Żywot Pięciu Braci Męczenników

Żywot Pięciu Braci Męczenników (łac. Vita quinque fratrum martyrum; znany też jako Adiuva, Deus..., Dopomóż, Boże...) – średniowieczny utwór łaciński przedstawiający historię Pięciu Braci Męczenników autorstwa Brunona z Kwerfurtu.

Okoliczności powstania

Utwór powstał prawdopodobnie podczas hipotetycznego pobytu Brunona na dworze Bolesława Chrobrego na przełomie 1005 i 1006 lub podczas drugiego hipotetycznego pobytu w 1008[1]. Możliwe także, że podczas pierwszego pobytu powstała krótsza wersja Żywota, zaś podczas drugiego został on rozbudowany o opis cudów[2]. Dokładnie położenie eremu nie jest znane – przez różnych badaczy sytuowany był w miejscowościach Międzyrzecz, Kaźmierz, Kazimierz Biskupi[3].

Bruno był bezpośrednio związany z opisywanymi wydarzeniami – znał osobiście dwóch zakonników i miał wziąć udział w misji razem z nimi – co dodaje wiarygodności przedstawionym faktom (np. według słów autora opis morderstwa oparty jest na relacji samego sprawcy zabójstwa)[4]. Z tego powodu w treść utworu wplecione są wątki autobiograficzne, zaś narracja bywa subiektywna i nacechowana emocjonalnie. Autor umieścił wydarzenia na tle sytuacji międzynarodowej i przedstawił jako godny uwagi epizod dziejów zachodniego chrześcijaństwa[5].

Opis utworu

Utwór opowiada historię pięciu mieszkańców eremu (pustelników i ich sługi) zamordowanych w nocy z 12 na 13 listopada 1003 roku podczas napadu[6]. Składa się z 32 rozdziałów różnej objętości[6]. Ułożony jest kunsztowną, retoryczną prozą łacińska, ozdobioną wieloma tropami i figurami stylistycznymi[7].

Żywot łączy w sobie elementy typowe dla utworu hagiograficznego: vita (opis życia), passio (męczeństwo) i opis cudów (miracula)[5]. Wykorzystuje retoryczny, trzyczęściowy schemat: wstęp, opowiadanie i zakończenie[5]. Rolę wstępu pełni wypowiedź umniejszająca kwalifikacje autora i wezwanie do Boga, by pomógł w opisaniu wydarzeń[5]. Środkowa część utworu składa się z trzech, różnej długości fragmentów opisujących wydarzenia we Włoszech przed podjęciem misji, losy misjonarzy w Polsce i działania Brunona za granicą oraz ostatnie dni i męczeństwo braci[8]. Zakończenie utworu stanowi opis cudów dziejących się w miejscu męczeństwa[8].

Hipotezy

Zdaniem m.in. Gerarda Labudy wspomniany w Żywocie brat Antoni może być tożsamy z opatem Tuni wzmiankowanym w Kronice Thietmara[9]. Według przekazu Thietmara z Merseburga opat był wysłannikiem Chrobrego do cesarza Henryka II w 1015 w trakcie wojny polsko-niemieckiej 1015–1018 oraz w 1018 podczas wyprawy kijowskiej[9]. Jednak według Aleksandra Gieysztora utożsamianie opata Tuni z Antonim nie jest uzasadnione[10].

Przypisy

  1. ↑ Sosnowski 2016 ↓, s. 65.
  2. ↑ Sosnowski 2016 ↓, s. 75.
  3. ↑ Sosnowski 2005 ↓, s. 7–10.
  4. ↑ Michałowska 1995 ↓, s. 87.
  5. ↑ a b c d Michałowska 1995 ↓, s. 85.
  6. ↑ a b Michałowska 2011 ↓, s. 850.
  7. ↑ Michałowska 2011 ↓, s. 851.
  8. ↑ a b Michałowska 1995 ↓, s. 86.
  9. ↑ a b Labuda 1995 ↓, s. 11.
  10. ↑ Gieysztor 1995 ↓, s. 15–16.

Bibliografia

  • Aleksander Gieysztor: Pierwsi benedyktyni w Polsce piastowskiej. W: Benedyktyni tynieccy w średniowieczu. Materiały z sesji naukowej Wawel–Tyniec 13–15 października 1994. Kraków: „Tyniec”, 1995. ISBN 83-85433-61-9.
  • Gerard Labuda: Szkice historyczne jedenastego wieku. I. Najstarsze klasztory w Polsce. W: Z badań nad dziejami klasztorów w Polsce. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 1995, s. 7–73. ISBN 83-231-0710-6.
  • Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11452-5.
  • Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16675-5.
  • Miłosz Sosnowski. Co wiadomo o lokalizacji pustelni tzw. Pięciu Braci. „Roczniki Historyczne”. LXXI, s. 7–30, 2005. 
  • Miłosz Sosnowski. Kilka uwag o chronologii życia i twórczości Brunona z Kwerfurtu. „Roczniki Historyczne”. LXXXII, s. 63-78, 2016. 

Linki zewnętrzne