Żywokost

Żywokost
Ilustracja
Żywokost lekarski
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządogórecznikowce
Rodzinaogórecznikowate
Rodzajżywokost
Nazwa systematyczna
Symphytum L.
Sp. Pl. 136. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

S. officinale Linnaeus[3]

Żywokost bulwiasty
Żywokost uplandzki

Żywokost (Symphytum L.) – rodzaj roślin liczący około 35 gatunków[4][5]. Rośliny te występują w Europie (11 gatunków), w basenie Morza Śródziemnego, regionie Kaukazu i Azji zachodniej (w Turcji 20 gatunków)[4][5]. W Polsce dziko rosną cztery gatunki (żywokost bulwiasty S. tuberosum, czeski S. bohemicum, sercowaty S. cordatum i najbardziej rozpowszechniony – żywokost lekarski S. officinale)[6]. Poza tym niektóre inne gatunki są uprawiane i dziczejące[6][7]. W środowisku naturalnym rośliny te zasiedlają siedliska wilgotne i leśne, także łąki, murawy i tereny skaliste[5]. Niektóre gatunki stosowane są w ziołolecznictwie[4], a szereg jest uprawiany jako rośliny ozdobne. W wielu miejscach gatunki wprowadzone do upraw stały się gatunkami inwazyjnymi (np. w Wielkiej Brytanii S. caucasicum[5] i S. × uplandicum[4]).

Morfologia

Pokrój
Byliny osiągające do 2 m wysokości, o pędach pokrytych szorstkimi włoskami[5]. Korzenie grube[8].
Liście
Skupione w rozecie przyziemnej i skrętolegle rozmieszczone wzdłuż łodygi[5]. Często o nasadzie zbiegającej wzdłuż łodygi[8].
Kwiaty
5-krotne[5], zebrane w skrętki na szczycie rozgałęzień łodygi[8]. Działki kielicha zrośnięte tylko u nasady lub co najwyżej do połowy, ich łatki są nierówne, nieznacznie powiększające się w czasie owocowania[8]. Płatki korony zrośnięte w długą rurkę, koloru białego, jasnożółtego, różowego, czerwonego, fioletowego i niebieskiego, często zmieniającego się w czasie kwitnienia i przekwitania[5]. W rurce korony znajdują się lancetowate osklepki[8]. Pręciki równej długości, krótsze od rurki korony[5], pylniki równowąsko podługowate[8]. Zalążnia górna, czterokomorowa, z pojedynczą, nitkowatą szyjką słupka zwykle wystającą z rurki korony[5][8]. Znamię główkowate[8].
Owoce
Rozłupnie rozpadające się na cztery pomarszczone, rzadko gładkie rozłupki[5][8].

Systematyka

Rodzaj należy do podplemienia Boragininae, plemienia Boragineae, podrodziny Boraginoideae z rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[9].

Wykaz gatunków[10][7]
  • Symphytum abchasicum Trautv.
  • Symphytum asperrimum Donn ex Sims
  • Symphytum asperum Lepech. – żywokost szorstki
  • Symphytum bohemicum F. W. Schmidt – żywokost czeski
  • Symphytum bulbosum K.F.Schimp.
  • Symphytum caucasicum M.Bieb. – żywokost kaukaski
  • Symphytum circinale Runemark
  • Symphytum cordatum Waldst. & Kit ex Willd. – żywokost sercowaty
  • Symphytum creticum (Willd.) Runemark
  • Symphytum cycladense Pawł.
  • Symphytum davisii Wickens
  • Symphytum × floribundum Shuttlew. ex Buckn.
  • Symphytum grandiflorum DC. – żywokost wielkokwiatowy
  • Symphytum gussonei F.W.Schultz
  • Symphytum ibiricum Steven
  • Symphytum insulare (Pawł.) Greuter & Burdet
  • Symphytum naxicola Pawł.
  • Symphytum officinale L. – żywokost lekarski
  • Symphytum orientale L.
  • Symphytum ottomanum Friv.
  • Symphytum tauricum Willd.
  • Symphytum tuberosum L. – żywokost bulwiasty
  • Symphytum × uplandicum Nyman – żywokost uplandzki

Zastosowanie

Ziołolecznictwo

Żywokost przejściowo wycofano z listy ziół leczniczych jako roślinę posiadającą właściwości niekorzystne dla zdrowia. Po wielu dyskusjach przywrócono je na listę i można nadal stosować go w ziołolecznictwie jako środek do pobudzania wzrostu tkanki kostnej, skórnej i mięśniowej[11].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
  3. ↑ a b Symphytum. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-30].
  4. ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 897. ISBN 978-1-107-11502-6.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 234. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  7. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 173-174. ISBN 978-83-925110-5-2.
  8. ↑ a b c d e f g h i Symphytum Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-12-30].
  9. ↑ Genus: Symphytum L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-30].
  10. ↑ Symphytum. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-30].
  11. ↑ Marta Leśnicka, Zielska zioła i ziółka, Gdańsk 2000: Tower Press 2000, s. 65.

Media użyte na tej stronie