia powstał Browar Arcyksiążęcy – wizytówka miasta i jeden z największych producentów piwa w Polsce[73]. Inne wielkie zakłady tamtych czasów to założona w 1837 r. w Sporyszu Huta Fryderyka przekształcona w 1910 r. we fabrykę śrub (obecnie Żywiecka Fabryka Śrub „Śrubena”)[74], założona w 1885 r. w Zabłociu Fabryka Wyrobu Masy z Drzewa na Papier (dziś Fabryka Papieru „Solali”)[75], założona w Zabłociu w 1902 r. Fabryka Maszyn braci Wróblów (obecnie Ponar Żywiec)[76] i założona w Zabłociu w 1921 r. Fabryka Skór i Pasów „Siła”[77].

W 1878 r. Żywiec uzyskał połączenie kolejowe z Bielskiem i Czechowicami-Dziedzicami poprzez odnogę Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda. W 1884 r. miasto zostało połączone Koleją Transwersalną ze wszystkim ważniejszymi miejscowościami po północnej stronie Karpat. Stację, ze względu na sprzeciw żywieckich radnych, ulokowano w Zabłociu[78].

Był to też czas gwałtownej urbanizacji. Większość zabudowy mieszkalnej centrum pochodzi z II poł. XIX i początku XX w. Powstały też liczne gmachy użyteczności publicznej, jak ratusz, Zarząd Dóbr Arcyksiążęcych, c. k. Wyższa Szkoła Realna czy Szkoła Panieńska[79]. Habsburgowie zmienili oblicze zespołu zamkowego – przebudowali zamek w stylu neogotyckim, zbudowali neoklasycystyczny pałac zwany Nowym Zamkiem i przekomponowali park w stylu angielskim[80][81].

W 1867 r. powstał powiat żywiecki, do 1923 r.[82] i w latach 1932[83]–1955[84] obejmujący również znaczną część ziemi suskiej[55].

W 1869 uruchomiona została drukarnia Teodora Lintschera, zlokalizowana w kamienicy przy ówczesnej ul. Bielskiej 15. Założyciel stał na jej czele do swojej śmierci w 1917, a następnie kierownictwo nad zakładem objął jego syn Rudolf. W czasie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej przez drukarnię wydawana była gazeta podziemna „Front Polski”. Po zakończeniu wojny przedsiębiorstwo zostało znacjonalizowane i w latach 70. XX wieku przeniesione do nowej siedziby zlokalizowanej w barakach przy ul. Wincentego Witosa, a następnie do nowego budynku przy ul. Świętokrzyskiej. W okresie tym drukarnia stanowiła filię Zakładów Poligraficznych w Cieszynie. W 1991 przeszła do prywatnego właściciela[85].

W 1895 r. państwo żywieckie odziedziczył Karol Stefan Habsburg[60], który zapoczątkował żywiecką linię Habsburgów. Mimo że Habsburgowie są rodem niemieckim, przedstawiciele linii żywieckiej konsekwentnie deklarowali swoją polskość i prowadzili propolską politykę. Karol Stefan był prezes Polskiej Akademii Umiejętności, a przed i w czasie I wojny światowej był głównym pretendentem do tronu niepodległego Królestwa Polskiego, które miałoby powstać[86]. Po 1918 r. żywieccy Habsburgowie wystąpili o obywatelstwo polskie, które otrzymali w 1921[87], dzięki czemu mogli zachować swoje posiadłości (w 1919 r. trafiły automatycznie pod zarząd państwowy)[66]. W okresie międzywojennym część z tych terenów podarowali państwu (np. stoki Babiej Góry, gdzie powstał park narodowy, czy majątek w Lipowej, z którego do dziś korzysta PAN)[88][89].

W 1910 przy ul. Bielskiej powstał budynek z garażami dla zaprzęgów konnych, mieszczący siedzibę straży pożarnej, w którym następnie działała remiza Ochotniczej Straży Pożarnej oraz Pogotowie Zawodowe Straży Pożarnych[90].

15 lipca 1910 przy ul. Kościuszki został odsłonięty Pomnik Grunwaldzki[91].

15 listopada 1923 miała miejsce uroczystość otwarcia Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Żywcu, które ulokowano na parterze Szkoły Powszechnej Żeńskiej przy ulicy Zielonej. Seminarium działało do 1936[92].

25 lipca 1929 miasto odwiedził prezydent Ignacy Mościcki, który został powitany na Rynku przez mieszczan przebranych w tradycyjne stroje oraz przedstawicieli wszystkich miejscowości powiatu. Cech masarzy podarował prezydentowi 30 m kiełbasy, która została nawinięta na stelaż ze srebrnym orłem na szczycie, a Okręgowe Towarzystwo Rolnicze oraz kobiety z Pietrzykowic wręczyły mu sery owcze. Mościcki odwiedził wówczas również Gimnazjum oraz pałac Habsburgów[92].

W 1929 r. do Żywca włączono wieś Stary Żywiec[93], liczącą wówczas 321 ha powierzchni oraz 720 mieszkańców w 84 domach. Wówczas liczba mieszkańców miasta osiągnęła 6870 osób w 824 domach i rozciągało się ono na 1274 ha[92]. W 1939 r. na niecałe 5 lat częściami miasta stały się również Isep, Sporysz i Zabłocie[94].

W 1932 otwarta została elektrownia miejska, w której agregat napędzany był maszynami parowymi. Działała ona do okresu okupacji niemieckiej, kiedy to przeprowadzono rozwój sieci energetycznej na terenie miasta. Następnie została uruchomiona stacja transformatorowa zlokalizowana w budynku cegielni, która została połączona z elektrownią „Silesia” w Czechowicach. Działały także małe elektrownie przyzakładowe[95].

W 1936 działalność rozpoczęła Miejska Jednoroczna Szkoła Przysposobienia Kupieckiego, od 1937 jako Miejskie Gimnazjum Kupieckie. W czasie okupacji w trakcie II wojny światowej funkcjonowanie szkoły zawieszono, a do jej reaktywacji doszło w kwietniu 1945 w formie Miejskiego Koedukacyjnego Liceum Handlowego oraz Liceum Handlowego II stopnia[96]. W pierwszym okresie wznowienia działalności placówka prowadziła zajęcia w dwóch lokalizacjach – w budynku szkoły podstawowej przy ul. Zielonej oraz na parterze siedziby Liceum. Od 1 września 1947 na potrzeby Liceum Handlowego przeznaczono budynek dawnej szkoły podstawowej przy ul. Mickiewicza 6. Trzy lata później zostało przejęte przez Ministerstwo Finansów, które przekształciło je w Technikum Finansowe[97]. Na skutek wstrzymania naboru do szkoły, od 1 września 1954 żywieckie Technikum Finansowe stało się Technikum Ekonomicznym Ministerstwa Skupu[98]. Od 1956 placówka zaczęła podlegać Ministerstwu Oświaty i została przekształcona w Technikum Ekonomiczne, przy którym rok później powstała Zasadnicza Szkoła Handlowa. Zakres kształcenia szkoły zawodowej został od 1966 poszerzony o kierunki związane z gastronomią, w związku z czym przyjęła ona nazwę Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Żywcu. W kolejnych latach powstało tu również Technikum Gastronomiczne, a także zaoczne i policealne studium zawodowe oraz technika dla pracujących[99]. Po roku 1989 jednostki wchodzące w skład szkoły utworzyły Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych w Żywcu[100].

II wojna światowa

Zniszczenia wojenne w dzielnicy Rudza

W okresie II wojny światowej Żywiec znalazł się w granicach III Rzeszy, w prowincji górnośląskiej[55]. Ostatni właściciel państwa żywieckiego, Karol Olbracht Habsburg, odmówił podpisania volkslisty[101]. W efekcie dobra przeszły pod zarząd państwowy[94][66], a sam arcyksiążę został internowany w Cieszynie[101], skąd dzięki interwencji międzynarodowej został zwolniony, a po zakończeniu wojny wyjechał do Szwecji, skąd pochodziła jego żona[102]. W 1940 r. na Żywiecczyźnie przeprowadzono Aktion Saybusch – wysiedlenie ok. 20 000 osób do Generalnego Gubernatorstwa. Ich miejsce mieli zająć koloniści niemieccy przesiedlani ze wschodu i południa Europy w ramach akcji kolonizacyjnej zwanej Heim ins Reich (pol. Dom w Rzeszy)[94][103]. Mimo akcji propagandowej, przybyli na miejsce koloniści byli częstokroć rozczarowani i niechętni do zamieszkiwania w ubogich, wiejskich chałupach[104]. Po wojnie większość mieszkańców powróciła w okolice Żywca[105].

W 1944 r. na podstawie dekretu o reformie rolnej państwo żywieckie – po 477 latach istnienia – definitywnie przestało istnieć[60].

W lutym i marcu 1945 r. miały miejsce krwawe walki o miasto. Walki i ostrzał artyleryjski Armii Czerwonej spowodowały poważne zniszczenia w dzielnicach Rudza i Stary Żywiec. Wycofujące się wojska niemieckie wysadziły most kolejowy i dwa mosty drogowe, a także podpaliły dworzec kolejowy[106][107].

Lata powojenne

W 1945 wprowadzono parcelację majątków należących m.in. do Habsburgów i Kępińskich, a ich część przeszła pod zarząd państwowy. 1 maja 1945 odbyła się demonstracja robotnicza na Rynku, podczas której zostały nadane pierwsze akty własności ziem wchodzących w skład dawnych majątków. Lasy należące do dawnych panów zostały włączone w skład Zespołu Nadleśnictw w Żywcu. Powstały też pierwsze sklepy Spółdzielni „Samopomocy Chłopskiej”. W lipcu 1945 w mieście utworzono Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, którego zadaniem była koordynacja osadnictwa na Ziemiach Odzyskanych w celu likwidacji przeludnienia na terenie powiatu. W czerwcu 1946 oddział został przekształcony w Komitet Osadniczo-Przesiedleńczy, a wyjazdy z terenu powiatu trwały do 1953[108]. Nowy Zamek stał się od 1 października 1946 siedzibą Gimnazjum Przemysłu Drzewnego[109].

We wrześniu 1945, dzięki odbudowaniu zniszczonych mostów kolejowych, przywrócono kursowanie pociągów w relacji Żywiec-Bielsko, a w listopadzie tego roku – od Żywca do Węgierskiej Górki. Na pełnej długości linii w kierunku południowym do Zwardonia pociągi ponownie zaczęły jeździć w 1946, wtedy też przywrócono ruch na trasie Żywiec-Sucha. Komunikacja autobusowa została uruchomiona 2 maja 1947 w relacji Bielsko-Żywiec, natomiast pierwszymi liniami autobusowymi wewnątrzpowiatowymi były pojazdy kursujące od lipca 1949 z Żywca do Lipowej oraz Ślemienia[110].

Od 1949 następowało upaństwowienie dotychczas prywatnych placówek handlowych, które były przejmowane przez Powszechną Spółdzielnię Spożywców „Społem”. W 1951 w Żywcu pod szyldem spółdzielni działały 22 sklepy spożywcze, jeden warzywniak, cukiernia, dwa sklepy handlujące chemią domową, 5 placówek tekstylno-odzieżowych, 10 sklepów mięsnych, 6 piekarń, 7 zakładów usługowych, 3 gospody, 2 stołówki, 2 bary, kawiarnia, zakłady mięsne, ciastkarnia oraz zakład produkujący wody gazowane. Do 1958 liczba sklepów w strukturach PSS wzrosła na terenie miasta do 60[111].

Lata 50. XX wieku

W 1950 r. granice Żywca rozszerzono o Isep, Kocurów, Pawlusie, Sporysz i Zabłocie[112]. Na skutek tego powierzchnia miasta wyniosła wówczas 3296 ha, a liczba mieszkańców – 15 715 osób[113]. W 1976 r. częścią miasta stała się Moszczanica i Rędzina[114], w 1991 r. – Oczków[115], a w 2001 r. – Podlesie[116].

1 lipca 1950 została tu powołana pierwsza spółdzielnia pracy na terenie powiatu – Spółdzielnia Pracy Kaflarzy i Zdunów w Żywcu. Wytwarzała ona kafle, szamoty i cegłę, zajmowała się też budową pieców przenośnych oraz zapewniała usługi zduńskie. W końcu lat 60. XX wieku zajęła się również produkcją narzędzi ściernych o chemicznym wiązaniu, w czym pozostawała monopolistą w skali kraju przez około dwadzieścia kolejnych lat. Natomiast we wrześniu 1953 doszło do połączenia Spółdzielni Stolarzy i Metalowców w Rajczy oraz żywieckiego działu drzewnego Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Chałupnik” i utworzenia w ten sposób Drzewnej Spółdzielni Pracy „Góral” w Żywcu, która zajmowała się wyrabianiem sklejki, płyt stolarskich, mebli białych, a także akcesoriów budowlanych oraz ich elementów z drewna. W miejskich stolarniach w Śródmieściu oraz dzielnicy Sporysz, a także w Radziechowach powstawały były meble fornirowane, wyposażenie meblowe sklepów oraz inne elementy stolarskie. 17 września 1950 przez piętnastu żywieckich rzemieślników została otwarta Spółdzielnia Pracy Szewców i Cholewkarzy, w skład której weszła 7 sierpnia 1952 również Rzemieślnicza Spółdzielnia Pracy Branży Skórzanej. W 1954 uruchomiona została Spółdzielnia Krawiecka, a w 1956 – spółdzielnia fryzjerska, która wraz ze zjednoczeniem szewców i pracowników przemysłu skórzanego powołała wspólną Powiatową Wielobranżową Spółdzielnię Pracy Usług Rzemieślniczych „Żywczanka” w Żywcu[113].

Przy ul. Marchlewskiego 22 w 1951 w wyniku przekształcenia działającej tam w dwudziestoleciu międzywojennym Przetwórni Owoców i Jagód Furhmanna, powstały Żywieckie Zakłady Przetwórcze „Las”, wchodzące w skład Zjednoczenia Leśnej Produkcji Niedrzewnej. Fabryka zajmowała się wyrabianiem dżemów, syropów, soków i win owocowych[111].

Również w 1951 zostało otwarte żywieckie pogotowie ratunkowe. W tym samym roku został rozbudowany także miejski szpital[111].

