10 Pułk Artylerii Ciężkiej (II RP)

10 pułk artylerii ciężkiej

Odznaka 10 pac
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	„wojenny” I/2 pac „wojenny” I/11 pac
Dowódcy
Pierwszy	płk inż. Jerzy Dobrowolski
Ostatni	płk Jan Bokszczanin
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Przemyśl
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	Szef artylerii OK X 10 Grupa Artylerii

10 pułk artylerii ciężkiej (10 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

10 pułk artylerii ciężkiej został sformowany 5 października 1921 z połączenia 2 dywizjonu artylerii ciężkiej Legionów i 11 Kresowego dywizjonu artylerii ciężkiej. Z chwilą wcielenia w skład pułku dotychczasowy 2 dac został przemianowany na I dywizjon, a 11 dac na II dywizjon^[1][2]. Do 1939 pułk stacjonował w Pikulicach (garnizon Przemyśl). W 1939 pułk zmobilizował między innymi: 60 dywizjon artylerii ciężkiej, 2 dywizjon artylerii ciężkiej, 22 dywizjon artylerii ciężkiej, 24 dywizjon artylerii ciężkiej, I dywizjon 5 pac. Po zakończeniu mobilizacji pułk został rozformowany.

Geneza i walki przyszłych pododdziałów 10 pac

Formowanie i działania I/2 pułku artylerii ciężkiej (I/10 pac)

W listopadzie 1918 kpt. Tadeusz Bogdanowicz rozpoczął formowanie na Cytadeli w Warszawie „dywizjonu artylerii ciężkiej na Cytadeli”^[3]. Jeszce w grudniu dywizjon przemianowany został na I/2 pułku artylerii ciężkiej Legionów^[4]. W sierpniu dwubateryjny dywizjon przemieścił się do Mińska^[5]. Będąc w ciągłej walce, jego baterie miały swój udział w zdobyciu Borysowa i osiągnęły linię Berezyny. 15 listopada w skład dywizjonu weszła bateria pozycyjna „Andrzej” uzbrojona w zdobyczne dwa działa 3-calowe i dwa działa 6-calowe^[6].

20 grudnia dywizjon przewieziony został do Radomia celem reorganizacji^[7] i tam pozostawał do końca marca 1920^[8].

Na początku czerwca I/2 pac (bez 3 baterii) przybył nad Berezynę z zadaniem wsparcia piechoty w czasie powstrzymywania ofensywy sowieckiej^[9]. 4 lipca ruszyła kolejna ofensywa wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego. Sytuacja na froncie była katastrofalna i dywizjon rozpoczął działania opóźniające.
Ostatecznie 5 sierpnia dywizjon znalazł się w rejonie Małkini. Tu, wbrew pierwotnym rozkazom, nie zdecydował się na porzucenie ciężkiego sprzętu, a kpt. Bogdanowicz przekonał dowództwo 2 Dywizji Piechoty Legionów i poprowadził oddział okrężną drogą przez Nur na drugi brzeg Bugu^[10][8].

W tym samym czasie 3 bateria nadal znajdowała się w Radomiu. Z braku rozkazów, dowódca baterii ppor. Czapski podjął samodzielną decyzję udania się do Warszawy i tym sposobem bateria uczestniczyła w ostatniej fazie walk o Stolicę^[11].

Pozostałe baterie w okresie bitwy warszawskiej pozostawały w odwodzie Naczelnego Wodza. Dopiero 20 sierpnia baterie 1. i 2 wspierały swoim ogniem działania piechoty w rejonie Wojsławice–Hrubieszów. 29 sierpnia, w rejonie Uchani 2 bateria walczyła z kozakami Budionnego. Za swoją postawę w tym boju dowódca 2 baterii został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, a obsługi - Krzyżami Walecznych^[12].

