10 Dywizja Piechoty (II RP)

10 Dywizja Piechoty (10 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Organizacja dywizji i walki w latach 1919–1920

2 czerwca 1919 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz w sprawie sformowania 10 Dywizji Piechoty. Organizacja dywizji miała być przeprowadzona na terenie Okręgu Generalnego „Łódź”. Braki kadrowe i sprzętowe spowodowały zmianę decyzji w sprawie formowania dywizji. Na przełomie czerwca i lipca 1919 roku, oddziały 10 DP przebywające na terenie operacyjnym Frontu Galicyjsko-Wołyńskiego połączone zostały z oddziałami 4 Dywizji Strzelców Polskich.

Organizacja dywizji w 1919

• Dowództwo 10 Dywizji Piechoty
• XIX Brygada Piechoty
• XX Brygada Piechoty
• X Brygada Artylerii
• X batalion saperów

Początkowo dywizja brała udział w walkach w rozdrobnieniu. Na front wysyłano poszczególne bataliony w miarę ich formowania. Poszczególne bataliony 28 pułku piechoty brały udział w walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu, w walkach polsko-litewskich na Suwalszczyźnie, a także w walkach polsko-czechosłowackich na Śląsku Cieszyńskim. Bataliony 31 pułku piechoty brały udział m.in. w powstaniu wielkopolskim (zdobycie Inowrocławia), walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu i polsko-litewskich na Wileńszczyźnie.

Podczas wojny z bolszewikami 1920 dywizja stanowiła odwód 1 Armii Frontu Północnego pod dowództwem gen. Franciszka Latinika. W krytycznym momencie Bitwy Warszawskiej została użyta do kontrnatarcia w bitwie pod Radzyminem. 14 sierpnia 1920 r. dywizja została skierowana w rejon Radzymina, gdzie odparła dwa natarcia bolszewickiej 21 Dywizji Strzelców, a następnie szybkim kontratakiem przełamała linie rosyjskie i zajęła Radzymin oraz jego okolice.

Po zakończeniu bitwy warszawskiej część dywizji dołączyła do pościgu za wycofującymi się wojskami bolszewickimi, część zaś przerzucono do Zamościa dla wzmocnienia obrony tego miasta przed 1 Armią Konną pod dowództwem Siemiona Budionnego.

W okresie międzywojennym dwa pułki oraz dowództwo dywizji stacjonowały w Łodzi. Do końca 1921 Dowództwo 10 DP miało swoją siedzibę przy ul. Przędzalnianej 18, a następnie przeniosło się do budynku przy ul. Henryka Sienkiewicza 24^[1] (ul. Kościuszki 4^[2]).

Dywizja w okresie pokoju

Obsada personalna w marcu 1939 roku

W tym budynku w latach 1922–1939 mieściło się Dowództwo 10 DP

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji^[3][a]:

10 DP w 1938

Zawody strzeleckie 10 DP. Gen. bryg. Józef Olszyna-Wilczyński przyjmuje raport od płk. Mieczysława Pereświet-Sołtana

Wręczenie proporca 8 kompanii 30 Pułku Strzelców Kaniowskich za zdobycie I miejsca w zawodach strzeleckich 10 DP

Gen. bryg. Józef Olszyna-Wilczyński przyjmuje defiladę na terenie Cytadeli

Dywizja w kampanii wrześniowej

Przed rozpoczęciem wojny 10 DP pod dowództwem gen. Franciszka Dindorf-Ankowicza weszła w skład Armii „Łódź” gen. Juliusza Rómmla. Zajęła ona pozycje obronne nad rzeką Wartą, które opierały się na systemie kilkunastu bunkrów i schronów. Od samego ranka 1 IX 1939 r. dywizja była atakowana przez prawie całą niemiecka 8. Armię, wspartą potężnym lotnictwem, czołgami i artylerią, i skutecznie odpierała te ataki, prowadząc działania opóźniające. W dniu 3 IX otrzymała rozkaz przejścia do obrony przepraw na Warcie pod Sieradzem, lecz na skutek błędnego zinterpretowania rozkazu dowódca dywizji rozkazał 30. pp atakować pod Chajewem, gdzie okazało się że nie ma tam Niemców i pułk musiał w ciągu dnia forsownym marszem nadrabiać opóźnienie. 31. pp otrzymał natomiast rozkaz utrzymania przyczółka na przedpolu Sieradza. W związku z tymi niezrozumiałymi decyzjami 10. DP zdołała dopiero 4 IX wykonać rozkaz i obsadzić główną linię obrony. Tego dnia oddziałom niemieckim, które wykorzystały zamieszanie w polskich oddziałach, udało się sforsować Wartę m.in. pod Mnichowem. W dniu 4 IX 31. pp dostał rozkaz przeprowadzenia odwrotu z przedmościa i zaczął obsadzać nową pozycję obronną pod Mnichowem. Okazało się jednak, że w Mnichowie i Dzigorzewie są Niemcy. Z kolei na pozycjach 30. pp niemiecka 17. DP sforsowała rzekę pod Beleniem. Rozegrała się tu zażarta walka, podczas której kilkakrotnie dochodziło do walki wręcz. Pomimo bohaterskiej obrony 30. pp nie zdołano zepchnąć wroga za rzekę. Nie udało się także przywrócić sytuacji kontratakiem. Niemieckie oddziały z 10. i 24. DP zepchnęły pułki z 10. DP z Glinna i Mnichowa, zmuszając je do odwrotu. Rozbita dywizja zbierała się pod Lutomierskiem. W dniu 7 IX 10. DP skierowała się w kierunku na Głowno i dalej na Piaseczno. Rankiem zajęła obronne pozycje na wschodnich przedpolach Zgierza. Następnie zagrożona okrążeniem ruszyła polnymi drogami na Głowno. W dniu 8 IX podczas dalszego odwrotu i ataków wroga poszczególne pododdziały pogubiły się i dywizja poszła w rozsypkę. Resztki dywizji 10 IX przeszły Wisłę koło Otwocka i przeszły do obrony. W dniu 12 IX jej oddziały kontratakowały pod Warszewicami, lecz nie zdołały zepchnąć wroga z przyczółków.

Potem dywizja walczyła jeszcze długo, kapitulując 27 września na Lubelszczyźnie.

Mapy

Dywizja walczyła w składzie Armii "Łódź"

Bitwa nad Wartą

Obsada personalna Kwatery Głównej 10 DP

W nawiasach podano odznaczenia nadane 13 września 1939 roku przez dowódcę Armii „Warszawa” gen. dyw. Juliusza Rómmla „za wykazane męstwo i zasługi wybitne w dowodzeniu”^[5].

• dowódca dywizji – gen. bryg. Franciszek Dindorf-Ankowicz (VM 4 kl.)
• dowódca piechoty dywizyjnej – płk piech. Jan Zientarski-Liziński (VM 4 kl.)
• dowódca artylerii dywizyjnej – ppłk dypl. art. Marian Jasiński (VM 4 kl.)
• oficer sztabu – kpt. Czesław Gay (VM 5 kl.)
• dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr adm. (kaw.) Bohdan Klaudiusz Sawicki
• szef sztabu – ppłk dypl. piech. Stefan Osika (VM 4 kl.)
• oficer operacyjny – kpt. dypl. art. kontr. Włodzimierz Łagidze (VM 5 kl.)
• oficer łącznikowy – kpt. dypl. art. Bernard Przemysław Weiss (VM 5 kl.)
• dowódca łączności – mjr łącz. Czesław Jaworski
• pomocnik dowódcy łączności – kpt. łącz. Eugeniusz Kleban (VM 5 kl.)
• kwatermistrz –
• szef służby zdrowia – ppłk lek. dr Mieczysław Kowalski

Obsada personalna dowództwa dywizji

Józef Olszyna-Wilczyński

Dowódcy dywizji

• gen. ppor. Bronisław Teofil Babiański (2 - 25 VI 1919)
• gen. ppor. Lucjan Żeligowski (26 VI - 21 IX 1919)
• gen. ppor. Gustaw Zygadłowicz (12 IX 1919 - 2 IV 1920)
• gen. ppor. Lucjan Żeligowski (2 IV - 28 IX 1920)
• gen. bryg. Stanisław Oktawiusz Małachowski (28 IX 1920 - 15 VII 1927)
• gen. bryg. Józef Olszyna-Wilczyński (9 IX 1927 – 29 X 1935)^[8].
• gen. bryg. Franciszek Józef Dindorf-Ankowicz (29 X 1935 – 27 IX 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk SG Adam Nałęcz Nieniewski (25 IX 1921 - 12 VIII 1923 → dowódca piechoty dywizyjnej 7 DP^[9])
• płk piech. Jarosław Aleksandrowicz de Witold (12 VIII - 1 XI 1923 → dowódca piechoty dywizyjnej 16 DP^[10])
• płk piech. Włodzimierz Rachmistruk (16 XII 1923 - 19 III 1927)
• gen. bryg. Oswald Frank (19 III 1927 - 24 XII 1929)
• płk dypl. inż. Stefan Rotarski (27 I 1930 - 18 X 1935)
• płk piech. Jan Zientarski-Liziński (18 X 1935 - IX 1939)

Szefowie sztabu

• mjr SG Adam Korytowski (VII - IX 1919)
• ppłk SG Leon Bobicki (do 4 VI 1920)
• kpt SG Jan Tiletschke (od 4 X 1920)
• kpt. SG Władysław Gadomski (od 28 V 1921)
• mjr SG Tadeusz Piotr Parafiński (13 X 1922)
• mjr SG Jarosław Szafran (od 10 X 1923)
• mjr SG (piech.) Stanisław Jan Walawski (4 XI 1925 – 5 V 1927 → dowódca I/59 pp^[11])
• mjr SG Bolesław Ciążyński (od 11 VI 1927)
• mjr dypl. piech. Marian Radwański (13 VIII 1929 - 23 X 1931 → dowódca baonu w 45 pp)
• mjr dypl. piech. Karol Lilienfeld-Krzewski (23 X 1931 - 9 XII 1932 → szef wydziału w WINW)
• mjr dypl. Karol Rzewuski (od 10 XI 1931)
• mjr dypl. łącz. Stanisław Jamka (od 28 X 1932)
• mjr dypl. Ernest Buchta (od 22 X 1935)
• mjr/ppłk dypl. Tadeusz Daniec (od 7 XII 1938)
• ppłk dypl. Stefan Osika (VIII - IX 1939)

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

Podczas powstania warszawskiego w ramach Warszawskiego Korpusu AK z oddziałów powstańczych walczących na Mokotowie została odtworzona 10 Dywizja Piechoty AK im. Macieja Rataja pod dowództwem ppłk. Józefa Rokickiego ps. „Karol”.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Juliusz Rómmel: Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1958.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Andrzej Rzadkowski: 10 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-602-4.
• Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Lucjan Żeligowski: Wojna w 1920. Wspomnienia i rozważania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07841-6.