1 września 1953 w budynku dawnej Szkoły Podstawowej Żeńskiej zostało uruchomione Liceum Pedagogiczne w Żywcu, działające do 6 czerwca 1973. W wyniku zaistnienia potrzeby założenia internatu, obiekt został rozbudowany o jedną kondygnację. W budynku mieściła się w dalszym ciągu szkoła podstawowa, stanowiąca szkołę ćwiczeń dla liceum. W 1953 została natomiast zlikwidowana Zasadnicza Szkoła Papiernicza zlokalizowana przy ul. Marchlewskiego w dzielnicy Zabłocie, w związku z czym w jej dotychczasowym budynku została otwarta nowa, druga szkoła podstawowa dla dzielnicy – Szkoła Podstawowa nr 4[d][117].

W 1955 powołane zostało Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, które zajęło się m.in. oczyszczaniem miasta, oświetleniem, wodociągami, studniami i melioracją, prowadzeniem hotelu, pralń i łaźni miejskiej, czy opieką nad grobami wojennymi. Jej siedzibą został dawny budynek gazowni przy ul. Brackiej. Również w 1955 została otwarta baza PKS w Sporyszu oraz dworzec autobusowy w Zabłociu[118].

W latach 1956-1957 w siedzibie Miejskiego Domu Kultury działał Teatr Ziemi Żywieckiej, zlikwidowany z powodu problemów finansowych[119].

Miasto ucierpiało na skutek powodzi w 1958, kiedy to wylała zarówno Soła, jak i Koszarawa. Zniszczeniu uległy mosty kolejowy i drogowy na Sole, a niżej położone budynki zostały zalane (w tym Fabryka Papieru, garbarnia i Spółdzielnia „Chałupnik”).[120]. Woda wdarła się wówczas do centrum miasta, zalewając m.in. ulicę Kościuszki[121][122]. Kolejna powódź nawiedziła miasto w 1960[123].

15 lipca 1959 w Żywcu powstało Powiatowe Archiwum Państwowe, które poza powiatem żywieckim obejmowało także powiat suski. Jej siedzibą został początkowo budynek Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, następnie w 1960 przeniesiono je do pomieszczeń Starego Zamku, skąd biura i część magazynów przeniesiono kolejny raz w 1976 i ulokowano w zastępczej lokalizacji przy ul. Marchlewskiego. Pozostałe magazyny archiwum znajdowały się w Starym Zamku do 1982[124].

Dzieje od lat 60. XX wieku do 1989

Pomnik Wdzięczności, Męczeństwa i Braterstwa Broni, odsłonięty w 1963
Budowa Osiedla Młodych w 1968
Spółdzielczy Dom Handlowy „Beskid” w 1972
Dom Towarowy „Centrum”, otwarty w 1972
Widok Śródmieścia w 1988

W dzielnicy Sporysz w 1960 został oddany do użytku nowy budynek szkoły podstawowej. Rok później utworzona została tam również Szkoła Zawodowa Przyzakładowa PKS Oddział w Żywcu, początkowo ulokowana w pomieszczeniach nowo wybudowanej Szkoły Podstawowej nr 3. W 1966 szkoła zawodowa pozyskała budynek należący do dawnego majątku dworskiego, który został otwarty po przebudowie ukończonej dwa lata później. W 1981 siedziba szkoły powiększona została o nową część, a poza zasadniczą szkołą zawodową zostało uruchomione tam technikum dla pracujących, później liceum zawodowe, a następnie technikum dla młodzieży[125].

W 1963 roku przy al. Wolności wzniesiono pomnik upamiętniający bitwy żołnierzy Wojska Polskiego i polsko-radzieckie braterstwo broni autorstwa Antoniego Biłka[126]. W tym samym roku pracownia urbanistyczna Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie opublikowała plan zagospodarowania przestrzennego Żywca, w którym przeznaczała prawobrzeżną część miasta na budownictwo mieszkaniowe oraz tereny rekreacyjne, natomiast dzielnice na prawym brzegu Soły wybrała na miejsce koncentracji zakładów przemysłowych i magazynów. Sporysz, Śródmieście oraz położoną nad nim Górę Burgałowską określiła jako tereny pod zabudowę niską[127].

W 1964 w mieście została zorganizowana wielka wystawa przemysłowa, mająca uczcić dwudziestolecie utworzenia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zaprezentowano na niej osiągnięcia miejscowych zakładów przemysłowych oraz drobnych producentów[128].

W 1966 r. na poprzez spiętrzenie wód Soły zaporą w Tresnej utworzono zbiornik retencyjny Jezioro Żywieckie. Decyzję o jego budowie podjęto po katastrofalnej powodzi w 1958 r., kiedy pod wodą znalazło się m.in. centrum Żywca. Powstanie jeziora spowodowało zalanie dzielnicy Stary Żywiec, wsi Zadziele i części wsi Zarzecze oraz Tresna[129].

W latach 1960-1966 na terenie miasta otwarto szereg nowych budynków szkół podstawowych, powstałych w ramach akcji Tysiąc szkół na Tysiąclecie. Były to m.in. Szkoła Podstawowa nr 1 (Zabłocie), nr 3 (Sporysz), nr 5 (Osiedle 700-lecia). W 1966 rozpoczęto również budowę siedziby Szkoły Specjalnej przy ul. Kopernika[130], oddanej do użytku we wrześniu 1968[131].

1 stycznia 1968 powołana została w Żywcu Zawodowa Straż Pożarna, co nastąpiło decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie, na wniosek Komendanta Wojewódzkiego Straży Pożarnych Stanisława Zarzyckiego. Początkowo Zawodowa Straż Pożarna zajmowała pomieszczenia wygospodarowane w budynku Ochotniczej Straży Pożarnej przy ul. Kościuszki, następnie po 1975 zajmując kolejne sale w obiekcie. Na potrzeby ZSB planowano na lata 1975-1976 powstanie nowego budynku jej strażnicy, jednak na skutek trudności finansowej prace pozostawały w fazie projektów. W 1984 przystąpiono do rozbudowy siedziby OSP Żywiec-Zabłocie przy ul. Objazdowej 2, a jej nowe pomieszczenia przeznaczone zostały dla ZSP. Prace zostały zakończone w 1990. W 1997 powstał dodatkowo kolejny budynek, mieszczący pomieszczenia wykorzystywane przez ZSP[90].

W 1968 miały miejsce uroczystości związane z obchodami 700-lecia miasta, co związane było z przyjęciem przez władze miasta roku 1268 jako daty jego założenia. Patronat nad jubileuszem objął Józef Cyrankiewicz. Główne wydarzenia związane z jubileuszem miały miejsce w dniach 7-16 września 1968, a w ceremonii odbywającej się 15 września uczestniczył wicepremier Zenon Nowak, a także przedstawiciele władz administracyjnych i politycznych województwa krakowskiego oraz miast partnerskich. W celu uczczenia 700-lecia, w latach je poprzedzających oddana do użytku została Zapora Tresna, wyremontowano Rynek, Plac Mariacki, a także liczne ulice. Zmodernizowano wodociąg i kanalizację, otwarta została oczyszczalnia ścieków przy ul. Brackiej oraz zakład uzdatniania wody przy ul. Kopernika, a na Górze Burgałowskiej powstał zbiornik wyrównawczy. Przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej zostało z tej okazji wznowione ukazywanie się wychodzącego w okresie międzywojennym czasopisma „Gronie”, które przyjęło nowy tytuł „Karta Groni”. Ponadto jeden ze statków zbudowanych w stoczni w Warnie otrzymał nazwę „Żywiec”, a następnie użytkowały go Polskie Linie Oceaniczne w Szczecinie. Załoga statku utrzymywała partnerskie kontakty ze Szkołą Podstawową nr 2[131].

Darem Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców „Społem” dla miasta z okazji 700-lecia był otwarty 29 lutego 1968 Spółdzielczy Dom Handlowy „Beskid”, będący pierwszym domem towarowym na terenie Żywca. Początkowo parter jego budynku mieścił wyroby dziewiarskie, a na piętrze można było zakupić ubrania, tkaniny i obuwie[132]. Następnie parter zajął dział spożywczy, a artykuły przemysłowe dostępne były na piętrze[133].

W 1969 pierwszy raz odbył się festiwal folklorystyczny „Żywieckie Gody”, stanowiący konkurs kolędniczy. Wtedy też powstał w Żywcu Ochotniczy Hufiec Pracy, który został utworzony na mocy uchwały Rady Ministrów z 1958. Hufiec stanowił jednostkę stacjonarną, związaną z Powiatowym Przedsiębiorstwem Remontowo-Budowlanym, a jego członkowie zostali rozlokowani w siedzibie hufca przy ul. Marchlewskiego (współcześnie budynek Szkoły Podstawowej nr 9)[85].

Do miasta zostały w 1970 przeniesione „Dni Polskie”, organizowane do tego czasu w Zakopanem i stanowiące wybory uczestników Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich. W 1974 „Dni Polskie” zostały zorganizowane w osobny „Festiwal Folkloru Górali Polskich”, na którym od 1979 przyznawane są nagrody „Żywieckie Serca”. Początkowo miejscem odbywania się imprezy był Miejski Dom Kultury, następnie od 1980 stał się nim amfiteatr zlokalizowany u stóp wzgórza Grojec. W 1982 daty odbywania się Festiwalu Folkloru Górali Polskich i Tygodnia Kultury Beskidzkiej połączono[123].

W 1970 miała miejsce kolejna powódź, która tylko w infrastrukturze związanej z regulacją wód spowodowała straty na łączną kwotę 66,5 miliona ówczesnych złotych. Na terenie miasta i powiatu kataklizm doprowadził do uszkodzenia dróg, mostów i linii energetycznych, zniszczenia wałów[123].

30 marca 1971 powstała Miejska Komunikacja Samochodowa. Początkowo prowadziła przewozy na jednej linii prowadzącej ze Świnnej do Browaru[134].

1 września 1972 w Żywcu została utworzona filia Szkoły Muzycznej w Oświęcimiu. Pierwotnie mieściła się ona w pomieszczeniach należących do Szkoły Podstawowej nr 5. W 1975 usamodzielniła się i jako Szkoła Muzyczna w Żywcu zajęła poddasze Szkoły Podstawowej nr 2. W 1990 placówka uzyskała własny budynek przy ul. Łącznej. Obiekt ten mieścił poprzednio dyrekcję zakładów budowlanych. Na skutek jego oddalenia od centrum miasta, w 1996 ostateczną siedzibą szkoły stał się były biurowiec Fabryki Wtryskarek „Ponar” przy ul. Sienkiewicza[135][136].

10 września 1972 zostało otwarte Policealne Studium Medyczne kształcące pielęgniarki. W 1974 uruchomiono również liceum medyczne na podbudowie szkoły podstawowej. Do 1975 placówka zajmowała barak po dawnym internacie, zlokalizowany na podwórzu I Liceum Ogólnokształcącego. Po przeniesieniu działalności Zespołu Szkół Mechaniczno-Elektrycznych do nowej siedziby, jego dotychczasowy budynek przy ul. Grunwaldzkiej został przeznaczony na potrzeby Liceum Medycznego. Szkole udostępniono także internat przy ulicy Kopernika. W 1996 zlikwidowane zostało liceum, a 31 stycznia 2003 – studium policealne. Liceum Medyczne zostało przekształcone w II Liceum Ogólnokształcące[137], działające do 2009, kiedy to zostało połączone z I LO[138].

W 1972 przez Miejski Handel Detaliczny został otwarty reprezentacyjny Dom Handlowy „Centrum”, o którego budowie postanowiono jeszcze w 1968, zważywszy na sukces Domu Handlowego „Beskid”. Nowy obiekt zlokalizowany został przy skrzyżowaniu ulicy Kościuszki i Handlowej i posiadał cztery kondygnacje, z czego pierwotnie dwie handlowe (parter mieścił wówczas dział spożywczy oraz bar kawowy, natomiast I piętro – dział przemysłowy, odzieżowy i obuwniczy), a kolejne dwie przeznaczono na biura i magazyny[132][139][140].

W okresie PRL wzniesiono wielorodzinne osiedla mieszkaniowe. Pierwsze bloki na terenie miasta powstały przy ul. Handlowej, Witosa oraz na Osiedlu Pod Grapą[141]. W 1961 wybudowane zostało Osiedle Kochanowskiego, będące zespołem bloków zakładowych Fabryki Papieru „Solali”[125][142]. Budowę Osiedla Parkowego zakończono w 1964[120], Osiedla Młodych – w 1971, natomiast Osiedle 700-lecia powstało w latach 1973-1992[143]. Ponadto w 1976 rozpoczęto budowę osiedli domów jednorodzinnych zlokalizowanych na Górze Burgałowskiej[125].

26 maja 1977 miasto gościło I Sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edwarda Gierka. Uroczystość jego powitania odbyła się na Rynku, uczestniczył w niej I Sekretarz Komitetu Miejskiego PZPR Stanisław Kowalski, odbyły się też występy zespołów regionalnych. Następnie Edward Gierek wraz z towarzyszeniem mieszczanek ubranych w tradycyjne stroje udał się ul. Kościuszki do Starego Zamku, później odwiedził Zakład A Fabryki Wtryskarek[144].

Zarówno w okresie przed- jak i powojennym Żywiec należał do województwa krakowskiego. W latach 1975–1998 miasto i okolica wchodziły w skład województwa bielskiego, następnie zostały włączone do województwa śląskiego[55].

W 1990 w Żywcu powstał urząd rejonowy, który stanowił jednostkę rządowej administracji na terytorium dawnego powiatu żywieckiego. 6 kwietnia 1990 utworzona została również Komenda Rejonowa Policji[145].

Miasto w III RP

Centrum Handlowe przy ul. Jana Pawła II otwarte w 2005
Siedziba Szkoły Muzycznej I i II stopnia wraz z salą koncertową

W 1991 decyzją Rady Miejskiej dokonano zmian szeregu nazw ulic na terenie miasta. W ten sposób dotychczasowy Plac Zjednoczenia powrócił do nazwy Rynek, Aleja XXX-lecia PRL stała się Aleją Piłsudskiego, ul. 22 Lipca przemianowano na ul. 3 Maja, ul. Juliana Marchlewskiego na Dworcową, ul. Marcelego Nowotki na ul. Komorowskich, ul. Hanki Sawickiej na ul. Fabryczną, ul. Karola Świerczewskiego na Pod Górą , ul. Wojsk Ochrony Pogranicza na Aleję Legionów. Osiedle XX-lecia PRL zmieniło nazwę na Osiedle Parkowe, a Osiedle PKWN – na Osiedle Zgoda[146].