Po przewiezieniu koleją na północ, działający już w pełnym składzie dywizjon uczestniczył w pościgu za nieprzyjacielem. Ostatecznie, 12 października odzyskano Mołodeczno, a zwiady bateryjne działały głównie jako pododdziały kawalerii. Baterie ogniowe natomiast kilkakrotnie ostrzeliwały straże tylne bolszewików. 18 października zawieszenie broni zastało dywizjon w Wilejce i Kuczeńcach, gdzie zakończył się jego szlak bojowy^[13].

Po wojnie, 11 grudnia 1920, rozkazem dowódcy 2 Dywizji Piechoty Legionów nr 313/org., dywizjon zostaje przemianowany na I dywizjon 10 pułku artylerii ciężkiej^[14].

Formowanie i walki I/11 pułku artylerii ciężkiej (II/10 pac)

Początki I dywizjonu 11 pułku artylerii ciężkiej sięgają marca 1919, kiedy to gen. Józef Haller nakazał utworzenie w Senie, na bazie francuskiego 229 pułku artylerii, polskiego pułku artylerii. Pułk składał się z dwóch baterii 75 mm armat, jednej 155 mm haubic i baterii mieszanej o dwóch armatach kal. 105 mm i 2 armatach kal. 120 mm. Jeszcze we Francji pułk został przemianowany na pułk artylerii Dywizji Instrukcyjnej Armii gen. Hallera^[15][13][16].

W końcu maja 1919 pułk przez Niemcy przybył do Włocławka. Tam też został formalnie rozformowany. Jednocześnie z dniem 1 września dowództwo I dywizjonu przeorganizowano na dowództwo I/11 pułku artylerii ciężkiej^[17]. Na początku stycznia 1920 dowództwo dywizjonu przeszło do Grudziądza. Tam do I dyonu włączono utworzoną we Francji w Wogezach byłą 10 baterię 1 pułku artylerii ciężkiej por. Zajdla^[18].

W styczniu 1920 bateria przegrupowała się do Grudziądza i I/11 pac już całością sił przeszedł do Chełmna. Tu nastąpiła reorganizacja oddziału − zlikwidowano dowództwo II/11 pac oraz dowództwo pułku. Ostatecznie jednobateryjny I/11 pac mjr. Aleksandra Batorego 7 maja 1920 odjechał na front wschodni, wchodząc w skład Grupy Poleskiej^[19]. Bateria wyróżniła się skutecznie zwalczając ogniem bolszewickie pociągi pancerne. Pod Ozierszczyzną zlikwidowała próbę forsowania Dniepru niszcząc szereg łodzi i innych środków przeprawowych. Na początku czerwca została przewieziona koleją w rejon Nachowa, gdzie przez kilka dni wspierała ogniem własną piechotę. 26 czerwca, prowadząc działania opóźniające, przeszła na linię rzeki Ippa w rejonie Ptyczy. Tu, 30 czerwca zwalczała sowieckie statki na Prypeci. Zniszczyła dwa z nich i uszkodziła monitor^[20]. Następnie przetransportowana została koleją do Pińska, gdzie dołączyła do dowództwa macierzystego dywizjonu i dalej już w jego składzie odeszła do Brześcia. Przez 5 dni dywizjon skutecznie wspierał ogniem własną piechotę. Jednak wobec obejścia polskich pozycji obronnych, oddział musiał się wycofać do Kocka, a następnie za Wieprz^[19][21].
16 sierpnia rozpoczęła się kontrofensywa znad Wieprza. 1 bateria maszerowała w odwodzie Dywizji Górskiej przez Łuków, Siedlce, Sokołów, Suraż do Białegostoku^[22]. 15 września dowództwo I/11 pac wraz z 1 baterią odeszły z Białegostoku do Brześcia i dołączyły do macierzystej 11 Dywizji Piechoty^[19].

