10 Batalion Celny
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | 1921 |
| Rozformowanie | 1922 |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Kontynuacja | 10 batalion SG |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | mjr Stanisław Majewski |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | Główna Komenda Batalionów Celnych |
10 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku w miejsce batalionów wartowniczych i batalionów etapowych utworzone zostały bataliony celne. 10 batalion celny powstał w granicach DOG Lwów, a zorganizowano go na bazie 1/VI batalionu wartowniczego. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych[3]. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a pod względem politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych[4]. Po sformowaniu stacjonował on na Pokuciu w tzw. worku pokuckim. Dowództwo rozmieszczono w Kołomyi. Od lipca 1921 ochraniał odcinek od szosy Wyszków-Bystra do Woronienki z dowództwem w Nadwornej. Batalion pełnił służbę na Pokuciu w fatalnych warunkach, m.in. ze względu na brak kwater i dróg dojazdowych[2].
Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej[5].
W listopadzie 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło powołać brygady celne[6]. 10 batalion celny znalazł się w strukturze 4 Brygady Celnej[7].
Latem 1922 roku stacjonujący dowództwem w Kołomyi 10 batalion celny został zluzowany przez Straż Celną. Poszczególne odcinki granicy polsko-rumuńskiej przekazywał w dniach od 19 do 24 czerwca 1922 roku. Po tym czasie wszystkie kompanie ześrodkowały się w Kołomyi, gdzie odtwarzały zdolność bojową[8]. W lipcu został przeznaczony do wzmocnienia granicy wschodniej i przegrupowany do Grodna do dyspozycji Wojewody Białostockiego[9]. 30 lipca 1922 batalion przybył do koszar augustowskich w Suwałkach, gdzie oczekiwał na dalsze rozkazy. Tuż po przybyciu doszło do poważnego rozdźwięku pomiędzy władzami wojewódzkimi a Dowództwem Odcinka Kordonowego „Grodno". Ostatecznie jednostka przejęła, odcinek 43 batalionu celnego czasowo ochraniany przez pododdziały 42 batalionu celnego. kompanie 10 baonu ulokowano na skróconym pododcinku kordonowym nr 3, a placówki obsadziły wyłącznie granicę polsko-litewską od wsi Wizgóry do Kukli. Początkowo 3 kompania batalionu obsadziła także odcinek kordonowy od Dworczyska do wsi Dąbrówka, jednak po zwolnieniu żołnierzy do rezerwy, oddział nie był w stanie zapewnić ochrony tego odcinka. Na początku września został on ponownie oddany do ochrony 42 batalionowi celnemu[10]. 1 sierpnia 1922 roku sztab stacjonował w Suwałkach[11].
Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 roku zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”[4]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną[12]. 10 batalion celny przemianowany został na 10 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień[13]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście[14].
Stacjonując w Kołomyi 10 batalion ochraniał granicę polsko-rumuńską od Dołhy aż po koniec worka pokuckiego. Długość odcinka w linii prostej wynosiła około 130 km, a faktycznie około 200 km[15]. Odcinek typowo górski. W rejonie odpowiedzialności batalionu leżały dwa miasteczka górskie: Delatyn i Kosów. W strefie przygranicznej leżały wioski: Polanica, Jabłonica, Worochta, Żabie. Teren pogranicza zamieszkiwali przede wszystkim Huculi i niewielki procent ludności żydowskiej[16].
W kwietniu 1922 bataliony celne będące na terenie DOG Lwów otrzymały zadanie chronić w rejonie swojej odpowiedzialności wiadukty, mosty kolejowe i dworce. Zadanie taki otrzymał także 10 batalion celny w Kołomyi[17].
Stacjonujący w Suwałkach batalion 25 września otrzymał polecenie wydzielenia do dyspozycji Policji Państwowej dwóch obsług karabinów maszynowych. W związku z tym, że żołnierze mieli działać w strefie pasa neutralnego, otrzymali oni czapki policyjne[18]. Ponadto do dyspozycji komendanta pododcinka suwalskiego policji w polskim pasie neutralnym wydzielono też z 2 kompanii celnej pododdział piechoty w składzie jeden podoficer i 30 szeregowców[19].
W połowie listopada 1922, w związku z powstaniem w Rykaciejach, do dyspozycji Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Suwałkach przydzielono 60 żołnierzy z 1 kompanii kpt. Mariana Podolskiego. Mieli oni wzmocnić siły policyjne na odcinku Lubowo-Jasionowo, na którym spodziewano się litewskiego ataku. W rejon Rutki Tartak, do wsi Baranowo przesunięto pozostałą część 1 kompanii pod dowództwem por. Andrzeja Messlina, natomiast w rejon wsi Becejły skierowano kompanię ckm jako odwód, a dowództwo batalionu dyslokowano do Szypliszek. Żołnierze do służby na terenie strefy zdemilitaryzowanej zostali przemundurowani w czapki policyjne[20]. Na przełomie 1922 i 1923 do dyspozycji Komendy Powiatowej Policji w Suwałkach przydzielonych zostało kolejnych 40 żołnierzy pod dowództwem ppor. Stanisława Wickiewicza. Ich zadaniem była obrona ludności na terenie polskiego pasa neutralnego przed atakami litewskich partyzantów[21].
- Sąsiednie bataliony
- 12 batalion celny w Stryju ⇔ 11 batalion celny w Śniatyniu – VI 1921[22]
- 19 batalion celny ⇔ 11 batalion celny - 1922
Kadra batalionu
- Dowódcy batalionu
| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby | kolejne stanowisko |
|---|---|---|---|
| mjr piech. | Stanisław II Majewski[1][a] | V 1921 – VIII 1922[25] |
Struktura organizacyjna
| Ordre de Bataille 10 batalionu celnego w Kołomyi na dzień 1 lipca 1921[25] | ||||
|---|---|---|---|---|
| kompanie | 1. Worochta | 2. Żabie | 3. Rafajłowa | 4. Szybeny |
| dowódcy | kpt. piech. Czesław Bereza[b] | por. piech. Mieczysław Zygmunt Widacki[c] | por. piech. Edmund Kolendowski[d] | por. piech. Andrzej Messlin[e] |
| placówki | Jabłonica | Klewo Zawojela | Sewola[f] | Bystrzec |
| Woronienka | Howerla[g] | Rogoża[h] | Dzembronia | |
| Ardzieluża[i] | Żabie Iłcia[j] | Pautyr | Szybeny | |
| Kukul[k] | Żabie Słupejka[l] | Douha[m] | Burkut | |
| Kukul Feraseul[n] | Preuka | |||
| Ordre de Bataille 10 batalionu celnego w Kołomyi na dzień 31 grudnia 1921[25] | ||||
| kompanie | 1. Zawojda | 2. Żabie | 3. Rafajłowa | 4. Szybeny |
| dowódcy | kpt. Czesław Bereza | por. Mieczysław Widacki | por. Florian Sokołowski | por. Andrzej Messlin |
| placówki | Zawojda | Dołżyńca | Burkut | |
| Ardzieluża | Rafajłowa | Szybeny | ||
| Worochta | Sabatule | Sokorylce | ||
| Woronienka | Popunica | Dzembronia | ||
| Kiczera | Jabłonica | Żełene | ||
| Średnia | Bystrzec | |||
| Ordre de Bataille 10 batalionu celnego w Kołomyi na dzień 1 czerwca 1922[25] | ||||
| kompanie | 1. Tatarów | 2. Worochta | 3. Szybeny | 4. Żabie Słupejka |
| dowódcy | por. Andrzej Messlin | por. Mieczysław Widacki | por. Leopold Ceratowski | por. Józef Leszczyński |
| placówki | Douha | Berłaniuk | Żabie Iłcia[o] | Żabie Słupejka[p] |
| Prutczyk | Woronienka | Żełeny | ||
| Prełuka Wyżna[q] | Prypec | Smotrycz | ||
| Prełuka Niżna[r] | Ardżeluża | Szczewink | ||
| Sumarew | Kukul | Kopilarz | ||
| Jabłonica[s] | Kóźnierska | Probina Klausa | ||
| Wojczuk | Spyci | Budjowska | ||
| Szczerbiuk | Popadja | |||
| Stawiszowa | ||||
Uwagi
- ↑ Mjr piech. Stanisław II Majewski urodził się 13 grudnia 1875 roku. W 1921 roku jego oddziałem macierzystym był 39 pp. W 1923 roku był oficerem rezerwy 37 pp[23][24]
- ↑ Czesław Bereza urodził się 11 sierpnia 1891 roku. W 1921 roku jego oddziałem macierzystym był 52 pp. W 1923 roku pełnił służbę w 51 pp w Brzeżanach. Mianowany majorem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku. W 1928 roku służył w PKU Stanisławów[26][27]
- ↑ Mieczysław Zygmunt Widacki urodził się 10 września 1897 roku. W 1921 roku jego oddziałem macierzystym był 40 pp[28]
- ↑ Edmund Kolendowski urodził się 4 kwietnia 1898 roku. W latach 1921-1923 jego oddziałem macierzystym był 38 pp. Był odznaczony Krzyżem Walecznych[29][30]
- ↑ Andrzej Messlin urodził się 17 września 1896 roku. W 1921 roku jego oddziałem macierzystym był 49 pp. W 1923 roku był kapitanem rezerwy 55 pp[31][32]
- ↑ Szczyt Suwula Wlk. 1836 m n.p.m.
- ↑ Szczyt 2058 m n.p.m. na zach. od Żabie
- ↑ Rogodze Wlk.? na zach. od Rafajłowa
- ↑ Na południe od w. Worochta, obecnie jej część.
- ↑ Na zachód od Żabie, obecnie część wsi
- ↑ Szczyt Kukul 1540 m n.p.m.
- ↑ Na wschód od Żabie, obecnie część wsi.
- ↑ >Szczyt 1355 m n.p.m.
- ↑ szczyt Foresek? 1328 m n.p.m.
- ↑ Na zachód od Żabie, obecnie część wsi.
- ↑ Na wschód od Żabie, obecnie część wsi.
- ↑ Szczyt 1049 m n.p.m.
- ↑ >Szczyt 1064 m n.p.m.
- ↑ Szczyt 1005 m n.p.m
Przypisy
- ↑ a b c Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 12.
- ↑ a b Ochał 2017 ↓, s. 162.
- ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 24.
- ↑ a b Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 25.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 75.
- ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 26.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 74.
- ↑ Ochrona granicy 10 bc ↓, s. 23.
- ↑ Organizacja batalionów celnych ↓.
- ↑ Ochał 2017 ↓, s. 112-113.
- ↑ OdeB batalionów celnych ↓, s. 10bc/342.
- ↑ Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 5.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 72.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 73.
- ↑ Ochrona granicy 10 bc ↓, s. 31.
- ↑ Ochrona granicy 10 bc ↓, s. 34-35.
- ↑ Ochrona granicy 10 bc ↓, s. 7.
- ↑ Ochrona granicy 10 bc ↓, s. 39.
- ↑ Ochrona granicy 10 bc ↓, s. 51.
- ↑ Ochał 2017 ↓, s. 121.
- ↑ Ochał 2017 ↓, s. 122.
- ↑ WIG – mapa operacyjna Polski 1:300 000 ↓.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 132.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 234, 467.
- ↑ a b c d OdeB batalionów celnych ↓, s. 10bc.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 165.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 269, 406.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 139.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 131.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 236, 435.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 160.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 282, 483.
Bibliografia
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929-1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
- Teresa Prengel-Boczkowska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
- Ordre de Bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Materiały dotyczące ochrony granicy na odcinku 10 batalionu celnego → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Media użyte na tej stronie
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Rozmieszczenie Batalionów Celnych w czerwcu 1921 roku (I faza organizacji)
Szkic rozmieszczenia 10 batalionu celnego Suwałki
Szkic rozmieszczenia 10 batalionu celnego Kołomyja