16 maja 1991 rozformowane zostały Wojska Ochrony Pogranicza i powołano wówczas Straż Graniczną. Utworzono Beskidzki Oddział Straży Granicznej, którego wydział w Żywcu znalazł siedzibę w dawnych koszarach WOP przy ul. Witosa[146].

W 1991 rozpoczęto również likwidację zakładów państwowych. Zamknięta została wówczas cegielnia, Rejonowe Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane, czy Przedsiębiorstwo Turystyczne „Soła”. Wydzierżawione zostały hotel „Polonia”, bar „Relaks” i Przedsiębiorstwo Turystyki Zagranicznej „Orbis”[146].

25 marca 1992 r. na mocy bulli papieża Jana Pawła II została utworzona rzymskokatolicka diecezja bielsko-żywiecka, a kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny otrzymał rangę konkatedry. 1 kwietnia tego roku powstał również posterunek Urzędu Celnego[147].

22 maja 1995 w mieście miała miejsce wizyta papieża Jana Pawła II[148].

W 1996 miasto nawiedziła kolejna powódź, a fala kulminacyjna przelała się przez jego teren w nocy z 7 na 8 września. Uszkodzony został wówczas most kolejowy na Sole, a filary podtrzymujące most drogowy uległy naruszeniu[149]. Zalane zostały domy położone przy ulicach Łączki i Jana Kazimierza[150]. Rok później, podczas powodzi tysiąclecia w 1997 podmyte zostały filaru mostu kolejowego[151].

W 1998 rozpoczęta została nowego mostu na Sole na odcinku między ul. Bracką a ul. Wesołą, z dwoma rondami na jego końcach, mającymi łączyć go z planowanymi wówczas obwodnicami. Został otwarty 4 grudnia 1999. Posiadając 450 m długości, stanowił wówczas najdłuższy most na terenie południowej Polski[152][153].

W końcu 1998 roku dokonano również przeniesienia działającego dotychczas przy ul. Komonieckiego targowiska miejskiego do centrum handlowego urządzonego w dawnych halach Fabryki Wtryskarek oraz do ich sąsiedztwa[152].

Na skutek reformy administracyjnej w Polsce, 1 stycznia 1999 Żywiec stał się na powrót siedzibą powiatu[153][154].

W 2000 została uruchomiona Samorządowa Szkoła Muzyczna II stopnia, dzieląca siedzibę z Państwową Szkołą Muzyczną I stopnia[136]. W tym samym założona została również Beskidzka Wyższa Szkoła Turystyki, działająca początkowo w pomieszczeniach Zespołu Szkół Drzewnych i Leśnych w Nowym Zamku. W 2003 uczelnia przeniosła się do własnego budynku, dawnego biurowca Fabryki Śrub[155].

W 2000 r. do Żywca powróciła Maria Krystyna Altenburg, urodzona w 1923 r. córka Karola Olbrachta Habsburga – ostatniego właściciela państwa żywieckiego. Zamieszkała w wydzielonym jej przez władze mieszkaniu w Nowym Zamku[156].

8 stycznia 2007 został otwarty odcinek drogi ekspresowej S69 pomiędzy węzłami Żywiec i Przybędza, stanowiący zachodnie obejście drogowe miasta. Uruchomiono wówczas również odcinek łączący ją z mostem na Sole[157]. W 24 lipca 2015 droga ekspresowa została przedłużona w kierunku północnym do Bielska-Białej[158].

Od 5 sierpnia 2011 do 13 czerwca 2013 trwała budowa sali koncertowej na 250 miejsc, przyległej do budynku Szkoły Muzycznej[159]. Jej otwarcia dokonano 25 września 2013[160].

17 listopada 2011 miało miejsce otwarcie północnej obwodnicy miasta, który połączył Nowy Most na Sole ze skrzyżowaniem ulic Sienkiewicza i Krakowskiej, gdzie wybudowane zostało rondo[161].

24 października 2013 przystąpiono do budowy nowego mostu na Sole w Śródmieściu, który zastąpił starą przeprawę[162]. Jego otwarcia dokonano 15 października 2015[163]. Powstało również przedłużenie Alei Jana Pawła II, które połączyło ją z ul. Witosa[164].

W listopadzie 2015 rozpoczęła się budowa nowego szpitala, zlokalizowanego w dzielnicy Sporysz. Uroczystość jego otwarcia miała miejsce 21 września 2020, a obsługę pacjentów uruchomiono 24 września. Jego powstanie było możliwe dzięki pierwszej w skali kraju umowie partnerstwa publiczno-prywatnego dotyczącej służby zdrowia[165].

Zwyczaje miejskie

Strój mieszczanki żywieckiej
Jukace

Żywieckie obyczaje miejskie ukształtowały się w okresie rozwoju ośrodka na przełomie XV i XVI wieku. Stanowił on wówczas miasto handlowe, do którego wjazd wiązał się z opłatą w postaci myta. Odbywały się tutaj jarmarki, na których swe towary wystawiali kupcy zmierzający na Węgry i do Krakowa. Powstały wówczas stroje miejskie, używane tylko i wyłącznie przez tutejszych mieszczan, różne od ubioru zamieszkujących tę okolicę górali żywieckich. Wygląd stroju rozwijał się do końca XIX wieku[166][167][168].

Stroje miejskie

Strój męski ma ascetyczny charakter i składa się on z czarnego lub brązowego płaszcza z wełny, pod który zakładany jest żupan uszyty z jedwabiu bądź aksamitu, zapinany na pągwice (zdobione guziki). Spodnie z ciemnego sukna wpuszczane są w skórzane buty z cholewami, mające długość do połowy łydki. Żupan przewiązany jest pięciometrowym, zdobionym złotymi nićmi pasem, bogaci wyszywanym i zakończonym frędzlami. Na głowę mężczyzna zakłada rogatywkę z aksamitu[167][168].

Strój żeński ma bardzo bogaty charakter i różni się zależnie od wieku i stanu cywilnego danej osoby. Składa się on przede wszystkim z dużej liczby spódnic, wkładanych jedna na drugą. Ostatnią z warstw stanowi spódnica wykonana z jedwabiu lub brokatu w kolorze pąsowym, zielonym, bądź niebieskim. Na to zakładany jest tiulowy fartuch. Kobiety noszą białe bluzki z haftowaną kryzą. Mężatki ubierają czepce wyszywane koronkami, perłami, cekinami i złotymi nićmi, natomiast niezamężne ozdabiają głowy kwiatami[166][167][168].

Nazewnictwo mieszkańców miasta

Mieszczanie żywieccy stanowili społeczność bardzo konserwatywną i z dumą kultywującą dawne tradycje. Żywiec mogli zamieszkiwać jedynie wybrani, nie pozwalano tu osiedlać się Żydom, Romom, jak również ludziom niewykształconym, nieposiadającym wyuczonego zawodu i ubogim. W celu określenia typu członków miejskiej społeczności powstały specyficzne nazwy, które nadawano jego mieszkańcom[167][61]:

  • Putosze – nazwa ta pochodzi od słowa puta lub buta, które oznacza dumę[61]. Tą cechą mieli się charakteryzować mieszkańcy wywodzący się z dawnego patrycjatu. Zaliczały się do nich zamożne osoby pochodzące z bogatych rodów, takich jak Studenccy, Jeziorscy, Miodońscy, Obtułowiczowie, Staszkiewiczowie i inni. Zajmowali się między innymi pełnieniem stanowisk w żywieckich urzędach. Mieli prawo noszenia stroju miejskiego[167].
  • Szczupoki – stanowili ich mieszkańcy miasta, którzy nie mogli się poszczycić taką zamożnością jak putosze i nie pracujący w urzędach[61]. Byli to wszyscy ci, którzy nie zaliczali się do pustoszy, ale mieszkali w Żywcu od kilku pokoleń, na skutek czego zapomniano o ich obcym pochodzeniu. Dopuszczone były też związki pomiędzy putoszami a szczupokami[167].
  • Przystoce – osoby mieszkające w Żywcu, ale pochodzące spoza miasta. Na ich obcość zwracano uwagę przez kilka następnych pokoleń, a następnie stawali się oni szczupokami bądź putoszami, w zależności od majętności i wpływów tej rodziny w mieście[167].
  • gorol lub górol – ludność zamieszkująca okoliczne wsie, odwiedzająca miasto podczas jarmarków, a także zatrudniona na jego terenie[167].

Tańce

Kilka razy do roku odbywały się tu bale, w których udział brały miejskie elity. Dodatkowo miały miejsce również uroczystości cechowe, przeznaczone dla określonych grup rzemieślników[169][170].

Każdy z cechów rzemieślniczych posiadał określony, charakterystyczny dla siebie rodzaj tańca. Najbardziej popularnym na przełomie XIX i XX wieku pozostawał cech szewców, posiadający taniec o nazwie szewc żywiecki. Do pozostałych rodzajów tańców należały takie, jak ogrodnik, piekarz, czy świniarz. Podczas wesel oprócz tańców cechowych tańczono ojcowskiego (pierwszy taniec), mietlorza i poloneza całowanego, polkę żywiecką oraz tramla polkę[169][170].

Od XVIII wieku zaczęły tu się pojawiać tańce z pozostałego terytorium Polski, takie jak polonez czy mazur. Dostosowywano je jednak w celu nadania im form charakterystycznych dla miejscowych tańców. Te wykonywane przez żywieckich mieszczan pozbawione były elementów skocznych, co związane było z między innymi z ograniczonymi możliwościami na skutek noszenia bogatych strojów miejskich[169][170].

Jukace

Z dzielnicą Zabłocie związany jest obrzęd dziadów żywieckich (jukacy). Terytorium jego występowania obejmuje wsie położone na północny zachód od Żywca, aż do Zabłocia, będącego dawną podżywiecką miejscowością, od 1950 włączoną w granice administracyjne miasta. W Sylwestra i Nowy Rok mężczyźni przebrani w wielokolorowe stroje i maski, mające wywoływać wrażenie na widzach, zajmują się kolędowaniem i składaniem życzeń, a także wykonywaniem żartów przechodniom. Granicą, której nie mogły przekroczyć dziady, pozostawał most na Sole między Zabłociem a Żywcem. Współcześnie tradycja jukacy ma charakter zorganizowanej imprezy miejskiej[171].

Zabytki

Krużganki na zamku w Żywcu
Neoklasycystyczny Pałac Habsburgów (Nowy Zamek) z lat 1893–1895
Ul. Kościuszki, w tle konkatedra Narodzenia NMP
Ratusz w Żywcu
  • zespół zamkowo-parkowy:
  • konkatedra Narodzenia NMP – powstała w połowie XV w., wskutek licznych przebudów mieszana stylowo (dominuje gotyk i renesans)
    • dzwonnica – wolnostojąca, kamienna, wzniesiona w latach 1723–1724
  • kościół św. Krzyża – gotycki, powstały w 1428 r., wieża z 1910 r.
  • kościół św. Marka – neogotycki, wzniesiony w 1885 r. w miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni
  • cmentarz przy starym kościele św. Marka – założony w 1591 r., zamknięty w 1797 r.
  • cmentarz Przemienienia Pańskiego – założony w 1705 r.[172]
  • zespół dworski w Moszczanicy:
    • dwór – powstał w stylu klasycystycznym w 1828 r., przebudowany w latach 1907–1910
    • stajnia z 1907 r.
    • kaplica z 1908 r.
    • park założony na przełomie XIX i XX w.
  • kaplica św. Floriana – neogotycka, zbudowana na początku XIX w. i rozbudowana w 1894 r.
  • Siejba – klasycystyczny budynek z końca XVIII w., obecnie siedziba Żywieckiej Biblioteki Samorządowej
  • cmentarz żydowski – założony w połowie XIX w.
  • ratusz – zbudowany w 1868 r., swoją architekturą – łączącą neorenesans i neomauretanizm – przypomina synagogę
  • zabudowania browaru Żywiec – neorenesansowe, wzniesione w końcu XIX wieku
  • dworzec kolejowy – powstał w 1878 r., przebudowany w stylu secesyjnym w 1912 r.
  • Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych – gmach neorenesansowy zbudowany w 1880 r., pierwotnie siedziba szkoły podstawowej
  • Szpital Powiatowy – zbudowany w 1888 r. w stylu neorenesansowym
  • Sąd Rejonowy – gmach neorenesansowy, z końca XIX w., pierwotnie siedziba Zarządu Dóbr Arcyksiążęcych
  • gmach „Sokoła” – secesyjny z 1904 r.
  • Gimnazjum nr 2 – gmach neobarokowy, wzniesiony w latach 1907–1909, pierwotnie siedziba Szkoły Panieńskiej
  • I Liceum Ogólnokształcące – gmach neorenesansowy, zbudowany w latach 1905–1911 dla c. k. Wyższej Szkoły Realnej
  • Pomnik Grunwaldzki – odsłonięty w 1910 r., zburzony w 1939 r., odbudowany w oryginalnym kształcie w 2005 r.
  • dawna remiza strażacka przy ul. Kościuszki – neogotycka, z 1910 r.
  • kaplica MB Nieustającej Pomocy – modernistyczna, powstała w 1933 r.
  • kościół św. Floriana – modernistyczny, zbudowany w latach 1935–1954
  • kościół Chrystusa Króla – modernistyczny, z lat 1953–1958

Pełna lista zabytków:

Gospodarka

Jeden z głównych budynków Browaru w Żywcu
Tankofermentory w Żywcu

Miasto znane jest z produkcji piwa[173]. Pierwsze wzmianki na temat wytwarzania tego napoju na jego terenie pochodzą z 1448[50]. W Żywcu funkcjonowało wiele zakładów rzemieślniczych, zrzeszonych już od czasu średniowiecza w cechach[174]. Miasto już wówczas było lokalnym centrum handlu, usług i administracji[175].

Pod koniec XIX wieku Żywiec uzyskał połączenia kolejowe z Bielskiem (1878) oraz ze Zwardoniem i Suchą (1884). Połączenia ze Zwardoniem i Suchą stanowią fragment tzw. kolei transwersalnej[78].