3 sierpnia 1920 w baterii zapasowej pułku w Stanisławowie ukończono formowania 2 baterii por. Romana Palmiego i 3 baterii por. Ferdynanda Mülnera^[23]. Z dniem 8 sierpnia obie baterie weszły w skład 11 Brygady Artylerii, a trzy dni później przybyły do Warszawy, wchodząc w skład macierzystej 11 Dywizji Piechoty. Obsadziły odcinek od toru kolejowego po szosę Warszawa–Radzymin i stad wspierały ogniem 47 pułk piechoty^[24]. 15 sierpnia baterie strzelały nocą niszcząc szereg stanowisk broni maszynowej, ostrzeliwując odwody i stanowiska artylerii wroga^[25]. 16 sierpnia 2. i 3 bateria odeszła do odwodu. Dopiero 26 sierpnia baterie wróciły na front, tym razem w rejon Brześcia. 6 września 3 bateria wzięła udział w wypadzie na Pożeżyn^[25]. 9 września 2. i 3 bateria uczestniczyły w natarciu na Kobryń. 15 września 2. i 3 bateria powróciły do Brześcia, gdzie doszło do ich połączenia się z dowództwem I/11 pac oraz 1 baterią^[26].

23 września 11 Dywizja Piechoty nacierała na Berezę Kartuską. Dywizjon (bez 1 baterii) wspierał działania XXII Brygady Piechoty na Horsk, a 1 bateria pozostawała w odwodzie^[27]. Po odzyskaniu Berezy Kartuskiej prowadzono działania na Zarzecze^[26][28]. 30 września I/11 pac dotarł do Baranowicz, skąd ruszono na Ostrów i Krzywoszyn. Nad Szczarą dywizjon przez kilka dni wspierał własną piechotę, a następnie ruszył szosą na Słuck, docierając 4 października do Sieniawki. 11 i 12 października 3 bateria wspierała z powodzeniem piechotę w natarciu na miasto. W dalszym pościgu dywizjon udziału już nie brał, kończąc w Słucku swój szlak bojowy^[26][2].

W grudniu 1920 I dywizjon 11 pułku artylerii ciężkiej został przeformowany na samodzielny 11 dywizjon artylerii ciężkiej^[29]. Na początku 1921 zapadła decyzja o włączeniu go w skład nowo powstającego 10 pułku artylerii ciężkiej. 24 kwietnia dywizjon przegrupował się do Przemyśla i tam został przemianowany na II dywizjon 10 pułku artylerii ciężkiej^[30].

Bilans walk

W czasie walk na froncie poległo sześciu żołnierzy, z tego z I/2 pac dwóch, a z 11 dac czterech. Orderem Virtuti Militari odznaczonych zostało jedenastu żołnierzy, a Krzyżem Walecznych 71 żołnierzy^[31].

Ponadto Krzyżem Walecznych zostało odznaczonych 29 oficerów, 1 chorąży i 41 szeregowych I/2 pac oraz 14 oficerów i podchorążych oraz 38 szeregowych 11 dac^[31].

Pułk w garnizonie Przemyśl

Koszary i stajnie jednostki

Działownia 10 pac

Przysięga na działo kanonierów pułku

Kasyno oficerskie 10 pac

Przeglądu 10 pac dokonuje dowódca artylerii OK X gen. A. Kowalewski

Formowanie i zmiany organizacyjne

10 pułk artylerii ciężkiej został sformowany 5 października 1921 z połączenia 2 dywizjonu artylerii ciężkiej Legionów i 11 Kresowego dywizjonu artylerii ciężkiej. Z chwilą wcielenia w skład pułku dotychczasowy 2 dac został przemianowany na I dywizjon, a 11 dac na II dywizjon^[1][2]. W 1923 w skład pułku wchodziło: dowództwo, trzy dywizjony artylerii ciężkiej po trzy baterie, kadra oddziału łączności i kadra baterii zapasowej^[32].

