Žemaitė

Žemaitė

Imię i nazwisko	Julija Beniuševičiūtė-Žymantienė
Data i miejsce urodzenia	4 czerwca lub 23 maja 1845 Bukantė niedaleko Pługian
Data i miejsce śmierci	7 grudnia 1921 Mariampol
Narodowość	litewska
Dziedzina sztuki	Literatura
Epoka	Powieść realistyczna

Žemaitė. właściwie Julija Beniuševičiūtė-Žymantienė, pol. Julia z Beniuszewiczów Żymontowa (ur. 4 czerwca lub 23 maja 1845 w Bukantė niedaleko Pługian, zm. 7 grudnia 1921 w Mariampolu) – litewska pisarka i działaczka społeczna^[1]. Uznawana za jedną z najwybitniejszych przedstawicielek realizmu krytycznego^[2].

Życiorys

(c) Algėrds at the Samogitian language Wikipedia, CC-BY-SA-3.0

Rodzinny dom Žemaitės - obecnie Žemaitės memorialinis muziejus

Urodziła się w polsko-litewskiej litewskiej rodzinie szlacheckiej. Rodzice wychowali ją, oraz 3 pozostałe córki, w języku i kulturze polskiej. Nie pozwalali uczyć się języka litewskiego oraz bawić z dziećmi litewskich chłopów pańszczyźnianych.

Nie odebrała formalnej edukacji. W dużej mierze była samoukiem (czytała dużo książek)^[3].

Była, wraz z rodziną, zaangażowana we wspieranie powstania styczniowego^[3].

W 1865 roku poślubiła byłego powstańca Wawrzyńca Żymonta (lit. Laurynasa Žymantasa), mężczyznę z niższej warstwy społecznej^[3]. Mieli siedmioro dzieci^[3].

Twórczość

Pisała powieści, opowiadania, sztuki teatralne oraz artykuły publicystyczne w obronie praw kobiet^[1][2].

Pisać zaczęła dzięki wsparciu Povilasa Višinskisa, litewskiego pisarza i działacza politycznego. Debiutowała w roku 1894 opowiadaniem Rudens vakaras (Wieczór jesienny)^[3].

Do jej najbardziej znanych dzieł należą: cykle opowiadań:

• Laimė nutekėjimo (1896-1898) - realistyczny obraz życia wiejskiego, w których znajdują się wątki autobiograficzne, np. dotyczące nieudanego życia małżeńskiego^[2]:
  • Marti (1896);
  • Petras Kurmelis (1896-1898);
  • Topylis (1897);
  • Neturėjo geros motynos (1895);
  • Sutkai (1891);
  • Sučiuptas velnias (1898);

oraz:

• Paveikslai (1899-1901);

dramaty:

• Trys mylimos (1897);
• Piršlybos (1898);
• Mūsų gerasis (1899);
• Valsčiaus sūde (1900);

oraz dramaty napisane wspólnie z Gabrielą Petkevičaitė-Bitė:

• Velnias spąstuose (1899);
• Litvomanai (1901).

Przekłady na język polski

Jej opowiadania były tłumaczone na język polski (wraz z innymi autorami litewskimi) w zbiorach:

• Czerwony kogut przeł. Kazys Puida; Kraków: G. Gebethner i Spółka, 1913.
• Tam gdzie malwy lśnią czerwone... przeł. Zygmunt Stoberski; Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, ISBN 83-04018349;
• Wiecznie zielony klon: Antologia opowiadań litewskich. przeł. Mieczysław Jackiewicz i Wiesława Kalita, Barbara Kalėdienė; Olsztyn: Pojezierze, 1989, ISBN 83-70023266.

Działalność społeczna

Angażowała się w obronę praw kobiet pisząc artykuły publicystyczne^[1], a w 1907 roku uczestniczyła w Kownie w pierwszym zjeździe litewskich kobiet^[3].

W czasie I Wojny Światowej wyemigrowała przez Rosję do USA, gdzie zaangażowała się w zbieranie funduszy na rzecz ofiar wojny^[3].

Upamiętnienie

Rodzinny dom pisarki zamieniony został na muzeum poświęcone jej pamięci - Žemaitės memorialinis muziejus^[4].

Na jej cześć nazwany został plac w Wilnie - plac Žemaitė, położony przy reprezentacyjnym Prospekcie Giedymina. Ustawiony na nim został pomnik Žemaitė autorstwa Petrasa Aleksandravičiusa. Jej imieniem nazwana został również jedna z ulic Wilna.

Wizerunek Žemaitė na banknocie o nominale 1 lita

Wizerunek Žemaitė na znaczku pocztowym

Jej wizerunek znalazł się na:

• banknocie litewskim o nominale 1 lita;
• znaczku emitowanym przez pocztę Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o wartości 40 kopiejek.

Przypisy