Na przełomie XIX i XX w. na terenie ówczesnego miasta, jak i przyległych miejscowości, które w późniejszych latach zostały włączę w jego granice administracyjne, powstało wiele zakładów przemysłowych i produkcyjnych[76]:

  • Fabryka Mydła i Świec (1818)[176]
  • Huta Fryderyka (1837)[74]
  • Fabryka Wyrobu Masy z Drzewa na Papier (1838)[75]
  • Arcyksiążęcy Browar Żywiec (1856)[73]
  • Fabryka Maszyn braci Wróblów (1902)[76]
  • Futrzarnia Braci Balicerów (1919)[77]
  • Fabryka Mebli Stalowych „Wschód” (1921)[177]
  • Fabryka Skór i Pasów „Siła” (1921)[77]
  • Fabryka Dywanów „Persja” (1923)[178]
  • Rzeźnia Miejska (lata 30. XX wieku)[179]

Dominującą pozycję na współczesnym rynku w mieście mają zakłady takie jak Grupa Żywiec (Browar w Żywcu), Ponar (fabryka maszyn), Miejski Zakład Energetyki Cieplnej „Ekoterm” (ciepłownia), Żywiecka Fabryka Śrub „Śrubena”, Famed Żywiec (fabryka sprzętu szpitalnego), Hutchinson Poland, Sews-Cabind. Rozwinięta jest również działalność wytwórcza w mniejszych przedsiębiorstwach, rzemieślnicza, a także usługi i handel. Poza przemysłem, najwięcej miejsc pracy oferuje sektor turystyczny, przede wszystkim sezonowo[180].

Transport

Transport kolejowy

Dworzec kolejowy Żywiec

Żywiec położony jest na skrzyżowaniu linii kolejowych nr 139 (Katowice-Zwardoń) oraz nr 97 (Skawina-Żywiec)[181].

Rolę głównego dworca kolejowego pełni węzłowa stacja Żywiec[181][182], zlokalizowana w dzielnicy Zabłocie. Posiada kategorię dworca aglomeracyjnego[183] (dworce stanowiące węzły komunikacyjne w aglomeracji, obsługujące ruch lokalny i dalekobieżny). Dzienny przepływ podróżnych na stacji w 2021 wynosił 1500–2000 pasażerów na dobę[184]. Obsługiwana jest ona przez pociągi Kolei Śląskich (linie KS: S5 Katowice-Zwardoń, S51 Katowice-Zakopane i S75 Rybnik-Żywiec)[185], InterCity[186] oraz Polregio[187].

W dzielnicy Sporysz zlokalizowana jest stacja kolejowa Żywiec Sporysz[188], do której docierają pociągi Kolei Śląskich (linia KS S51 Katowice-Zakopane)[185] oraz Polregio (w kierunku Suchej Beskidzkiej i Krakowa)[189]. Stacja ta posiada marginalne znaczenie na mapie transportowej miasta – w 2021 obsługiwała ona 0–9 pasażerów na dobę[184].

Przystanek kolejowy Pietrzykowice Żywieckie[190] znajduje się na liniach S5, S51 i S75 Kolei Śląskich[185]. W 2021 korzystało z niego 150–199 pasażerów dziennie[184].

W związku z rewitalizacją przebiegających przez Żywiec linii kolejowych, planowana jest budowa trzech dodatkowych przystanków kolejowych na terenie miasta – Żywiec Browar, Żywiec Łączki oraz Żywiec Park[191][192].

Transport samochodowy

Droga wojewódzka nr 946 w dzielnicy Podlesie

Przez Żywiec przebiegają drogi:

Miasto posiada obwodnicę północną (ul. 3 Pułku Strzelców Podhalańskich), znajdującą się w ciągu drogi wojewódzkiej nr 946[161][196][197]. Jej przedłużeniem w kierunku południowym pozostaje śródmiejska obwodnica w stronę Korbielowa (Aleja Jana Pawła II), stanowiąca fragment drogi wojewódzkiej nr 945[198][199].

Komunikacja miejska

Autobus MZK Żywiec na ulicy Dworcowej

Komunikacja miejska na terenie Żywca jest prowadzona przez Miejski Zakład Komunikacyjny, który pozostaje operatorem 18 linii autobusowych (5 wewnątrzmiejskich i 13 wykraczających poza jego granice). Łączna długość linii wynosi 256 km[200][201].

Poza granicami administracyjnymi miasta, autobusy komunikacji miejskiej docierają do sąsiednich miejscowości, takich jak: Bierna, Brzuśnik, Bystra (powiat żywiecki), Czernichów, Juszczyna, Kalna, Leśna, Łodygowice, Międzybrodzie Bialskie, Międzybrodzie Żywieckie, Pewel Mała, Pewel Ślemieńska, Pietrzykowice, Przybędza, Przyłęków, Radziechowy, Rychwałd, Rychwałdek, Sienna, Świnna, Tresna, Trzebinia, Wieprz, Zarzecze[201].

Komunikacja autobusowa

Dworzec autobusowy położony jest w dzielnicy Zabłocie. Obiekt mieści kasy biletowe, poczekalnię i dyspozytornię. Połączony jest z niewielką galerią handlową oraz supermarketem. Znajdują się tutaj stanowiska odjazdów zarówno dla autobusów, jak i busów[202][203].

Oprócz linii prywatnych przewoźników, komunikację z innymi miejscowościami powiatu żywieckiego zapewniają także autobusy obsługujące linie komunikacji powiatowej, organizowanej przez Starostwo Powiatowe. Kursują one do przystanku położonego w pobliżu Szpitala Żywiec przy ul. Pola Lisickich[204].

Kultura

Miejskie Centrum Kultury

Siedziba Miejskiego Centrum Kultury

Tworzeniem i propagowaniem wielu form działalności kulturalnej, zarówno profesjonalnej, jak i amatorskiej, zajmuje się Miejskie Centrum Kultury w Żywcu z siedzibą w zabytkowym budynku dawnego „Sokoła” przy Alei Wolności. Poza organizowaniem koncertów, festiwali, spektakli teatralnych i operetkowych, a także przeglądów, zajmuje się ono aktywizacją mieszkańców do uczestnictwa w kołach zainteresowań, warsztatach, sekcjach kulturalnych, czy konkursach. Pod egidą Centrum odbywają się sympozja, inauguracje czy obchody różnych uroczystości[205][206].

Miejskiemu Centrum Kultury podlegają kluby środowiskowe, takie jak „Globik/Senior+” (Sporysz), „Ogródek” (Osiedle Parkowe), „Papiernik” (Zabłocie), „Senior+” (Zabłocie), „Śrubka” (Sporysz)[206][207].

Przy Centrum, jak i poszczególnych klubach środowiskowych, działa szereg zespołów, chórów i orkiestr. Należą do nich między innymi: Reprezentacyjny Zespół Pieśni i Tańca miasta Żywca „Ziemia Żywiecka”, Zespół Pieśni i Tańca „Żywczanie”, Żywiecki Chór „Akord”, Zespół Instrumentalny „Sonata”, Zespół Wokalny „Serenada”, Miejska Orkiestra Dęta, Asysta Żywiecka, czy liczne formacje tańca towarzyskiego[208].

Kolejną jednostką Miejskiego Centrum Kultury jest Żywiecka Szkoła Folkloru z siedzibą przy ul. Zamkowej 4. Zajmuje się ona pielęgnowaniem regionalnej tradycji, prowadząc warsztaty malarstwa na szkle, linorytu, drzeworytu, haftu czy bibułkarstwa. Organizuje również wykłady i wystawy[209].

Amfiteatr

Miejskie Centrum Kultury dysponuje amfiteatrem położonym u stóp wzgórza Grójec, który służy do organizacji wydarzeń kulturalnych, rozrywkowych i rekreacyjnych. Jest obiektem przystosowanym do organizacji dużych koncertów i innych imprez masowych. Dysponuje widownią na 3000 miejsc siedzących[210].

Biblioteki

Kamienica „Siejba” – siedziba Żywieckiej Biblioteki Samorządowej
  • Żywiecka Biblioteka Samorządowa – powstała w 1892 jako Biblioteka Towarzystwa Szkoły Ludowej. Od 15 grudnia 2007 zajmuje „Siejbę” przy ul. Kościuszki, będącą jednym z najstarszych budynków na terenie miasta[211]. Oprócz spełniania zadania głównej biblioteki miejskiej, od 1999 pełni także funkcję biblioteki powiatowej, sprawując nadzór nad wszystkimi bibliotekami gminnymi na terenie powiatu żywieckiego i ich filiami[212]. Dysponuje uniwersalnymi zbiorami w wypożyczalniach dla dorosłych i dzieci, prowadzona jest czytelnia, pracownia komputerowa oraz dział „książki mówionej” dla osób niewidomych niepełnosprawnych[213][214][215]. Żywiecka Biblioteka Samorządowa posiada także filie na terenie miasta zlokalizowane w dzielnicach Sporysz i Zabłocie[215].
  • Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Bielsku-Białej. Filia Żywiec – w obecnym kształcie działa od 1975, kiedy istniejąca od 1951 Pedagogiczna Biblioteka Powiatowa w Żywcu weszła w skład nowo powołanej Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Bielsku-Białej[216][217]. Poza udostępnianiem swoich zbiorów czytelnikom, biblioteka prowadzi warsztaty, lekcje biblioteczne oraz zajęcia czytelnicze dla dzieci i młodzieży. Odbywają się również spotkania, warsztaty i konsultacje dla studentów oraz nauczycieli[218].

Muzea

Muzeum Browaru Żywiec
  • Muzeum Miejskie w Żywcu – historia muzeum sięga zbiorów tworzonych od 1925 przez osoby związane z Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Żywcu. W 1934 w budynku seminarium odbyła się pierwsza wystawa. W 1936 utworzono Muzeum Ziemi Żywieckiej, przeniesione dwa lata później do kamienicy pod adresem Rynek 1. W kolejnych latach zbiory muzeum wzbogacały się o nowe eksponaty. Po II wojnie światowej tymczasowo siedzibą muzeum stał się Stary Zamek, a od 1960 – kamienica „Siejba”. W 2005 muzeum przeniesiono do Starego Zamku[219]. Prezentowane są tutaj zbiory dotyczące historii i tradycji Żywca, strojów mieszczańskich, kultury górali Żywiecczyzny, archeologii, przyrody, sztuki sakralnej, dawnych narzędzi tortur, jak również udziału mieszkańców w walce o niepodległość Polski[220]. Odbywają się liczne wystawy czasowe[221].
  • Muzeum Browaru Żywiec – zostało uruchomione w 2006 w dawnych piwnicach leżakowych Browaru w Żywcu. Prezentuje historię browaru oraz wytwarzanego w nim piwa[222].
  • Muzeum Czynu Zbrojnego Żywiecczyzny – muzeum zostało otwarte w 2016 i mieści się w dawnym schronie przeciwlotniczym położonym w sąsiedztwie siedziby Miejskiego Centrum Kultury. Zgromadzono w nim pamiątki, wyposażenie i sprzęt wojskowy z czasów od I wojny światowej do II wojny światowej[223].

Kina

Kino „Janosik”
  • Kino „Janosik” – filmy zaczęto wyświetlać w nim w 1911, co czyni je jednym z najstarszych kin na świecie[224][225]. Początkowo działało pod nazwą Teatr Świetlny „Urania”, w 1916 zmienioną na Kino „Edison”. Od przełomu lat 1948–1949 otrzymało nazwę „Janosik”[226]. Poza projekcją premier filmowych, kino organizuje szereg cykli i klubów filmowych[227]. Jest miejscem odbywania się festiwali oraz spotkań autorskich[228]. Zajmuje się także działalnością edukacyjną, którą realizuje poprzez Interdyscyplinarny Program Edukacji Medialnej i Społecznej „Kinoszkoła”[229], jak również projekcje dla szkół[230] i warsztaty dla dzieci[231].

Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej

Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej powstało 1954, a jego siedzibą pozostają oficyny Starego Zamku. Zajmuje się ono rozwojem i propagowaniem szeroko rozumianej kultury Żywca i okolic poprzez prowadzenie widowisk, wystaw, prelekcji i konkursów, a także działalność wydawniczą[232].

Turystyka i rekreacja

Góral w regionalnym stroju grający na dudach podczas Tygodnia Kultury Beskidzkiej w Żywcu
Jezioro Żywieckie
Park w Żywcu
Domek Chiński

Żywiec stanowi ośrodek turystyczny, na co ma wpływ położenie nad Jeziorem Żywieckiem[233] oraz bliskość okolicznych ośrodków sportów zimowych w Korbielowie, Zwardoniu i Szczyrku[234]. Stanowi bazę wypadową dla turystów udających się w pobliskie pasma górskie: Beskid Mały, Średni Śląski i Żywiecki[233]. W samym mieście atrakcje turystyczne stanowi szereg obiektów zabytkowych, m.in. Stary Zamek i Pałac Habsburgów wraz z otaczającym je parkiem, w którym zlokalizowany jest również park miniatur „Od Komorowskich do Habsburgów”, niewielki ogród zoologiczny i skate park[235].

Informacja turystyczna

W Żywcu działalność prowadzi Centrum Informacji Kulturalno-Turystycznej, którego siedziba położona jest w budynku Starego Zamku. Centrum zajmuje się udzielaniem informacji na temat miasta i jego okolicy dla mieszkańców, turystów i organizacji, wydawaniem materiałów informacyjnych i edukacyjnych, współpracą z różnymi instytucjami i stowarzyszeniami kulturalnymi, turystycznymi, czy sportowymi w celu promocji ich działalności. Prowadzi także współpracę przedsiębiorstwami z branży turystycznej i mediami, jak również działalność kulturalną w ramach projektu „Od Komorowskich do Habsburgów – żywiecki skarbiec kultury i tradycji”[236].

Szlaki turystyczne i spacerowe

Muzeum Browaru Żywiec położone jest na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego oraz Europejskim Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego[237].

W mieście wytyczony został szereg szlaków spacerowych[238]:

Utworzono także ścieżki dydaktyczno-przyrodnicze „Wzgórze Grojec”[240] oraz wzdłuż brzegu Jeziora Żywieckiego i rzeki Soły. W celu ułatwienia ich zwiedzania, powstała dedykowana dla nich aplikacja mobilna[241].

Ponadto przez samo miasto i jego okolice biegną następujące szlaki turystyczne:

Festiwale

Żywiec jest jednym z głównych miast, gdzie na przełomie lipca i sierpnia odbywa się największy i najstarszy polski festiwal folklorystyczny „Tydzień Kultury Beskidzkiej” (a w jego ramach m.in. „Festiwal Folkloru Górali Polskich” oraz „Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne”)[232]. Co roku w kategorii lokalnych zespołów folklorystycznych występuje około 80 zespołów, w tym około 20 z zagranicy[217].

W końcu stycznia i na początku lutego ma miejsce Przegląd Zespołów Kolędniczych i Obrzędowych „Żywieckie Gody”, na którym prezentowane są ludowe tradycje dotyczące okresu świąt Bożego Narodzenia[232].

Lotnisko

Około 15 km na północ od Żywca w Międzybrodziu Żywieckim znajduje się lotnisko Żar[246].

Baza noclegowa

Miasto posiada rozbudowaną bazę obiektów noclegowych różnych kategorii, do których należą hotele, pensjonaty, prywatne kwatery, kempingi i schroniska[233][247].

Edukacja

Szkoła Podstawowa nr 2 im. Stanisława Staszica
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza
Niepubliczna Szkoła Podstawowa Fundacji Królowej Świętej Jadwigi
I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika
Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych
Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej

Przedszkola

Publiczne

  • Przedszkole nr 1[248]
  • Przedszkole nr 6[248]
  • Przedszkole nr 8 im. Marii Krystyny Habsburg[248]
  • Przedszkole nr 9 im. Andrzeja Komonieckiego[248]
  • Przedszkole nr 10[248]
  • Przedszkole nr 11 im. Rodziny Komorowskich[248]
  • Przedszkole nr 12[249]
  • Przedszkole nr 13[250]

Niepubliczne

  • Niepubliczne Przedszkole „Akademia Malucha”[248]
  • Niepubliczne Przedszkole „Aniołkowo”[248]
  • Niepubliczne Przedszkole „W Ogrodzie”[248]
  • Niepubliczne Przedszkole Ekologiczno-Językowe „Mały Naukowiec”[248]
  • Niepubliczne Przedszkole Polsko-Angielskie „Oxford House”[248]
  • Niepubliczne Przedszkole Sportowo-Artystyczne „Aktive Kids”[248]
  • Przedszkole Niepubliczne „AKUKU” z Oddziałami Integracyjnymi[248]
  • Przedszkole Sióstr Serafitek[248]
  • Niepubliczne Przedszkole Integracyjno-Terapeutyczne „Niebieski Motyl”[248]

Szkoły podstawowe

Publiczne

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Wojska Polskiego[248]
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Stanisława Staszica[248]
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza[248]
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. Hugona Kołłątaja[248]
  • Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1 – Szkoła Podstawowa nr 6 im. Janusza Korczaka[248]
  • Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 2 – Szkoła Podstawowa nr 8 im. Orła Białego[248]
  • Szkoła Podstawowa nr 9 im. Jana Pawła II[248]
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy – Szkoła Podstawowa nr 10[251][252]

Niepubliczne

  • Niepubliczna Szkoła Podstawowa Da Vinci[248][253]
  • Niepubliczna Szkoła Podstawowa Fundacji Królowej Świętej Jadwigi w Kolebach[254]
  • Niepubliczna Szkoła Podstawowa o Profilu Językowym Cervantes[248][255]
  • Szkoła Podstawowa Mistrzostwa Sportowego[256]
  • Szkoła Podstawowa Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego[248][257]

Szkoły średnie

Publiczne

Niepubliczne

  • Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego[256]
  • Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące Fundacji Królowej Świętej Jadwigi w Żywcu – Liceum Cogito[254][260]
  • Niepubliczna Szkoła dla Dorosłych[261]
  • Niepubliczna Szkoła Ogólnokształcąca i Zawodowa[262]
  • Zespół Szkół w Żywcu Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach[263]

Szkoły wyższe

Wspólnoty wyznaniowe

Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Budynek zboru Kościoła Wolnych Chrześcijan
Siedziba zboru Kościoła Zielonoświątkowego w Żywcu

Katolicyzm

Protestantyzm

Restoracjonizm

Bezpieczeństwo

Komenda Powiatowa Policji w Żywcu

Policja

Komenda Powiatowa Policji w Żywcu zajmuje się organizacją działań Policji na terenie miasta i powiatu. Jej siedziba znajduje się przy Al. Piłsudskiego[280][281]. Obiekt ten mieści również siedzibę Komisariatu Policji w Gilowicach[282].

Według danych z 2019 poczucie bezpieczeństwa mieszkańców określane było jako wysokie, a stan zagrożenia przestępczością na terenie powiatu był niski. W okresie 2016-2020 liczba przestępstw spadła o około 23%, a trend ten zauważalny był we wszystkich ich kategoriach poza przestępstwami związanymi z niszczeniem mienia, gdzie odnotowano kilkuprocentowy wzrost[280].

Straż pożarna

Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej mieści się przy ul. Objazdowej. Zajmuje się ona prowadzeniem akcji ratowniczych i utrzymywaniem gotowości do jej podjęcia. Współpracuje z innymi instytucjami ratowniczymi z terenu powiatu oraz prowadzi ćwiczenia zawodowe dla strażaków[280][283].

Jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej działają w dzielnicach Moszczanica[284], Oczków[285] i Sporysz[286].

Ochrona zdrowia

Przychodnia Rejonowa przy Al. Piłsudskiego

Szpital Powiatowy „Szpital Żywiec” przy ul. Pola Lisickich prowadzony jest w oparciu o model partnerstwa publiczno-prywatnego z przedsiębiorstwem ICZ Healthcare sp. z o.o. i Starostwem Powiatowym w Żywcu. Został uruchomiony 24 września 2020, zastępując starą placówkę działającą dotychczas przy ul. Sienkiewicza[287][280]. Posiada 9 oddziałów[288], kilkadziesiąt poradni specjalistycznych działających w ramach NFZ i prywatnych, centrum rehabilitacji, laboratoria diagnostyczne[287] i zakład opiekuńczo-leczniczy[289]. Prowadzi również działalność z zakresu medycyny pracy[290].

Przy ul. Żeromskiego znajduje się siedziba zespołów ratownictwa medycznego[280][291].

Na terenie miasta działalność prowadzi także szereg przychodni, zakładów opieki zdrowotnej, gabinetów lekarskich w ramach praktyk grupowych i indywidualnych lekarzy, gabinetów stomatologicznych i aptek[292]. Funkcjonują zakłady opiekuńczo-lecznicze, domy pomocy społecznej i spokojnej starości[280].

Przy ul. Krasińskiego mieści się siedziba Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, zajmującej się nadzorem nad warunkami higieniczno-sanitarnymi środowiska, w zakładach pracy, placówkach medycznych i edukacyjnych oraz higieną i warunkami zdrowotnymi związanymi z żywieniem, przedmiotami użytkowymi oraz wypoczynkiem i rekreacją, jak również działalnością związaną z przeciwdziałaniem rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych[280][293].

Przy ul. Folwark działa Powiatowy Inspektorat Weterynarii[280][294].

W Żywcu istnieje jednostka terenowa Wodnego Pogotowia Ratunkowego oraz oddział Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego[280].

Opieka społeczna

Działalność związaną z opieką społeczną na terenie Żywca realizuje Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej z siedzibą przy ul. Zamkowej. Zajmuje się on programami dofinansowań oraz świadczeniami pieniężnymi i rzeczowymi, zasiłkami, czy stypendiami. Udziela usług opiekuńczych, pomocy psychologicznej i zajmuje się poradnictwem rodzinnym. Prowadzi działalności na rzecz zapobiegania przemocy w rodzinie, pod jego auspicjami działa instytucja asystenta rodziny. Angażuje się także w programy aktywizacji seniorów[295].

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Żywcu mieści się przy ul. Słonki. Do jego zadań należy m.in. rozwiązywania problemów społecznych i raelizacja związanych z tym programów, poradnictwo rodzinne, organizacja opieki w rodzinach zastępczych, prowadzenie ośrodków adopcyjnych i opiekuńczo-wychowawczych oraz wsparcie osób opuszczających te placówki i ich integracja, pomoc cudzoziemcom, rozwój ośrodków interwencji kryzysowej, domów opieki społecznej i prowadzenie mieszkań chronionych, doradztwo metodyczne oraz organizacja szkoleń[280][296].

Sport

Okolicznościowy druk upamiętniający działalność TG Sokół w Żywcu w latach 1893–1928

Jedną z pierwszych sportowych organizacji w Żywcu był regionalny oddział Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu założonego 1 lipca 1893 roku z inicjatywy Władysława Nowotarskiego oraz Władysława Niemczynowskiego[297].

Żywiec jest ośrodkiem gry w pétanque. Od 2003 roku na przełomie lipca i sierpnia organizowany jest w Żywcu pierwszy w Polsce Międzynarodowy Festiwal Pétanque oraz finał Mistrzostw Polski Pétanque Polskiej Federacji Pétanque.

Zawodnicy Żywieckiego Klubu Bulowego byli wielokrotnymi zdobywcami tytułu Mistrza Polski w pétanque: Andrzej Śliż (sześć razy), Jędrzej Śliż (sześć razy), Szymon Kubiesa (cztery razy), Katarzyna Śliż (dwa razy), Marek Lach (raz). Wielokrotnie reprezentowali Polskę na Mistrzostwach Świata i Mistrzostwach Europy.

Drużyny wywodzące się z Żywiecki Klub Boules zdobywały też kilkukrotnie Puchar Polski w pétanque.

Jedrzej Śliż w 2003 r. na Mistrzostwach Świata Juniorów w Brnie zdobył brązowy medal w konkurencji strzału precyzyjnego.

W Żywcu mają swoją siedzibę następujące kluby piłkarskie: TS Koszarawa Żywiec, TS Czarni-Góral Żywiec, TS Soła Żywiec, Błękitni Żywiec, Mitech Żywiec, Stal-Śrubiarnia Żywiec.

Administracja

Rynek z ratuszem

Żywiec ma status gminy miejskiej. Organem stanowiącym samorządu jest Rada Miejska w Żywcu, składająca się z 21 radnych[298]. Organem wykonawczym samorządu jest Burmistrz Miasta Żywca.

Media lokalne

Radio
Serwisy informacyjne
  • zywiecinfo.pl – Żywiecki Serwis Informacyjny
Prasa
  • „Głos Żywiecki” – bezpłatny miesięcznik informacyjny
  • „Żywiecka Kronika Beskidzka” – tygodnik informacyjny

Pozostałe informacje

Lokalizacja stacji kolejowej

Oto fragment przemówienia jednego z rajców miejskich wraz z komentarzem, w wyniku którego udało się uniknąć „fatalnej w skutkach” lokalizacji dworca kolejowego bliżej centrum miasta (za Stanisławem Jeziorskim, „Dwa światy”, w: Księga Pamiątkowa Gimnazjum im. Kopernika w Żywcu, s. 319):

Sławetni rajcowie! Kolej dobra rzecz, bo to bez marnowania koni zajedziesz do Bielska, Wiednia i Pesztu. Towary można sobie sprowadzać i szynki, kiełbasy z naszych prosiąt wysyłać (...). Ale z tą stacją to mi się nie widzi. Kolejami jeżdżą sobie różni ludzie i Żydzi naturalnie też (...). A co będzie jak taka Żydówka urodzi dziecko na stacji, w poczekalni, na ziemi naszego miasta?! Nowego obywatela nam przysporzy! (...) Ja pierwszy nie zgadzam się na żadną stację w mieście (...). Poszli za nim wszyscy. Nie było ani jednego głosu sprzeciwu (...).

przemówienie jednego z rajców miejskich

Odznaczenia

  • Order Sztandaru Pracy II klasy (1985)[299]

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Od 1945 ul. Stefanii Sempołowskiej
  2. ↑ Od 1901 ul. Józefa Ignacego Kraszewskiego
  3. ↑ Od 1901 ul. 3-go Maja, w okresie PRL ul. 22 lipca
  4. ↑ Późniejsza Szkoła Podstawowa nr 7 i Gimnazjum nr 1, współcześnie Szkoła Podstawowa nr 9