W 1925 wprowadzono pokojowe Ordre de bataille artylerii polskiej. W 10 pac rozpoczęto formowanie III dywizjonu. W składzie pułku znalazło się siedem baterii mieszanych 2- i 3-działowych, wyposażonych we francuskie 105 mm armaty wz. 13 i 155 mm haubice wz. 17. W 1929 wprowadzono kolejne zmiany organizacyjne. Zlikwidowano 3. baterię, a pozostałe przekształcono w 4-działowe. Od tej pory każdy z trzech dyonów dysponował dwiema bateriami, przy czym baterie 1., 2., 4. i 5. posiadały na stanie haubice, a 7. i 8. bateria – armaty. Z niewielkimi zmianami stan ten przetrwał do ogłoszenia mobilizacji w 1939^[33].
W 1925 wszedł w życie Plan mobilizacyjny „S”. Zgodnie z nim 10 pac miał rozwinąć się do etatów wojennych i osiągnąć gotowość marszową w 10 dniu mobilizacji powszechnej. Ponadto pułk miał zmobilizować: pluton maskowania nr 101 oraz dowództwo Brygady Artylerii nr 16; samodzielną baterię artylerii plot. nr 101 oraz dowództwo artylerii nr 52, kompanię pomiarów artylerii nr 10 oraz szefostwo artylerii i służby uzbrojenia OK X; baterię zapasową 10 pac, baterię marszową oraz Oficerską Szkołę Artylerii przeniesioną z Torunia. Plan ten obowiązywał aż do maja 1938, kiedy to wprowadzono w życie nowy plan mobilizacyjny oznaczony kryptonimem „W”^[34].

Zakwaterowanie

Pułk kwaterował w poaustriackim kompleksie koszarowym w Pikulicach. Koszary były w dość dobrym stanie, a niewielki zniszczenia wojenne pułk naprawił własnymi siłami. Poważniejszym mankamentem był brak pomieszczeń do mycia i umywalni. Brak pryszniców powodował konieczność wysyłania szeregowych do odległego o 4 km kąpieliska garnizonowego. Inną niedogodnością była niewystarczająca liczba mieszkań dla kadry na terenie koszar. Większość musiała mieszkać w Przemyślu. Ponadto w koszarach nie było oświetlenia elektrycznego. Było to szczególnie dotkliwe zimą. Natomiast istniejące magazyny, działownie i stajnie posiadały wystarczająca powierzchnię i były w dobrym stanie^[30]. W drugiej połowie lat 30. sytuacja kwaterunkowa wyraźnie się poprawiła. Zamontowano prysznice i zakupiono nowe umywalki. Do koszar doprowadzono energię elektryczną, wymieniono część starych rur kanalizacyjnych. Ogólnie, warunki zakwaterowania w 10 pac oceniano jako wystarczające^[30]. Ulokowanie koszar w pewnym oddaleniu od Przemyśla stwarzało znaczne trudności komunikacyjne. W latach 20. XX w. uruchomiono 2 breki, kursujące pomiędzy koszarami a rynkiem przemyskim. W dni powszednie breki kursowały 6 razy, przy czym przejazdy służbowe kosztowały 2 zł miesięcznie, bilety miesięczne dla dzieci - 1 zł, zaś pojedynczy przejazd dla osoby uprawnionej - 15 groszy za kurs^[38].

Święta w pułku

Bardzo ważnym elementem wychowania patriotycznego były obchody świąt państwowych, kościelnych i święta pułkowego. Dziennikiem Rozkazów MSWojsk. nr 16 z 19 maja 1927, poz. 174 ustanowiono święto pułkowe na 24 kwietnia, na pamiątkę formalnego włączenia w jego skład 11 dywizjonu artylerii ciężkiej. Po raz pierwszy obchodzono je dość skromnie w 1926. W kolejnych latach święto rozpoczynało się w balem w salach Kasyna Garnizonowego. Następnego dnia odbywały się pułkowe zawody lekkoatletyczne z atrakcyjnymi nagrodami dla szeregowych, a w salach Towarzystwa „Sokół” o 21:00 rozpoczynał się bal podoficerski. Kolejny dzień to przemarsz pułku ulicami Przemyśla, a o 17:00 uroczysta akademia dla szeregowych i o 19:30 - capstrzyk na przemyskim rynku. W ostatnim dniu o 7:00 pluton trębaczy przejeżdżał głównymi ulicami miasta trąbiąc pobudkę, o 9:30 na placu ćwiczeń „Nahrybka” odprawiono mszę świętą, a o 10:15 odbywała się defilada pułku. Po defiladzie rozpoczynały się oficerskie i podoficerskie zawody konne, potem obiad żołnierski. Obchody święta kończyła zabawa ludowa na placu koszarowym^[33].

