10 Sudecka Dywizja Pancerna

10 Dywizja Pancerna

Znak na pojazdach Dywizji[a]
Historia
Państwo	PRL
Sformowanie	1949 i 1955
Rozformowanie	1950 i 1989
Nazwa wyróżniająca	Sudecka
Patron	Bohaterowie Armii Radzieckiej
Tradycje
Rodowód	10 Sudecka Dywizja Piechoty 10 Sudecka Dywizja Zmechanizowana
Kontynuacja	10 Dywizja Zmechanizowana
Dowódcy
Pierwszy	płk Jurij K. Bolszak
Organizacja
Numer	JW 2843[1]
Dyslokacja	Wrocław[b] Opole
Rodzaj wojsk	Wojska pancerne
Podległość	2 Korpus Pancerny Śląski Okręg Wojskowy

Odznaka 10 Sudeckiej Dywizji Zmechanizowanej

Pamiątkowy medal

awers

rewers

10 Sudecka Dywizja Pancerna im. Bohaterów Armii Radzieckiej (10 DPanc) – związek taktyczny wojsk pancernych ludowego Wojska Polskiego.

Historia

10 Sudecka Dywizja Pancerna organizowana była dwukrotnie. W 1949 r. w ramach realizacji Planu rozwoju Wojska Polskiego w latach 1949–1955 rozkazem MON Nr 0056/0rg z 30 marca 1949 r. minister ON nakazał dowódcy OW IV (Śląsk) do 1 września 1951 przeformować 10 Sudecką Dywizję Piechoty z etatów 2/76-2/81 na etaty 5/44,5/47, 5/50-5/59 dywizji pancernej o ogólnym stanie osobowym 6196 żołnierzy oraz 114 pracowników cywilnych. Dywizja wraz z 11 Zmotoryzowaną Dywizją Piechoty weszła w skład 2 Korpusu Pancernego podporządkowanego dowódcy Okręgu Wojskowego Śląsk. Dywizja miała zakończyć reorganizację do października 1950 roku.

Formowano ją na bazie 10 Sudeckiej DP, 2 Sudeckiego Pułku Czołgów, 6 Pułku Czołgów i 24 Drezdeńskiego Pułku Artylerii Pancernej w rejonie Wrocławia, Opola, Kłodzka, Brzegu, Strzegomia i Świdnicy Śląskiej^[2].

W 1950 roku, ze względu na braki sprzętowe, podjęto decyzję o przeformowaniu 10 Dywizji Pancernej w 10 Dywizję Zmechanizowaną^[2].

Jesienią 1951 roku z Wrocławia do Opola dyslokowano Dowództwo 10 DZ^[2], 41 bł, 7 bsap i 43 ksam.

W 1955 roku, w ramach redukcji Wojska Polskiego, na bazie 10 Dywizji Zmechanizowanej utworzono ponownie 10 Dywizję Pancerną. Zorganizowano ją według etatów nr 5/159-5/186 o stanie osobowym 5246 żołnierzy i 121 pracowników cywilnych. Dywizja weszła w skład 2 Korpusu Pancernego wraz z 19 Dywizją Pancerną. Po likwidacji dowództwa 2 Korpusu Pancernego, we wrześniu 1956 roku, 10 Dywizję Pancerną podporządkowano bezpośrednio dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego.

W czerwcu 1956 roku dywizja częścią sił weszła do centrum Poznania, biorąc bezpośredni udział w demonstracji siły w czasie Poznańskiego Czerwca 56.

W ramach współpracy z jednostkami Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej dywizja prowadziła wspólne szkolenie pododdziałów czołgów na poligonie w Żaganiu.

Na początku lat 60. przeniesiono dywizję na etaty pokojowo-wojenne^[3].

15 października 1963 roku Minister Obrony Narodowej nadał dywizji imię Bohaterów Armii Radzieckiej, co miało związek z wizytą w jej jednostkach dowódcy Układu Warszawskiego^[4].

W 1968 roku 10 Dywizja Pancerna uczestniczyła w operacji „Dunaj” wkraczając wraz z innymi armiami Układu Warszawskiego na teren Czechosłowacji.

W połowie 1981 roku w skład dywizji włączono 18 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej z Jeleniej Góry, który uzbrojony był w rakietowe zestawy przeciwlotnicze „Kub”. W grudniu tego roku, w czasie stanu wojennego, oddziały 10 Dywizji Pancernej wykonywały zadania na terenie Górnego Śląska. Jej jednostki wzięły m.in. udział w stłumieniu strajku górników w Kopalni „Wujek” 16 grudnia 1981.

W marcu 1989 10 Dywizja Pancerna wzięła udział w ostatnich ćwiczeniach Układu Warszawskiego na terytorium Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W tym samym roku dywizję, podobnie jak i inne dywizje Wojska Polskiego, ponownie przeformowano na 10 Dywizję Zmechanizowaną. Trzonem jej stały się trzy pułki zmechanizowane (tzw. zunifikowane)

Dywizja w czerwcu 1956

O 11:30 28 czerwca 1956 roku cz.p.o. dowódcy 2 Korpusu Pancernego płk Lach otrzymał od szefa Sztabu Generalnego Jerzego Bordziłowskiego zarządzenie nakazujące ogłoszenie alarmu bojowego dla oddziałów korpusu i postawienie ich w stan gotowości bojowej. O 14:00 28 czerwca jednostki 10 DPanc osiągnęły gotowość bojową^[5].

O 14:00 10 Sudecka Dywizja Pancerna otrzymała zadanie: wyjść w rejon Suchego Lasu, przygotować oddziały do działań, wydać dwie jednostki ognia do broni strzeleckiej z tego jedną jo utrzymywać w transporcie i jedną przekazać bezpośrednio żołnierzom. Pozostawić na miejscu sprzęt ciężki tj. czołgi, działa pancerne i artylerię polową, wyprowadzając składy osobowe jednostek na transporcie samochodowym w gotowości do działań w szyku pieszym. O 20:00 oddziały dywizji wyszły z rejonu lotniska Łagiewniki i przystąpiły do działań^[5].

Dowódca dywizji postawił dowódcom oddziałów szczegółowe zadania. Zadania te jednostki realizowały do 30 czerwca^[5].

• 7 batalion rozpoznawczy z czołgami 23 pułku czołgów – wyjść w rejon: ul. Poznańska, róg ul. Kochanowskiego i zlikwidować „grupy dywersyjne”^[c] przy budynku Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.
• 14 dywizjon artylerii przeciwlotniczej z 1/71 pcz otrzymał zadanie: wyjść w rejon Poczty Głównej i Telegrafu i nie dopuścić do zniszczenia tych obiektów przez grupy dywersyjne. Przy przejeździe przez ulicę Dąbrowskiego przeciwlotnicy zostali ostrzelani przez prowokatorów z broni maszynowej, a czołgi obrzucono butelkami z płynem zapalającym. Po otwarciu ognia z czołgu i broni maszynowej w kierunku punktów ogniowych prowokatorów, dywizjon mógł kontynuować marsz i wyszedł w rejon poczty głównej.
• 27 pułk zmechanizowany (bez 1 bp) nakazano wyjść w rejon Zamku^[d], Wojewódzkiego Komitetu PZPR, i Wojewódzkiej Rady Narodowej. Około 21:00 „prowokatorzy”^[c] znajdujący się w pomieszczeniach Zamku, auli uniwersyteckiej i Domu Akademickiego otworzyli ogień do pododdziałów znajdujących się przed Zamkiem. Żołnierze odpowiedzieli ogniem. Wymiana strzałów seryjnych i pojedynczych trwała z różną intensywnością do 3:00 29 czerwca. Około 6:15 pododdziały zostały powtórnie ostrzelane z wieży auli uniwersyteckiej i gmachu Opery Poznańskiej. Wykonując osobisty rozkaz gen. armii Stanisława Popławskiego, gmachy auli uniwersyteckiej, opery Poznańskiej i Akademii Medycznej zostały otoczone i przeszukane. W ciągu nocy 28/29 i 29 czerwca, wspólnie z oddziałami MO, zatrzymano kilkadziesiąt osób bez dokumentów oraz jedną osobę z amunicją i jedną z bronią.
• 41 batalion łączności z czołgami 23 pcz otrzymał zadanie wyjść w rejon gmachu Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa i we współdziałaniu z 7 br zlikwidować grupę prowokatorów. Po wyjściu na ul. Rossevelta, ul. Dąbrowskiego i Mickiewicza do żołnierzy batalionu prowokatorzy^[c] otworzyli ogień z dachów i okien. Pododdziały batalionu otworzyły ogień do wykrytych punktów ogniowych i zmusiły je do zaprzestania ognia.
• 2 pułk czołgów otrzymał zadanie wyjść w rejon Fortu IX i IXa i zabezpieczyć je przed ewentualnym zniszczeniem. Jednostka walk ulicznych nie prowadziła.
• 71 pułk czołgów zabezpieczał wschodnią część miasta z kontrolował drogi w Głuszynie, Krzesinach, Krzesinkach, Spławie
• 10 batalion czołgów i artylerii pancernej z kompanią czołgów 7 br zabezpieczał Poznań z kierunku Gniezno i Swarzędz. Ześrodkował się w rejonie Szczepankowo, Kobyle Pole, Antonin. 29 czerwca kompania czołgów 7 br i grupą piechoty udała się do Swarzędza. Wykonując osobiste polecenie prezesa rady ministrów Józefa Cyrankiewicza, udaremniła próby organizacji pochodu w kierunku Poznania.
• 33 dywizjon artylerii haubic z 8 dywizjonem artylerii rakietowej zabezpieczały wspólnie z czołgami 2 pcz Fort IX i Fort IXa.
• 21 batalion saperów zajął rejon Bolechowo – Chludowo, zabezpieczał Biedrusko i kontrolował drogi w kierunku Poznania
• 1/27 pz podporządkowany był dowódcy 13 batalionu czołgów i artylerii pancernej 19 DPanc i ochraniał poznańską elektrownię.

O 18:00 30 czerwca, dowódca 10 DPanc otrzymał rozkaz wyprowadzenia swoich oddziałów z miasta (bez 27 pz). O 21:00 rozpoczęto wycofywanie jednostek na OC Biedrusko. Do 6:00 1 lipca oddziały ześrodkowały się w swoich rejonach^[5]

Straty w ludziach

• Zginął:

szer. Bronisław Falasa z 1 batalionu piechoty 27 pz^[5]

• Ranni zostali^[5]:

ppor. Alojzy Brak z 41 bł

plut. Władysław Staniszewski z 41 bł

szer. Marian Łagwa z 1/27 pz

szer. Tadeusz Staroń z 1/27 pz

Skład i dyslokacja

Uzbrojenie

W chwili sformowania dywizji w 1949 podstawowe uzbrojenie stanowiły czołgi średnie typu T-34/85 oraz ciężkie działa pancerne typu ISU-122 i ISU-152. Były: 144 czołgi średnie, 42 działa pancerne, 5 samochodów pancernych, 53 działa polowe 76 i 122 mm, 21 armat plot 37 mm, 36 moździerzy 82 i 120 mm, 531 samochodów i ciągników i 69 motocykli^[2]. Na uzbrojeniu kompanii rozpoznawczej znajdowały się natomiast samochody pancerne BA-64. W połowie lat pięćdziesiątych większość czołgów średnich T-34/85 będących na uzbrojeniu dywizji była już produkcji krajowej. W latach sześćdziesiątych do uzbrojenia wprowadzono produkowane w Polsce czołgi T-54A, a w latach siedemdziesiątych czołgi T-55, które znajdowały się na uzbrojeniu dywizji do chwili jej przeformowania na dywizję zmechanizowaną. Samochody pancerne zastąpiono najpierw opancerzonymi samochodami rozpoznawczymi BRDM-1 i FUG, a następnie wozami BRDM-2.

• 

  T-34/85

• 

  czołg ciężki IS-2

Dowódcy dywizji

• płk Jurij K. Bolszak (AR) 25 marca 1949–1950
• płk Kazimir Fiodorowicz (AR) 1950–1951
• płk Michaił M. Prokofiew (AR) 1951–1954
• ppłk Antoni Mazurkiewicz 1954–1961
• płk Andrzej Freń 1961–1962
• płk Marian Koper 1962–1969
• płk Henryk Szymański 1969–1971
• gen. bryg. Zbigniew Ohanowicz 1971–1972
• płk Ryszard Wilczyński 1972–1978
• płk Edmund Bołociuch 1978–1983
• płk Edward Rogala 1983–1985
• gen. bryg. Tadeusz Bazydło 1985–1989

Oficerowie

• ppłk dypl. Marian Skorupa – zastępca dowódcy dywizji ds. liniowych (1980–1982)
• ppłk dypl. Henryk Janusek – zastępca dowódcy dywizji ds. liniowych (1982–1984)
• ppłk dypl. Zdzisław Łaski – zastępca dowódcy dywizji ds. liniowych (1984–1988)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
• Jerzy Kajetanowicz: Wojsko Polskie w systemie bezpieczeństwa państwa 1945-2010. Częstochowa: AJD, 2013. ISBN 978-83-7455-316-2.
• Jerzy Kajetanowicz. Wojsko polskie w wydarzeniach poznańskich 1956 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 5, 2006. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy: przekształcenia organizacyjne, 1945-1956. Warszawa: Wydawnictwo TRIO: Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-88542-53-2.
• Wybór dokumentów dotyczących poznańskiego czerwca z zasobów CAW. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 5, 2006. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.