Przypisy

  1. ↑ Historia, zywiec.pl [dostęp 2019-02-18].
  2. ↑ a b c d Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan ludności i ruch naturalny. Ludność wg grup wieku i płci (Stan w dniu 31 XII 2021). [dostęp 2022-08-03].
  3. ↑ a b Ukształtowanie powierzchni, zywiec.pl [dostęp 2022-10-20].
  4. ↑ Kazimierz Jagiełła: Ogólna charakterystyka regionu w: Górale Beskidu Żywieckiego. Wybrane dziedziny kultury ludowej, red. Danuta Tylkowa. Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, Kraków 1991, s. 13. ISBN 83-85463-07-0.
  5. ↑ Radosław Truś: Beskid Mały. Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2008, wyd. I, s. 337. ISBN 978-83-89188-77-9.
  6. ↑ a b Raport o stanie Miasta Żywiec w 2019 roku, Żywiec: Urząd Miejski w Żywcu, 30 kwietnia 2020, s. 9.
  7. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  8. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  9. ↑ Region dziś, dialektologia.uw.edu.pl [dostęp 2022-10-20].
  10. ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
  11. ↑ Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603
  12. ↑ Ponad 70 lat temu w mieście padł polski rekord zimna. zywiec.naszemiasto.pl, 2003-01-17. [dostęp 2014-09-15].
  13. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Czerwona księga Karpat Polskich : rośliny naczyniowe, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6, OCLC 401780346 [dostęp 2021-09-17].
  14. ↑ Gazeta Wyborcza – 33 z 50 miast UE z najgorszym powietrzem jest w Polsce. Na pierwszym miejscu...
  15. ↑ Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego: Narodowy Spis Powszechny 2002 – Ludność. Wykształcenie ludności. Ludność wg płci i poziomu wykształcenia. 2014-10-05. [dostęp 2015-08-13].
  16. ↑ Wyniki badań bieżących. demografia.stat.gov.pl. [dostęp 2022-08-03].
  17. ↑ Adam Jelonek, Ludność miast i osiedli typu miejskiego na ziemiach Polski od 1810 do 1960 r., „Dokumentacja Geograficzna”, 3/4, Warszawa: Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk, 1967, s. 62.
  18. ↑ Adam Jelonek, Liczba ludności miast i osiedli w Polsce w latach 1810-1955, Polska Akademia Nauk. Instytut Geografii, 1956.
  19. ↑ Spis gmin i ludności Galicji Zachodniej z r. 1910 oraz wykazy darów (Archiwum Państwowe w Krakowie), Naczelny Komitet Narodowy.
  20. ↑ Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan ludności i ruch naturalny. Ludność wg grup wieku i płci (Stan w dniu 31 XII 2019). [dostęp 2021-04-26].
  21. ↑ Drugi Powszechny Spis Ludności z dnia 9 grudnia 1931 r. Miasta liczące poniżej 10 000 mieszkańców według spisów 1931 i 1921 r. – wyniki tymczasowe, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 kwietnia 1932.
  22. ↑ Narodowy Spis Powszechny 8 XII 1970. Struktura demograficzna i zawodowa ludności, gospodarstwa domowe. Polska. Wyniki ostateczne, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, grudzień 1972.
  23. ↑ Florian Boja: Rocznik statystyczny województwa bielskiego. Wojewódzki Urząd Statystyczny w Bielsku-Białej, 1981. s. 26. [dostęp 2021-08-29].
  24. ↑ Florian Boja: Rocznik statystyczny województwa bielskiego. Wojewódzki Urząd Statystyczny w Bielsku-Białej, 1985. s. 34. [dostęp 2021-08-29].
  25. ↑ Florian Boja: Rocznik statystyczny województwa bielskiego. Wojewódzki Urząd Statystyczny w Bielsku-Białej, 1990. s. 38. [dostęp 2021-08-29].
  26. ↑ Bank Danych Lokalnych. Główny Urząd Statystyczny, 2014-08-10. [dostęp 2015-08-13].
  27. ↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147–150.
  28. ↑ a b c Codex Diplomaticus Silesiae T.22 Regesten zur schlesischen Geschichte 1327-1333. Colmar Grünhagen (red.). Breslau: E. Wohlfarth’s Buchhandlung, 1903, s. 7 [4620]. (łac.).
  29. ↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 374.
  30. ↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.2 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 2, 1344-1374. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 179, 225, 252, 299.
  31. ↑ Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 176, 180. ISBN 83-88857-31-2.
  32. ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 289.
  33. ↑ Mapa księstwa oświęcimskiego.
  34. ↑ „The Dukedomes of Oswitz and Zator. Lawrence H. Slaughter Collection of English maps, charts, globes, books and atlases. Abraham Ortelius his epitome of the theater of the worlde. Nowe latlye ... renewed and augmented ... by Micheal Coignet, mathematitian of Antwarpe 1603.
  35. ↑ a b c d e Jan Nepomucen Gątkowski: Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego. Lwów: nakład autora, 1867, s. 97,98.
  36. ↑ Skąd nazwa miasta Żywiec?, zywieckiecentrumturystyki.pl [dostęp 2022-10-20].
  37. ↑ Rudolf Rauscher-Praga 1931: Księgi sądowe oświęcimskie i zatorskie z lat 1440–1562.
  38. ↑ Ignacy Rychlik: Księstwa oświęcimskie i zatorskie.
  39. ↑ C. Hoinkes. 6 Bielitzer Urkunden aus dem 16. Jahrhundert. „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen”, s. 103, 1937. Poznań: Alfred Lattermann. Heft 33. (niem.). 
  40. ↑ Żywieckie legendy. Część I. zywiecinfo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-30)]..
  41. ↑ Historia. zywiec.pl. [dostęp 2021-04-26].
  42. ↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147–150.
  43. ↑ Przemysław Dyrlaga. Co wiemy o dziejach Starego Żywca w XV-XVI wieku?. „Gronie”. XIII, 2013. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej. ISSN 1895-3549. 
  44. ↑ Hieronim Woźniak: Żywiecczyzna od czasów najdawniejszych do czasu pojawienia się rodziny Komorowskich. tmzz.org.pl. [dostęp 2021-04-26].
  45. ↑ a b Andrzej Komoniecki: Dziejopis Żywiecki. Cieszyn: Sekcja Miłośników Żywiecczyzny przy Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej im. A. Asnyka w Żywcu, 1937, s. 13.
  46. ↑ a b Rys historyczny miasta Żywiec. zywieckiecentrumturystyki.pl. [dostęp 2021-04-26].
  47. ↑ Henryk Rutkowski: Atlas historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku. Warszawa: Neriton, 2008, s. 81. ISBN 978-83-7543-071-4.
  48. ↑ Zamek Komorowskich w Żywcu. [dostęp 2021-04-26].
  49. ↑ Zamek Widmo, Żywiecka Golgota. Tajemnicza góra Grojec. zywiecinfo.pl, 12 września 2017. [dostęp 2021-04-26].
  50. ↑ a b Piwowarstwo w Żywcu i na Żywiecczyźnie do połowy XIX w.. zywiecinfo.pl, 3 marca 2019. [dostęp 2021-04-26].
  51. ↑ Michał Cichy: Środa targowa cz. 1 – w Żywcu na Rynku. zywiec.beskidy.news, 8 listopada 2017. [dostęp 2021-04-26].
  52. ↑ Eugeniusz Janota, Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie, „Gwiazdka Cieszyńska”, Cieszyn 1859, s. 43.
  53. ↑ a b Eugeniusz Janota, Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie, „Gwiazdka Cieszyńska”, Cieszyn 1859, s. 45.
  54. ↑ a b c Zabytki i nie tylko. Ulice żywieckie, „Gazeta Żywiecka” (8/18), sierpień 1990, s. 3-4.
  55. ↑ a b c d e Historia powiatu żywieckiego. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2021-04-26].
  56. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 138.
  57. ↑ Eugeniusz Janota, Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie, „Gwiazdka Cieszyńska”, Cieszyn 1859, s. 49.
  58. ↑ Eugeniusz Janota, Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywiecczyznie, Cieszyn: Gwiazdka Cieszyńska, 1859.
  59. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110.
  60. ↑ a b c d e f g h Państwo Żywieckie. zywiecinfo.pl, 11 marca 2017. [dostęp 2021-04-26].
  61. ↑ a b c d Marta Banaś: Żydzi żywieccy – niechciani i zapomniani. Między konserwatyzmem a antysemityzmem. histmag.org, 16 października 2011. [dostęp 2021-04-26].
  62. ↑ Żywiec – Historia społeczności. sztetl.org.pl. [dostęp 2021-04-26].
  63. ↑ Marianna Lach: Graficzne komplikacje na szczytach ratusza. zywiec.naszemiasto.pl, 2 września 2005. [dostęp 2021-04-26].
  64. ↑ a b Historia Żywca. region.beskidia.pl. [dostęp 2021-04-26].
  65. ↑ Okrutni Szwedzi. bielsko.yarki.pl. [dostęp 2021-04-26].
  66. ↑ a b c d Państwo Żywieckie. www.zywieckiecentrumturystyki.pl. [dostęp 2021-04-26].
  67. ↑ Łękawica – Najdawniejsze dzieje wsi. Urząd Gminy Łękawica. [dostęp 2021-04-26].
  68. ↑ Stary Zamek w Żywcu. Jakie tajemnice kryją mury zamczyska?. zywiecinfo.pl, 1 kwietnia 2021. [dostęp 2021-04-26].
  69. ↑ Zamek w Żywcu. polskieszlaki.pl. [dostęp 2021-04-26].
  70. ↑ Jakub Marcjasz: Historia Żywca: Nr 1 w inwentarzu muzeum. zywiec.naszemiasto.pl, 18 sierpnia 2014. [dostęp 2021-04-26].
  71. ↑ Zarys dziejów Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej 1934 – 2014. tmzz.org.pl. [dostęp 2021-04-26].
  72. ↑ Beata Stuchlik-Surowiak: „Historiej starych” czytanie. Człowiek i świat w „Chronografii albo Dziejopisie żywieckim” Andrzeja Komonieckiego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010, s. 8. ISBN 978-83-226-3924-5.
  73. ↑ a b Arcyksiążęcy Browar w Żywcu. birofilia.org. [dostęp 2021-04-26].
  74. ↑ a b Historia firmy. srubena.com.pl. [dostęp 2021-04-26].
  75. ↑ a b Jak powstawała papiernia w Zabłociu?. zywiecinfo.pl. [dostęp 2021-04-26].
  76. ↑ a b c Lucjan Sawicki. Restrukturyzacja gospodarcza przedsiębiorstw państwowych na Żywiecczyźnie. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica”. 3, s. 131, 2007. ISSN 2081-3333. 
  77. ↑ a b c Józef Suchoń: Jeleśnia i okolice. Zarys dziejów. Kraków: 2017, s. 110. ISBN 978-83-924262-6-4.
  78. ↑ a b Dworzec kolejowy w Żywcu. polska.travel. [dostęp 2021-04-26].
  79. ↑ Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Żywica. Część A – uwarunkowania rozwoju, 30 października 2014.
  80. ↑ Stary Zamek w Żywcu. naszezamki.pl. [dostęp 2021-04-26].
  81. ↑ Park zamkowy w Żywcu. polskieszlaki.pl. [dostęp 2021-04-26].
  82. ↑ Dz.U. z 1923 r. nr 122, poz. 991.
  83. ↑ Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3.
  84. ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 287.
  85. ↑ a b Czy wiecie że? Rok 1969. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  86. ↑ Habsburgowie z Żywca i ich związki z Polską. dzieje.pl. [dostęp 2021-04-26].
  87. ↑ Habsburgowie żywieccy w służbie Polsce. 20 stycznia 2017. [dostęp 2021-04-26].
  88. ↑ Habsburgowie żywieccy. zywieckiecentrumturystyki.pl. [dostęp 2021-04-26].
  89. ↑ Bryndza Habsburga. zywiecinfo.pl. [dostęp 2021-04-26].
  90. ↑ a b 40-lecie zawodowego pożarnictwa na Żywiecczyźnie. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  91. ↑ Pomnik i Plac Grunwaldzki. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  92. ↑ a b c Czy wiecie, że?. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  93. ↑ Jakub Marcjasz: Jezioro Żywieckie i miejsce, którego już nie ma. dziennikzachodni.pl, 4 września 2015. [dostęp 2021-04-26].
  94. ↑ a b c Magdalena Sporek: Martyrologium mieszkańców Żywca, Węgierskiej Górki, Rajczy i innych w latach 1939–1945 (na podstawie książki Jerzego Klistały). wgmedia.eu, 31 sierpnia 2018. [dostęp 2021-04-26].
  95. ↑ Czy wiecie że?. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  96. ↑ Czy wiecie że ?. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  97. ↑ Okres powojenny. Lata 1945-1950. zseg.zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].
  98. ↑ Szkoła w latach 1951-1956. zseg.zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].
  99. ↑ Po roku 1956. zseg.zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].
  100. ↑ Od roku 1989. zseg.zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].
  101. ↑ a b Marta Banaś: Habsburgowie żywieccy – polscy patrioci w czasie II wojny światowej. histmag.org, 13 sierpnia 2015. [dostęp 2021-04-26].
  102. ↑ Habsburgowie żywieccy w służbie Polsce. www.sww.w.szu.pl. [dostęp 2021-04-26].
  103. ↑ Rafał Geremek: Na opuszczenie gospodarstwa mieli 20 minut. Tego samego dnia do pustych chałup na Żywiecczyznie wprowadzali się niemieccy osadnicy. newsweek.pl, 25 lutego 2018. [dostęp 2021-04-26].
  104. ↑ Mirosław Sikora: Niszczyć, by tworzyć. Germanizacja Żywiecczyzny przez narodowosocjalistyczne Niemcy 1939–1944/45. Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, 2010, s. 253. ISBN 978-83-8098-217-8.
  105. ↑ Ewa Jeremicz: Kryptonim „Saybusch Aktion”, czyli „Akcja Żywiec”. wgmedia.eu, 25 września 2016. [dostęp 2021-04-26].
  106. ↑ Kwiecień 1945 roku. zywiecinfo.pl, 8 kwietnia 2021. [dostęp 2021-04-26].
  107. ↑ Bitwa o Żywiec 1945. bbfan.pl. [dostęp 2021-04-26].
  108. ↑ Czy wiecie że?. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  109. ↑ Czy wiesz że?. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  110. ↑ Czy wiecie że?. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  111. ↑ a b c Czy wiecie że? Był rok 1951 - 5 lat po wojnie. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  112. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 3, poz. 22.
  113. ↑ a b Czy wiecie że?. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  114. ↑ Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 144.
  115. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 8.
  116. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych – Podział administracyjny Polski: Zmiany wchodzące w życie z dniem 1 stycznia 2001 roku.
  117. ↑ Czy wiecie że?. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  118. ↑ Czy wiecie że? Rok 1955. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  119. ↑ Czy wiecie że? Był rok 1956. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  120. ↑ a b Czy wiecie że... Rok 1958. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  121. ↑ Powodzie na Żywiecczyźnie, zywiecinfo.pl [dostęp 2022-10-30].
  122. ↑ Powódź Żywiec, dbamyowode.pl [dostęp 2022-10-30].
  123. ↑ a b c Czy wiecie że...? Rok 1970. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  124. ↑ Czy wiecie że... Rok 1959, rok 1960. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  125. ↑ a b c Czy wiecie że... Rok 1961. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  126. ↑ Dominika Czarnecka Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, s. 498.
  127. ↑ Czy wiecie że? Rok 1962. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  128. ↑ Czy wiecie że...? Rok 1964. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  129. ↑ Ewa Jeremicz: Podwodne miasto, czyli jak powstawało Jezioro Żywieckie. wgmedia.eu, 20 kwietnia 2017. [dostęp 2021-04-26].
  130. ↑ Czy wiecie że...?. www.nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  131. ↑ a b Czy wiecie że? Rok 1968. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  132. ↑ a b Żywieckie domy handlowe. zywiecinfo.pl. [dostęp 2022-04-27].
  133. ↑ Kilka słów o Domie Handlowym "Beskid" w Żywcu. zywiecinfo.pl. [dostęp 2022-04-27].
  134. ↑ Nasz XX wiek. 1971. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  135. ↑ Szkoła Muzyczna w Żywcu. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  136. ↑ a b Historia. muzyczna-zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].
  137. ↑ Kres szkoły pielęgniarek w Sporyszu. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  138. ↑ Historia szkoły. lo-zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].
  139. ↑ TESCO - otwarte. [dostęp 2022-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  140. ↑ Tesco w Żywcu zlikwidowane. Handel był tu od 45 lat. Ale to koniec. zywiec.naszemiasto.pl. [dostęp 2022-04-27].
  141. ↑ Historia bloków w Żywcu. zywiecinfo.pl. [dostęp 2022-04-26].
  142. ↑ Jacek Drost: Woda z młynówki zalała osiedle. Sytuacja jest opanowana, ale problem pozostał. Co dalej?. naszemiasto.pl, 2018-03-22. [dostęp 2018-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-27)]. (pol.).
  143. ↑ Zasoby Spółdzielni Mieszkaniowej. smgronie.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  144. ↑ Czy wiecie że? Rok 1977. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-27].
  145. ↑ Czy wiecie że? Rok 1990. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-27].
  146. ↑ a b c Czy wiecie że? Rok 1991. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-27].
  147. ↑ Czy wiecie że? Rok 1992. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].
  148. ↑ Papież w Żywcu - 12 lat temu. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  149. ↑ Czy wiecie że? Rok 1996. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].
  150. ↑ A. Matlakiewicz, Wielka woda, „Gazeta Żywiecka”, 10/1996, październik 1996, s. 3-4, ISSN 1231-6725.
  151. ↑ Czy wiecie, że..., zywiecinfo.pl, 20 marca 2014 [dostęp 2022-10-30].
  152. ↑ a b Czy wiecie że? Rok 1998. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].
  153. ↑ a b Czy wiecie że? Rok 1999 – cz.1. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].
  154. ↑ Żywiec, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-08-05].
  155. ↑ Czy wiecie że? Rok 2000. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].
  156. ↑ Burzliwa jesień życia arcyksiężnej. tmzz.org.pl. [dostęp 2021-04-26].
  157. ↑ Otwarcie drogi ekspresowej S-69. archiwum.gddkia.gov.pl. [dostęp 2022-04-27].
  158. ↑ Śląskie: Otwarcie S69 z Buczkowic do Żywca. rynekinfrastruktury.pl. [dostęp 2022-04-27].
  159. ↑ O sali. muzyczna-zywiec.pl/. [dostęp 2022-04-27].
  160. ↑ Otwarcie Sali koncertowej i Jubileusz 40-lecia Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia w Żywcu. muzyczna-zywiec.pl. [dostęp 2022-04-27].
  161. ↑ a b Otwarcie północnej obwodnicy Żywca. inzynieria.com, 18 listopada 2011. [dostęp 2021-12-30].
  162. ↑ Żywiec: Nowy most na Sole i półtunel otwarty. Wykonawca z ponad 4 mln zł kary. dziennikzachodni.pl. [dostęp 2022-04-27].
  163. ↑ Most w Żywcu otwarty. A droga?. dziennikzachodni.pl. [dostęp 2022-04-27].
  164. ↑ Otwarto dla kierowców nowy most w Żywcu. urbanity.pl. [dostęp 2022-04-27].
  165. ↑ Otwarto nowy Szpital Powiatowy w Żywcu!. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2022-04-27].
  166. ↑ a b Elżbieta Pobiegły: Kamizelka mieszczanki żywieckiej. etnomuzeum.eu. [dostęp 2021-04-26].
  167. ↑ a b c d e f g h Zwyczaje miejskie w Żywcu. zywieckiecentrumturystyki.pl. [dostęp 2021-04-26].
  168. ↑ a b c Opis stroju żywieckiego. polalech.pl. [dostęp 2021-04-26].
  169. ↑ a b c Jak bawiono się w dawnym Żywcu. zywiecinfo.pl, 2 października 2017. [dostęp 2021-04-26].
  170. ↑ a b c Szewc, ogrodnik, świniarz. Tańce mieszczan żywieckich. zywiecinfo.pl. [dostęp 2021-04-26].
  171. ↑ Ewa Sychowska. Jukace gonią po Żywcu. Tradycja dziadów żywieckich jako symbol tożsamości regionalnej. „Anthropos?”. 27, s. 152–163, 2018. ISSN 1730-9549. 
  172. ↑ Hieronim Woźniak: Spacerkiem po żywieckiej nekropolii. [w:] Nad Sołą i Koszarawą – nr 21 (124) – rok VI – 1 listopada 2003 [on-line]. Nad Sołą i Koszarawą. [dostęp 2018-10-21]. (pol.).
  173. ↑ Wino, papierosy i wódka, czyli używki z nazwą Żywca. zywiecinfo.pl, 26 marca 2021. [dostęp 2021-04-26].
  174. ↑ Cechy rzemieślnicze w Żywcu. Cz. I. zywiec.naszemiasto.pl, 14 września 2017. [dostęp 2021-04-26].
  175. ↑ Siedem różnych wieków. tmzz.org.pl. [dostęp 2021-04-26].
  176. ↑ Anna Barabasz: Od archiwum do muzeum Zabłocia. zywiec.naszemiasto.pl, 24 sierpnia 2017. [dostęp 2021-04-26].
  177. ↑ Historia podwodnej wioski, czyli Zadziele. beskidlive.pl, 24 stycznia 2021. [dostęp 2021-04-26].
  178. ↑ Żywiecka fabryka dywanów. zywiecinfo.pl, 29 lipca 2019. [dostęp 2021-04-26].
  179. ↑ Izabela Kacprzak. Tradycja zobowiązuje do wysokiej jakości. „Rzeczpospolita”, 14 stycznia 2016. 
  180. ↑ Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Żywieckiego na lata 2006–2020, Rada Powiatu Żywieckiego, 30 czerwca 2014.
  181. ↑ a b Żywiec. kolejbeskidzka.pl. [dostęp 2021-12-30].
  182. ↑ Czy żywiecki dworzec kolejowy może przestać pełnić rolę głównego węzła kolejowego w mieście?. bbfan.pl, 1 marca 2021. [dostęp 2021-12-30].
  183. ↑ [1], l.p. 564
  184. ↑ a b c Urząd Transportu Kolejowego: Wymiana pasażerska - Dane o stacjach 2021. [dostęp 2022-08-30].
  185. ↑ a b c Schemat linii komunikacyjnych. kolejeslaskie.com. [dostęp 2022-08-30].
  186. ↑ Żywiec. infopasazer.intercity.pl. [dostęp 2021-12-30].
  187. ↑ Mapa połączeń. polregio.pl. [dostęp 2021-12-30].
  188. ↑ Żywiec Sporysz. bazakolejowa.pl. [dostęp 2021-12-30].
  189. ↑ Rozkłady. kolejbeskidzka.pl. [dostęp 2021-12-30].
  190. ↑ Pietrzykowice Żywieckie. bazakolejowa.pl. [dostęp 2021-12-30].
  191. ↑ W Żywcu mają powstać trzy nowe przystanki kolejowe. PKP PLK planuje dalszą modernizację linii kolejowej do Zwardonia.. eska.pl. [dostęp 2021-12-30].
  192. ↑ Żywiec Park. kolejbeskidzka.pl. [dostęp 2021-12-30].
  193. ↑ a b c Wykaz dróg wojewódzkich. [dostęp 2021-12-30].
  194. ↑ Mapa przebiegu drogi ekspresowej S69. conadrogach.pl. [dostęp 2021-12-30].
  195. ↑ Wykaz dróg. zdw.krakow.pl. [dostęp 2021-12-30].
  196. ↑ Obwodnica Żywca otwarta. zdw.katowice.pl, 17 listopada 2011. [dostęp 2021-12-30].
  197. ↑ Ulica 3 Pułku Strzelców Podhalańskich w Żywcu. zywiecinfo.pl, 18 maja 2021. [dostęp 2021-12-30].
  198. ↑ Obwodnica Żywca wzdłuż rzeki Soły oddana do użytku. wnp.pl. [dostęp 2021-12-30].
  199. ↑ Nieodśnieżone drogi w Żywcu? Lista telefonów. zywiecsupernowa.pl, 30 października 2019. [dostęp 2021-12-30].
  200. ↑ MZK Żywiec. mzk.zywiec.pl. [dostęp 2021-12-30].
  201. ↑ a b Rozkład jazdy. mzk.zywiec.pl. [dostęp 2021-12-30].
  202. ↑ Budowa dworca PKS w Żywcu-Zabłociu. zywiec.naszemiasto.pl, 26 listopada 2015. [dostęp 2021-12-30].
  203. ↑ Żywiec: Nowy dworzec autobusowy. nowymig.cba.pl, 26 listopada 2015. [dostęp 2021-12-30].
  204. ↑ Żywiec: Wszystkie nowe linie powiatowe ruszyły – będą kolejne. nowymig.cba.pl, 6 czerwca 2021. [dostęp 2021-12-30].
  205. ↑ O MCK. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  206. ↑ a b Kluby – rozkład zajęć. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  207. ↑ Nowy Klub Seniora w Żywcu. bielsko.mamnewsa.pl, 3 marca 2021. [dostęp 2021-04-27].
  208. ↑ Zespoły. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  209. ↑ Żywiecka Szkoła Folkloru. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  210. ↑ Amfiteatr w Żywcu ul. Grojec 50. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  211. ↑ Historia. biblioteka.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  212. ↑ Biblioteki w powiecie. biblioteka.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  213. ↑ Żywiecka Biblioteka Samorządowa. bip.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  214. ↑ Pracownia komputerowa. biblioteka.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  215. ↑ a b Działy. biblioteka.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  216. ↑ Historia Biblioteki Pedagogicznej. pbw.bielsko.pl. [dostęp 2021-04-27].
  217. ↑ a b Kultura. zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  218. ↑ Filia Żywiec – Oferta edukacyjna. pbw.bielsko.pl. [dostęp 2021-04-27].
  219. ↑ Historia Muzeum. muzeum-zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  220. ↑ Wystawy stałe. muzeum-zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  221. ↑ Wystawy czasowe. muzeum-zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  222. ↑ Muzeum Browaru Żywiec. muzeumbrowaru.pl. [dostęp 2021-04-27].
  223. ↑ Zwiedzaj Żywiec! Muzeum Czynu Zbrojnego Żywiecczyzny. mosir-zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  224. ↑ Jacek Drost: Kino Janosik w Żywcu z drugą salą? Jest taki plan!. zywiec.naszemiasto.pl, 21 grudnia 2017. [dostęp 2021-04-27].
  225. ↑ Łukasz Gardas: Kino Janosik w Żywcu powstało w 1906 roku!. slaskie.naszemiasto.pl. [dostęp 2021-04-27].
  226. ↑ Historia. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].
  227. ↑ Cykle. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].
  228. ↑ Wydarzenia. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].
  229. ↑ Interdyscyplinarny Program Edukacji Medialnej i Społecznej „Kinoszkoła”. [dostęp 2021-04-27].
  230. ↑ Filmy repertuarowe dla szkół. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].
  231. ↑ Warsztaty dla dzieci. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].
  232. ↑ a b c Informacje o festiwalu. tkb.art.pl. [dostęp 2021-04-27].
  233. ↑ a b c Walory turystyczne Żywiecczyzny. zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  234. ↑ Żywiec. beskidy24.pl. [dostęp 2021-04-27].
  235. ↑ Żywiec: atrakcje miasta, góry, jezioro. Do Żywca zabierzcie ze sobą dzieci. podroze.onet.pl. [dostęp 2021-04-27].
  236. ↑ O szlaku aktualności. Atrakcje Turystyczne. Centrum Informacji Kulturalno-Turystycznej w Żywcu. zabytkitechniki.pl. [dostęp 2021-04-27].
  237. ↑ Muzeum Browaru Żywiec. zabytkitechniki.pl. [dostęp 2021-04-27].
  238. ↑ a b c d e Szlaki spacerowe po Żywcu. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2021-04-27].
  239. ↑ Marcin Czyżewski: W Beskidach powstał nowy szlak im. Żywieckich Habsburgów. Piękne widoki gwarantowane. bielskobiala.wyborcza.pl, 31 października 2021. [dostęp 2021-11-07].
  240. ↑ Ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2021-04-27].
  241. ↑ Ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza w Żywcu – aplikacja mobilna. www.mce.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].
  242. ↑ Szlak niebieski: Żywiec – Tokarka – Romanka. zywiec.travel. [dostęp 2021-04-27].
  243. ↑ Szlak żółty Stok pod Kościelcem – Stary Groń – Oczków. naszlaku.com. [dostęp 2021-04-27].
  244. ↑ Szlak żółty Żywiec – Grojec (612 m) – Żywiec Browar. naszlaku.com. [dostęp 2021-04-27].
  245. ↑ Szlak zielony Żywiec Sporysz – Moszczanica – Żywiec (Szlak Wyzwolenia Żywca). naszlaku.com. [dostęp 2021-04-27].
  246. ↑ Góra Żar – atrakcje, szlaki i kolejka. Jak dojechać na miejsce?. podroze.gazeta.pl, 22 lipca 2020. [dostęp 2021-04-27].
  247. ↑ Żywiec – Hotele. podroze.onet.pl. [dostęp 2021-04-27].
  248. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Miejski Zarząd Szkół i Przedszkoli. bip.zywiec.pl. [dostęp 2022-01-30].
  249. ↑ Kontakt. zsp1zywiec.edupage.org. [dostęp 2022-01-30].
  250. ↑ Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 2 w Żywcu. oczkowzsp.edupage.org. [dostęp 2022-01-30].
  251. ↑ Szkoła Podstawowa nr 10. sosw.zywiec.pl. [dostęp 2022-01-30].
  252. ↑ a b Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Żywcu zaprasza. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2022-01-30].
  253. ↑ Niepubliczna Szkoła Podstawowa Da Vinci. davincizywiec.pl. [dostęp 2022-01-30].
  254. ↑ a b Kontakt. szkolamontessori.com.pl. [dostęp 2022-01-30].
  255. ↑ Kontakt. szkolycervantes.pl. [dostęp 2022-01-30].
  256. ↑ a b Kontakt. sms-zapn.pl. [dostęp 2022-01-30].
  257. ↑ Szkoła Podstawowa Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Żywcu. zywiec.spsk.pl. [dostęp 2022-01-30].
  258. ↑ a b c d e f Szkoły średnie. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2022-01-30].
  259. ↑ Branżowa Szkoła I stopnia nr 6. sosw.zywiec.pl. [dostęp 2022-01-30].
  260. ↑ Liceum Cogito. liceumcogito.pl. [dostęp 2022-01-30].
  261. ↑ Niepubliczna Szkoła dla Dorosłych w Żywcu. nsdd.pl. [dostęp 2022-01-30].
  262. ↑ Kierunki kształcenia. nsoiz.edu.pl. [dostęp 2022-01-30].
  263. ↑ Zespół Szkół w Żywcu Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach. szkoly.zywiec.zdz.pl. [dostęp 2022-01-30].
  264. ↑ Wydział Zamiejscowy w Żywcu. wsb.edu.pl. [dostęp 2021-04-25].
  265. ↑ a b c d e Parafie diecezji bielsko-żywieckiej, diecezja.bielsko.pl [dostęp 2021-04-26].
  266. ↑ Zbory – Diecezja Południowa KADS, maranatha.pl [dostęp 2021-04-26].
  267. ↑ Eugeniusz Gradek, Protestantyzm na Żywiecczyźnie, protestanci.org [dostęp 2022-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-13].
  268. ↑ Izabela Janoszek, Proboszcz odchodzi, www.radiobielsko.pl, 3 września 2021 [dostęp 2021-09-09].
  269. ↑ Zbory KECh w Polsce, kech.pl [dostęp 2021-04-26].
  270. ↑ Zbory Kościoła Wolnych Chrześcijan, kwch.org [dostęp 2021-04-26].
  271. ↑ Kościół Zielonoświątkowy – Zbór w Żywcu, kzzywiec.org [dostęp 2021-04-26].
  272. ↑ Kościół w Drodze – Kontakt, wdrodze.kz.pl [dostęp 2021-04-26].
  273. ↑ Kontakt – Zbory, zboryboze.pl [dostęp 2022-12-28].
  274. ↑ Leszek Jańczuk, Branhamizm w Polsce, „Studia Theologica Pentecostalia”, 3, 2015, s. 53, ISSN 2300-729X.
  275. ↑ a b Sal Królestwa, Żywiec miplo.pl.
  276. ↑ a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].
  277. ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają na obchody Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa, bielskobiala.naszemiasto.pl, 15 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-15].
  278. ↑ a b Religie na Żywiecczyźnie. nsik.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]..
  279. ↑ a b Józef Kłusak, Mieczysław Szwed, „Na Straży”, 2004/4/14, Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego, 2004, s. 168, ISSN 0209-3863.
  280. ↑ a b c d e f g h i j Strategia rozwoju powiatu żywieckiego 2030+, bip-pzzywiec.finn.pl [dostęp 2022-12-28].
  281. ↑ Kontakt, zywiec.policja.gov.pl [dostęp 2022-12-28].
  282. ↑ Komisariat Policji w Gilowicach z/s w Żywcu, slaska.policja.gov.pl [dostęp 2022-12-28].
  283. ↑ Kontakt opublikowany = gov.pl [dostęp 2022-12-28].
  284. ↑ Kontakt, ospsporysz.beskidy.pl [dostęp 2022-12-28].
  285. ↑ Jednostki OSP włączone do KSRG, gov.pl [dostęp 2022-12-28].
  286. ↑ Jednostki OSP niewłączone do KSRG, gov.pl [dostęp 2022-12-28].
  287. ↑ a b Dla mediów, szpitalzywiec.pl [dostęp 2022-12-28].
  288. ↑ Oddziały, szpitalzywiec.pl [dostęp 2022-12-28].
  289. ↑ Zakład opiekuńczo-leczniczy, szpitalzywiec.pl [dostęp 2022-12-28].
  290. ↑ Medycyna pracy, szpitalzywiec.pl [dostęp 2022-12-28].
  291. ↑ Ratownictwo medyczne w Żywcu sp. z o.o., ratownictwo.zywiec.pl [dostęp 2022-12-28].
  292. ↑ Opieka medyczna, zywiec.pl [dostęp 2022-12-28].
  293. ↑ Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Żywcu, gov.pl [dostęp 2022-12-28].
  294. ↑ Kontakt, zywiec.piw.gov.pl [dostęp 2022-12-28].
  295. ↑ Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Żywcu. mops-zywiec.pl. [dostęp 2022-12-28].
  296. ↑ O nas, pcpr-zywiec.pl [dostęp 2022-12-28].
  297. ↑ TG Sokół, „Jednodniówka wydana z okazji 35 lecia gniazda Sokolego w Żywcu 1893-1928”, TG Sokół w Żywcu, Żywiec 1928.
  298. ↑ Zarządzenie Nr 111 Wojewody Śląskiego z dnia 8 kwietnia 2010 r. ws. ustalenia liczby radnych wybieranych do rad gmin (Dz. Urz. Woj. Śląskiego 2010 r. Nr 64, poz. 1062).
  299. ↑ Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi. W: Urszula Lewandowska, Krystyna Malik: Przewodnik po Polsce. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 20. ISBN 83-217-2519-8. (pol.).

Linki zewnętrzne

Dzielnice Żywca

Herb Żywca

Powiat żywiecki
Miasta
Gminy miejskie
Gminy wiejskie

POL powiat żywiecki COA.svg

Powiat żywiecki (1920–1975) (► 1939–1945)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–75)
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39, 1945–54 i 1973–75)
Gminy (1939–1945)
Miasta
Amtsbezirke
Gromady
(1954–72)
Miasta województwa śląskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

POL województwo śląskie COA.svg

Województwo bielskie (1975–1998)
Miejscowości o statusie miasta
(1975–1998)
„Miasta” (1975–1991) /
Gminy miejskie (1991/92–1998)
Gminy miejsko-wiejskie[A][B]
(1991/92–1998)
„Gminy” (1975–1991) /
Gminy wiejskie (1991/92–1998)
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Do 1991, miasto i jednoimienna gmina posiadały wspólne organa, mimo że stanowiły odrębne jednostki administracyjne
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Na przełomie 1991/92, miasto i jednoimienną gminę (posiadające wspólne organa) formalnie połączono w jedną gminę miejsko-wiejską
  3. ↑ 1 I 1997 zmiana nazwy gminy: Haźlach → Hażlach

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Oswiecz et Zator.jpg
The Dukedomes of Oswitz and Zator. Lawrence H. Slaughter Collection of English maps, charts, globes, books and atlases . Abraham Ortelius his epitome of the theater of the worlde. Nowe latlye ... renewed and augmented ... / by Micheal Coignet, mathematitian of Antwarpe.
POL Szlak niebieski.svg
Niebieski szlak turystyczny.
POL Szlak żółty.svg
Żółty szlak turystyczny.
POL Szlak zielony.svg
Zielony szlak turystyczny.
Biblioteka Żywiec.JPG
Autor: Beemwej, Licencja: CC BY-SA 3.0
Żywiecka Biblioteka Samorządowa, ul.Kościuszki 5.
Fragment Żywca 1937.jpg
"Fragment Żywca. Fragment ul. Kościuszki. Na pierwszym planie tablica z informacją o lokalizacji wydziału starostwa powiatowego, z prawej budynek Muzeum Miejskiego, na wprost widoczna dzwonnica kościoła Narodzenia NMP. Ulica poprzeczna to Zamkowa."
Widok w kierunku Rynku w Żywcu z dachu Starego Zamku - 1988.jpg
Autor: Kokorik, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok z dachu Starego Zamku w kierunku Rynku w Żywcu; widoczna ulica Kościuszki, dzwonnica i część wyższa ratusza miejskiego. Zdjęcie jest kopią z diapozytywu ORWO, wykonanego we wrześniu 1988 roku.
Cech piekarzy w Żywcu 1930.jpg
"Cech piekarzy w Żywcu. Jubileusz 400- lecia cechu. Przemarsz ulicami miasta."
02015 Die Kirche Mariä Geburt in Żywiec-Saybusch, Kosciuszki Straße.JPG
Autor: Silar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Die Kirche Mariä Geburt in Żywiec-Saybusch, Kosciuszki Straße
43. TKB - Fickowa Pokusa z Jeleśni 01.JPG
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Występ kapeli Fickowa Pokusa z Jeleśni podczas 43. Tygodnia Kultury Beskidzkiej w Żywcu.
Kościół Wolnych Chrześcijan Żywiec.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół Wolnych Chrześcijan w Żywcu
Colleage of views of Żywiec.png
Autor: Praca własna, Licencja: CC BY-SA 3.0
Collage of views of Żywiec
02016 1482 Die Häuser der Kaufleute auf dem Ringplatz von Saybusch.jpg
Autor: Silar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Die Häuser der Kaufleute auf dem Ringplatz von Saybusch
PB Vasa CoA.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kino Janosik Żywiec.JPG
Autor: Beemwej, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kino "Janosik" w Żywcu, ul.Sobieskiego 1.
D.T. Centrum w Żywcu.JPG
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dom Towarowy "Centrum" w Żywcu
Habsburger Schloss Zywiec-Saybusch 2015.JPG
Autor: Silar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Habsburger Schloss Zywiec-Saybusch
MZK Żywiec, ulica Dworcowa, Scania CN280UB Citywide.jpg
Autor: Kamil Czaiński, Licencja: CC BY-SA 4.0
Scania CN280UB 4x2 EB Citywide 10,9 LF of MZK Żywiec on Dworcowa Street in Żywiec, Poland
Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych Żywiec.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych w Żywcu
02016 1488 Das Saybuscher Rathaus.jpg
Autor: Silar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Die Häuser der Kaufleute auf dem Ringplatz von Saybusch
S69 Podlesie.JPG
Autor: Adam midor, Licencja: CC BY-SA 3.0
Droga ekspresowa S1 w Podlesiu (Żywiec).
Osiedle Młodych Żywiec budowa.jpg
Osiedle Młodych w Żywcu - budowa
DT Beskid 1972.png
Dom Towarowy Beskid w Żywcu w 1972 roku.
Jezioro Zywieckie Jaworzyna.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jaworzyna (861 m n.p.m.) widziana nad Jeziorem Żywieckim
Żywiec - Szkoła Podstawowa nr.4.JPG
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Szkoła Podstawowa nr. 4 w Żywcu.
Laboratorium+fermentory - Browar Żywiec.jpg
W tle fermentory, łącznie 98
I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Żywcu.jpg
Autor: Maszloch, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budynek po remoncie elewacji w 2021 roku
Karl Stephan Austria 1860 1933 photo1901.jpg
Admiral Archduke Karl Stephan of Austria-Teschen (1860-1933), photo made around 1900.
Gim2 Żywiec.JPG
Autor: Adam midor, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gimnazjum nr. 2 w Żywcu
Szkoła Podstawowa nr 3 w Żywcu.JPG
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szkoła Podstawowa nr. 3 w Żywcu
Żywiec, Domek Chiński (ChinHaus-Saybusch).jpg
Autor: SchiDD, Licencja: CC0
Chinesisches Haus im Park in Żywiec (Saybusch)
Żywiecki strój mieszczański 01.jpg
Autor: Marta Malina Moraczewska, Licencja: CC BY-SA 4.0
Żywiecki strój mieszczański, Muzeum Miejskie w Żywcu
Teren Browaru Żywiec.jpg
W tle jeden z głównych budynków browaru
Przychodnia Żywiec.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Przychodnia Rejonowa, ul. Piłsudskiego w Żywcu
Podział admin Żywiec.png
Autor: Adam midor, Licencja: CC BY-SA 4.0
podział admin Żywca
Żywiec Policja.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Komenda Powiatowa Policji w Żywcu
Wizyta prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Małopolsce-pobyt w Żywcu 1929.jpg
"Wizyta prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Małopolsce-pobyt w Żywcu. Powitanie prezydenta RP Ignacego Mościckiego."
Tesco w Żywcu.png
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hipermarket Tesco w Żywcu
Żywiec County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Żywiec County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:

N: 49.84 N S: 49.38 N W: 18.90 E

E: 19.50 E
Krużganki na zamku w Żywcu.jpg
Autor: Anna Piernikarczyk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Żywiec, stary zamek, 1500, 1566-69, 1708-1723, 2 poł.XIX
Kościół Zielonoświątkowy Żywiec 1.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół Zielonoświątkowy w Żywcu
Szkoła Muzyczna Żywiec.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Siedziba Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia im. Witolda Rowickiego oraz Samorządowej Szkoły Muzycznej II Stopnia w Żywcu
Habsburger Schloss Zywiec-Saybusch.JPG
Autor: Silar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Habsburger Schloss Zywiec-Saybusch
Żywiec - Konkatedra.jpg
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Konkatedra Narodzenia NMP w Żywcu.
Rudza 1945.jpg
Rudza w Żywcu podczas działań wojennych
Zywiec dworzec 2.jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Żywiec - dworzec kolejowy
ZSBD w Żywcu.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych w Żywcu
1592 Polonia Silesia Wenceslao Godreccio.png
Autor: Wenceslaus Godreccius (cartographer), Abraham Ortelius (print editor), Licencja: CC0
Map of Poland, researched and probably drawn by Wenceslaus Godreccius, printed by Abraham Ortelius in his Theatrum Orbis Terrarum in 1592 (first edited perhaps in 1578). An interesting feature are Polish names even outside the Polish Commonwealth, especially in Silesia.
Jukace-Zywiec 2.jpg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Jurbox z polskiej Wikipedii, Licencja: CC BY-SA 2.5
Jukace żywieccy podczas "Godów Żywieckich"
POL COA Starykoń.svg
Autor: Poznaniak, tarcza, labry, hełm Bastian, Licencja: CC BY-SA 2.5
Herb Stary koń
MCK Żywiec.jpg
Autor: Lesnydzban, Licencja: CC BY-SA 4.0
Miejskie Centrum Kultury w Żywcu
Zywiec Lenino monument 2020.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik Wdzięczności, Męczeństwa i Braterstwa Broni w Żywcu
Sokół Żywiec 1893.jpg
Jednodniówka wydana z okazji 35 lecia gniazda Sokolego w Żywcu 1893-1928.