Kultura i rozrywka

Celem wszystkich dowódców pułku było organizowanie po szkoleniu programowym różnych form rozrywki. Należały do nich kino i teatr. Dowództwo wynegocjowało z dyrekcją Teatru Świetlnego „MARS” korzystne zniżki na bilety dla żołnierzy. W wolnym czasie, po okazaniu książeczki wojskowej, szeregowi mogli chodzić na seanse filmowe płacąc 1/4 ceny biletu. Uzdolnieni szeregowcy uczestniczyli w zajęciach chóru żołnierskiego. Ważnym miejscem odpoczynku stała się także świetlica pułkowa. Wytworzył się zwyczaj, iż podoficerowie zawodowi, po otrzymaniu awansu, przekazywali na rzecz świetlicy pewne kwoty pieniężne, za które kupowano książki, gry, uzupełniano wyposażenie itp.^[39].
W pułku rozwijało się czytelnictwo. Nieraz czyniono to „na rozkaz”. Celem podwyższenia poziomu intelektualnego szeregowych, rozkaz specjalny dowódcy pułku nakazywał aby szeregowi pełniący wartę lub podczas wypoczynku, intensywnie czytali. Podobny zresztą rozkaz został wydany dla kadry. Nakazywano w nim czytanie w prasie wojskowej fachowych artykułów na tematy artyleryjskie, a w „Przeglądzie Kawaleryjskim” – artykułów dotyczących pielęgnacji koni^[40].

Inspekcje w pułku

Inspekcje prowadzone w jednostkach wojskowych miały przede wszystkim za cel określenie stopnia ich przygotowania do działań wojennych. W czasie ich trwania sprawdzano między innymi poziom wyszkolenia i fachowego przygotowania żołnierzy. W grudniu 1926 inspekcji dokonał gen. bryg. Juliusz Rómmel. Stwierdził, iż stan osobowy oddziału wynosił 42 oficerów, 104 podoficerów, 672 szeregowych oraz 331 koni. Umundurowanie i obuwie szeregowych zostało ocenione dość dobrze, konie miały należytą opiekę i były w dobrej kondycji. Będące na stanie jednostki działa były w dobrym stanie i należycie konserwowane, podobnie jak będące na wyposażeniu karabinki francuskie. Natomiast posiadane poaustraickie kuchnie polowe nie nadawały się do użytku. Z powodu braków sprzętowych nie było możliwości wystawienia kompanii pomiarów artylerii. Kadra oficerska reprezentowała dobry poziom wiedzy fachowej, natomiast słabo przedstawiała się znajomość Regulaminu Służby Polowej oraz jazda konna. Dowódca pułku pod względem administracyjno-gospodarczym oraz jako wychowawca został oceniony jako dobry, natomiast jako instruktor - słaby. Dobry poziom reprezentowali dowódcy dywizjonów^[41].
W 1931 pułk ponownie inspekcjonowany był przez gen. Rómmla. Ocenił on wyszkolenie kadry oficerskiej zarówno pod względem fachowym jak i taktycznym na zadawalająco. Podkreślił doskonałe przygotowanie fachowe ówczesnego dowódcy płk. Jana Bokszczanina. Program nauczania rekrutów oraz system ich szkolenia oceniono jako racjonalny. Podczas zajęć szeroko stosowano tablice i modele oraz inne pomoce dydaktyczne, co ułatwiało przyswajanie wiedzy. Utrzymanie koni w pułku oceniono jako dobre, jednak do etatu brakowało 67 koni wierzchowych, zaś koni artyleryjskich było o 27 sztuk za dużo. We wniosku ogólnym gen. Rómmel napisał: 10 pac pod względem wyszkolenia, wartości i zespolenia kadry zawodowej oraz dyscypliny - przedstawia dobrą jednostkę artyleryjską.
W drugiej połowie lat 30. jednostkę inspekcjonował gen. dyw. Kazimierz Fabrycy. Niestety, nie zachowały się informacje o wynikach inspekcji^[42].

