10 Batalion Pancerny

10 Batalion Pancerny
Historia
Państwo II Rzeczpospolita
Sformowanie1935
Rozformowanie1939
Tradycje
Nadanie sztandaru1938
Dowódcy
Ostatnippłk Michał Piwoszczuk
Organizacja
DyslokacjaŁódź
Rodzaj sił zbrojnychwojsko
Rodzaj wojskbronie pancerne
Podległość1 Grupa Pancerna
Bronie Pancerne Wojska Polskiego w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

10 Batalion Pancerny (10 bpanc) – oddział broni pancernych Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Batalion był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Łodzi. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Od lata 1921 roku w garnizonie Łódź na terenie Okręgu Korpusu nr IV stacjonowała kadra 4 dywizjonu samochodowego. 14 listopada 1935 roku została ona przeformowana w kadrę 10 batalionu pancernego. 30 października 1937 roku kadra przekształcona została w 10 batalion pancerny. W tym samym roku pododdziały batalionu przeniesione zostały do Zgierza. Dowództwo pozostało w Łodzi do 1939 roku. W maju 1937 roku jednostka została podporządkowana dowódcy 1 Grupy Pancernej. Batalion należał do typu II[1]. W 1939 batalion stacjonował w Zgierzu[2]

Organizacja pokojowa batalionu

  • dowództwo
  • kwatermistrzostwo
  • pluton łączności
  • 2 kompanie pancerne
  • kompania rozpoznawcza
  • kolumna samochodowa
  • park
  • kompania Junackich Hufców Pracy[a]

Według stanu z 15 lipca 1939 roku na ewidencji batalionu znajdowały się 33 czołgi rozpoznawcze TK-3, 88 samochodów ciężarowych, 29 samochodów specjalnych, 13 samochodów osobowych, 37 motocykli i 8 przyczep.

Mobilizacja w 1939

Batalion był jednostka mobilizującą pododdziały broni pancernych, przewidziane w organizacji wojennej wojska, zgodnie z planem mobilizacyjnym "W". Po sformowaniu tych pododdziałów ulegał likwidacji, a nadwyżki ludzi i sprzętu przekazywał do ośrodków zapasowych broni pancernych.

W mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek koloru żółtego[3], batalion formował:

czołg TK-3
Znaki taktyczne malowane na czołgach lekkich i rozpoznawczych[b]
Znaki taktyczne malowane na pojazdach pancernych[c]

W I rzucie mobilizacji powszechnej wystawiał:

  • kolumnę samochodów sanitarnych PCK typ I nr 402 (Fiat 614) dla Armii „Łódź”
  • kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 454 dla Armii „Łódź”; dowódca - por. rez. Jabłoński
  • kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 455
  • kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 456
  • kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 41 dla OK IV
  • kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 91 dla OK IX
  • kolumnę samochodów ciężarowych i osobowych w Kraju nr 4 dla OK IV

W II rzucie mobilizacji powszechnej organizował:

  • stały park broni pancernych nr 41[e] dla Armii „Łódź”; dowódca - Jerzy Rędziejewski

Żołnierze batalionu

Dowódcy batalionu
  • mjr Henryk Emil Cybulski
  • mjr/ppłk Michał Piwoszczuk (– 1939)[3]
Podoficerowie batalionu
Organizacja i obsada personalna w 1939

Obsada personalna batalionu w marcu 1939 roku[5][f]:

StanowiskoStopień, imię i nazwisko
dowódca batalionuppłk Michał Piwoszczuk
I zastępca dowódcymjr Tadeusz III Wolski[g]
I zastępca dowódcy (dubler)mjr kontr. Aleksander Aławidze
II zastępca dowódcymjr Mieczysław Poniatowski
adiutantkpt. Jan Antoni Kurowski
lekarz medycynypor. lek. Longinus Eugeniusz Pajewski
kwatermistrzkpt. Olgierd Władysław Czechowski
oficer mobilizacyjnykpt. Andrzej Walczak
I zastępca oficera mobilizacyjnegokpt. adm. (sap.) Teofil Janiszewski
oficer administracyjno-materiałowykpt. adm. (samoch.) Tadeusz Backiel
oficer gospodarczykpt. int. Marian Lech
dowódca kompanii gospodarczejvacat
dowódca plutonu przewozowego OK IVchor. Józef Tłokiński
dowódca plutonu łącznościpor. Stanisław Wojcieszek
dowódca kompanii szkolnejkpt. Jan Hodoń
instruktorpor. Zygmunt Wiktor Herniczek
instruktorpor. Eugeniusz Jan Wiktor Bukowczyk
dowódca kompanii pancernejkpt. Eugeniusz Kołodziejski
instruktorpor. Jacek Krzyszkowski
dowódca plutonu szkolnegopor. Ludwik Maldełło
dowódca kompanii czołgów rozpoznawczychkpt. Maciej Grabowski
dowódca plutonu technicznegokpt. Lucjan Zajączkowski
dowódca 1 plutonupor. Jan Bień
dowódca 2 plutonupor. Oskar Brunon Jazdowski
dowódca kolumny samochodowejpor. Jerzy Zbigniew Radziejowski
zastępca dowódcychor. Mieczysław Swiderski
komendant parkukpt. Tadeusz Witanowski
kierownik warsztatówvakat
kierownik składnicychor. Marian Ostrowski
na kursiekpt. Ksawery Marian Pobóg-Pągowski
na kursiepor. piech. Mieczysław Bielenin
na kursiepor. kaw. Kazimierz Bronisław Edmund Huttel