Mobilizacja

Artyleria ciężka w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

Pułk był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” sformował:
w dniach 27–29 sierpnia 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:

• 60 dywizjon artylerii ciężkiej typ I dla Armii „Kraków”

w dniach 31 sierpnia – 6 września, w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• 2 dywizjon artylerii ciężkiej typ II dla 2 DP Leg.
• pluton taborowy nr 2 dla 2 DP Leg.
• 22 dywizjon artylerii ciężkiej typ II dla 22 DPG
• pluton taborowy Nr 22 dla 22 DPG
• 24 dywizjon artylerii ciężkiej typ II dla 24 DP
• pluton taborowy nr 24 dla 24 DP
• I dywizjon 5 pac dla Armii „Kraków”
• polowy szpital weterynaryjny nr 101

od 4 września, w II rzucie mobilizacji powszechnej:

• pluton marszowy artylerii ciężkiej typ I nr 10
• Ośrodek Zapasowy Artylerii Ciężkiej nr 4 w Przemyślu

Po zakończeniu mobilizacji pułk został rozformowany.

Symbole pułkowe

Poczty sztandarowe pułków artylerii OK V i X oddają hołd Józefowi Piłsudskiemu w jego krypcie na Wawelu; 29 maja 1938.

Sztandar

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dodatku Tajnym nr 3 do Dziennika Rozkazów MSWojsk. z 17 lutego 1938, nr 6 poz. 64. Sztandar ufundowany przez społeczeństwo Przemyśla i Ziemi Przemyskiej wręczył gen. Juliusz Rómmel 29 maja 1938 w Krakowie w czasie ceremonii wręczania sztandarów oddziałom artylerii OK V i X^[43].

Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się numer pułku „10” w wieńcach laurowych^[44].
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczone były na tarczach:

• w prawym górnym – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
• w lewy górnym – wizerunek świętej Barbary
• w prawym dolnym – herb Przemyśla
• w lewym dolnym – odznaka pamiątkową 10. pac

Na ramionach krzyża znajdują się napisy przypominające miejsca walk pułku:

• na górnym: "LE MANS-SENS-ISCHES 1. II. 1919"
• na dolnym: "MAŁORYTA 6-9. IX. 1920 KOBRYŃ-SŁUCK 29. IX.-11. X. 1920"
• na lewym: "BORYSÓW 22-28. IX. 1919"
• na prawym: "RADZYMIN 13-16. VIII. 1920"

Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 31 października 1946 za przechowanie w okresie okupacji niemieckiej sztandaru 10 pułku artylerii ciężkiej zostali odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi chor. Władysław Pikoń, Władysława Paprocka, Michał Paprocki^[45].

Odznaka pamiątkowa

30 maja 1930 minister spraw wojskowych rozkazem G.M. 7062 I zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 10 pułku artylerii ciężkiej^[46]. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt srebrnego krzyża maltańskiego, którego ramiona pokryte są białą emalią ze złoconymi krawędziami. W środku krzyża, na okrągłej tarczy, numer i inicjały pułku „10 PAC”. Ramiona krzyża połączone są złoconą blaszką. Odznaka jednoczęściowa - oficerska wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próby srebra, imiennik AN i nazwisko grawera^[47].

Żołnierze pułku

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

Żołnierze 10 pac - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[56] oraz Muzeum Katyńskie^[57][b][c].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Tadeusz Strutyński: Zarys historji wojennej 10-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• 10 pułk artylerii ciężkiej w Przemyślu. Jednodniówka. Przemyśl: 1928-04-24.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Piotr Zarzycki: 10 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 138. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2005. ISBN 83-88773-29-1.