Symbole batalionu

Sztandar

Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 marca 1938 roku nadano batalionowi sztandar. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, posiadał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego występował Znak Pancerny[8]. Znak ten umieszczony był również na przedniej ściance podstawy orła.

Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono[9]:

  • w prawym górnym rogu — wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
  • w lewym górnym rogu — wizerunek św. Michała
  • w prawym dolnym rogu — godło Zgierza
  • w lewym dolnym rogu — odznaka honorowa 10 batalionu pancernego

Uroczyste wręczenie sztandaru odbyło się 26 maja 1938 roku na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandar wręczył reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza — minister spraw wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki.

Obecnie sztandar eksponowany jest w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie[10][11].

Odznaka pamiątkowa

22 grudnia 1937 roku minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 10 bpanc [12].

Odznaka ma kształt krzyża maltańskiego, pokrytego czarną emalią. Pośrodku srebrny smok. Brak jest danych o autorze projektu odznaki. Odznaki wykonywane były jedynie w wersji emaliowanej[13].

Uwagi

  1. Witold Jarno podaje, że w skład batalionu wchodził pluton junaków, natomiast Rajmund Szubański stwierdza, że kompania junaków występowała wyłącznie w strukturze Kadry 9 Batalionu Pancernego, a pozostałych batalionach pancernych był tylko pluton.
  2. 1 – czołg dowódcy kompanii; 2 – czołg dowódcy 1 plutonu; 3 – czołg dowódcy 2 plutonu; 4 – czołg dowódcy 3 plutonu; 5 – czołgi z 1 plutonu; 6 – czołgi z 2 plutonu; 7 – czołgi z 3 plutonu
  3. 1 – wóz dowódcy szwadronu; 2 – wóz dowódcy 1 plutonu; 3 – wóz dowódcy 2 plutonu; 4 – wóz z 1 plutonu; 5 – wóz z 2 plutonu.
  4. Piotr Zarzycki nie wymienia Kolumny Samochodów Osobowych nr 41.
  5. Według Piotra Zarzyckiego Stały Park Broni Pancernych nr 41 formował się bez czołówki.
  6. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[6].
  7. Tadeusz III Wolski ur. 8 stycznia 1891 roku w Popelni na Ukrainie, w rodzinie Stanisława i Anny z Sośnickich. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku dostał się do sowieckiej niewoli. Przebywał w obozie w Starobielsku. Wiosną 1940 roku został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach. Od 17 czerwca 2000 roku spoczywa na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie. 5 października 2007 roku Minister Obrony Narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie do stopnia podpułkownika. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 roku, w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[7]

Przypisy

  1. Gaj 2014 ↓, s. 37.
  2. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 791.
  3. a b Szubański 2011 ↓, s. 57.
  4. Żebrowski 1971 ↓, s. 383.
  5. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 797.
  6. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  7. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 608.
  8. Satora 1990 ↓, s. 369.
  9. Żebrowski 1971 ↓, s. 258-271.
  10. Żebrowski 1971 ↓, s. 267.
  11. Satora 1990 ↓, s. 381.
  12. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. nr 17 z 22.12.1937 r., poz. 210.
  13. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 319.

Bibliografia

  • Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
  • Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku - organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
  • Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
  • Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
  • Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
  • Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
  • Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks"; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
  • Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 - 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
  • Witold Jarno, Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Historii Polski Współczesnej, Wydawnictwo „Ibidem”, Łódź 2001, ISBN 83-88679-10-4, s. 198, 335-337.
  • Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
  • Waldemar Rezmer, Operacyjna służba sztabów Wojska Polskiego w 1939 r. (organizacja, zasady funkcjonowania, przygotowanie do wojny), Toruń 1993.
  • Włodzimierz Kozłowski, Łódzko-zgierski 10 batalion pancerny (1935-1939), "Rocznik Łódzki" 1985, T. XXXV.

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Oznak czlekk IIRP.png
Znaki taktyczne na czołgach rozpoznawczych i lekkich stosowane w II RP:
Bronie Pancerne WP w 1939.jpg
Bronie Pancerne Wojska Polskiego w 1939 przed wybuchem II wojny światowej
Oznak ppanc IIRP.png
Znaki taktyczne na pojazdach pancernych stosowane w II RP: