12 Dywizja Piechoty (II RP)

12 Dywizja Piechoty
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1939

Tradycje
Rodowód

6 Dywizja Strzelców Polskich

Kontynuacja

12 Dywizja Zmechanizowana

Dowódcy
Ostatni

gen. bryg. Gustaw Paszkiewicz

Działania zbrojne
Wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Wołoczyskami (11–24 VII 1920)
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

Tarnopol

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

Armia „Prusy”

W latach 20. Dowództwo 12 DP zajmowało XIX-wieczny pałac Czosnowskich przy ul. Mickiewicza 3 (obecnie bulwar Tarasa Szewczenki) w Tarnopolu[1].
Siedziba Dowództwa 12 DP w latach 30., a obecnie Rady Miejskiej Tarnopola[2].

12 Dywizja Piechoty (12 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

12 Dywizja Piechoty rodowód swój wywodzi z 6 Dywizji Strzelców Polskich Armii Polskiej we Francji. Na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1 września 1919 roku 6 DSP została przemianowana na 12 Dywizję Piechoty.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rodowód 12 Dywizji Piechoty sięga Armii Polskiej utworzonej podczas I wojny światowej we Francji. W lutym 1919 w obozie Arches na bazie francuskiej 74 Dywizji Piechoty przystąpiono do organizacji 6 Dywizji Strzelców Polskich.

Rozkazem ministra spraw wojskowych nr 169 z 1 września 1919 o zjednoczeniu Armii Hallera z Armią Krajową, 6 Dywizja Strzelców Polskich została przemianowana na 12 Dywizję Piechoty. Jednocześnie przeszła głęboką reorganizację. Wraz z reorganizacją szeregi dywizji opuszczali oficerowie francuscy, niepełnoletni i najstarsze roczniki żołnierzy, w tym wielu ochotników z Francji i Ameryki. Ich miejsce zajęli oficerowie polscy i żołnierze z poboru.

Po przeprowadzonych zmianach struktura dywizji przedstawiała się następująco:

Struktura 12 DP
  • dowództwo
  • sekcja taborowa (w etacie Dowództwa taborów 12 DP)
  • kompania sztabowa (w etacie 52 pp)
  • pluton jazdy sztabowej (w etacie 4 pdrag.)
  • poczta polowa nr 32
  • pluton żandarmerii (w etacie szwadronu zapasowego 6 dywizjonu żandarmerii wojskowej)
  • XXIII Brygada Piechoty
  • XXIV Brygada Piechoty
  • XII Brygada Artylerii
  • IV dywizjon 4 pułku dragonów kresowych (od 1 X 1919 – 4 pułku kresowego strzelców konnych)
  • 12 kompania telegraficzna dywizyjna
  • 12 batalion saperów z kolumną mostową nr 65 i kolumną narzędzi sap. nr 12
  • szpital nr 607
  • szpital nr 608 (planowany do utworzenia)
  • szpital nr 609 (planowany do utworzenia)
  • 64 kolumna samochodów sanitarnych
  • 12 urząd amunicyjny (planowany do utworzenia)
  • 12 urząd gospodarczy (planowany do utworzenia)
  • 12 szpital koni (planowany do utworzenia)
  • 12 warsztaty artylerii
  • piekarnia polowa nr 6
  • kooperatywa nr 12
  • Dowództwo taborów 12 DP
  • 4 i 5 sekcja kolumny polowej osobowej nr 61 (samochodów)
  • kolumna polowa nr 611 (samochodów)
  • kolumna polowa nr 612 (samochodów)
  • kolumna taborowa nr 625
  • kolumna taborowa nr 626
  • kolumna taborowa nr 627
  • kolumna taborowa nr 628
  • kolumna taborowa nr 629
  • kolumna taborowa nr 630
  • kolumna taborowa nr 631
  • kolumna taborowa nr 632
  • kolumna taborowa nr 633
  • kolumna taborowa nr 634
  • kolumna taborowa nr 635
  • kolumna taborowa nr 636
  • kolumna taborowa nr 643
  • kolumna taborowa nr 644 (planowana do utworzenia)
  • kolumna taborowa nr 645 (planowana do utworzenia)

Dywizja liczyła w tym czasie 388 oficerów, 13 979 podoficerów i szeregowych i 4820 koni[3].

Obsada personalna dowództwa dywizji w 1920[4]
StanowiskoStopień, imię i nazwisko
Dowódca dywizjipłk Marian Januszajtis-Żegota
Szef sztabumjr/płk szt. gen. Walery Mariański (do 10 VII)
p. o. kpt./mjr p. d. Szt. Gen. Tadeusz Szałowski
wz. por. Kazimierz Dworak
mjr Szt. Gen. Jan Władysław Rozwadowski (od 18 IX)
Szef oddziału org.- mat.kpt. ad. szt. Jan RychlikSwarżeński (od 15 IV)
Oficer oddziałukpt. Jan Góra
Oficer oddziałukpt. Wilhelm Todt
Referent informacyjnymjr Bolesław Pikusa
por. Kazimierz Glazur (do 7 VI)
Oficer oddziałuppor. Władysław Kowalczuk
Oficer oddziałuppor. Stefan Rybicki
Referent operacyjny    por. Kazimierz Dworak
por. Tadeusz Prokopowicz
Oficer gazowy  por. Feliks Ochman
Referent materialny    por. Aleksander Nowosielski-Sas
Oficer uzbrojenia          por. Władysław Klominek
ppor. Feliks Kraczkiewicz
Oficer zdobyczy wojennychpor. Alojzy Mazurkiewicz
ppor. Feliks Rajzer
Referent personalny    por. Marian Mielicki
por. Paweł Piskozub
Oficer ordynansowy    por, Stanisław Cebulski († 3 VII)
Szef łączności  por. Józef Mościcki
por. Tadeusz Namaczyński
Referent techniczny    kpt. Jakub Witkowski
Szef intendentury        por. Leon Dyl
Oficer intendentury      por. Marian Bojanowski
Oficer intendentury      por. Józef Kapiszewski
Oficer intendentury      por. Janusz Obst
Oficer intedentury        por. Józef Procner
Oficer intendentury      por. Stanisław Szymanowski
Oficer intendentury      ppor. Włodzimierz Baron
Oficer intendentury      ppor. Franciszek Danek
Oficer intendenturyppor. Henryk Haselbach
Oficer intendenturyppor. Antoni Kozłowski
Oficer intendenturyppor. Konrad Witold Michałowski
Oficer intendenturyppor. Mikołaj Narbutowicz
Oficer intendenturyppor. Jan Nowicki
Oficer intendenturyppor. Aleksander Panas
Oficer intendenturyppor. Wilhelm Piątek
Oficer intendenturyppor. Józef Piechowski
Oficer intendenturyppor. Antoni Półtorak
Oficer intendenturyppor. Romuald Sobieszczański
Oficer intendenturyppor. Franciszek Śliwiński
Oficer intendenturyppor. Hille Zwerdling
Szef sanitarnymjr lek. dr Otto Salamonowicz
mjr lek. dr Władysław Januszewicz (14 IV–30 V)
mjr lek. dr Otto Salamonowicz
Adiutantppor. san. Stanisław Chmura
Dywizyjny lekarz weterynariirtm. lek. wet. Józef Pikuziński
rtm. lek. wet. Wojciech Mercik
Proboszcz dywizjiks. mjr Antoni Kazimierz Wesiekierski
wz ks. kpt. Konstanty Klimaczyński (VIII–IX)
Kierownik sądu polowegokpt./mjr KS Wacław Rudolf Fiedler
Sędzia śledczykpt. KS dr Władysław Demitrowski
Sędzia śledczykpt. KS dr Franciszek Marszałek
Sędzia śledczykpt. KS Leszek Bańkowski
Oficer sądupor. KS Stanisław Krajowski Kukiel
Oficer śledczypor. KS Maurycy Lipnicki
Oficer śledczyppor. Józef Rapaport (do 7 VIII)
Oficer śledczyppor. KS dr Emanuel Weber
Oficer sąduppor. Władysław Kaupe (do 6 VIII)
Protokolantppor. Henryk Śląski
Protokolantppor, Zygmunt Wodziński
Protokolantpchor. Stanisław Wołoszyński
Kierownik poczty polowej nr 32por. Jan Czerepiński
Oficer pocztyurz. wojsk. IX r. Maksym Nider
Oficer pocztyurz. wojsk. X r. Jan Staga
Referent artyleriipor. Jan Lange
Dywizyjny punkt zborny jeńcówpor. Wacław Sumniewski
Oficer stacji zbornejpor. Franciszek Kubala
Dowódca plutonu jazdypor. Jerzy Dąbrowski
Referent taborówpor. Leopold Trąba
Oficer dowództwamjr Zenon Adamowicz (15 IV–1 VII)
Oficer dowództwapor. Wiktor Ziółkowski
Oficer dowództwappor. Staff
Kompania sztabowa
Dowódcakpt. Jan Góra
ppor. Włodzimierz Krogulski
Dowódca plutonuppor. Zdzisław Gortatewicz
Dowódca plutonuppor. Henryk Ratyński
Lekarzppor. lek. dr Stanisław Zieleniewski
Pluton żandarmerii polowej
Dowódca plutonuppor. Zygmunt Łuszczyński
ppor. Franciszek Bieńkowski

Dywizja w walce o granice

Walki 12 DP w rejonie Strypa - Seret
Położenie wojsk 27 lipca 1920[5]
Walki w rejonie Strypa - Seret 2 sierpnia 1920[6]
Położenie wojsk 8 sierpnia 1920[7]
Sala „Gwiazdy” w Tarnopolu - siedziba Komitetu Rewolucyjnego dla Galicji; siedzą członkowie sztabu 12 DP, która oswobodziła miasto; wśród nich płk Marian Januszajtis (1920)

W styczniu i lutym 1920 oddziały dywizji opanowały linię: StarokonstantynówUszyca.

1 kwietnia jednostki 6 Armii wykonywały rozkaz operacyjny Dowództwa Frontu Podolskiego z 28 marca nakazujący rozpoznanie i rozbicie sił nieprzyjaciela w rejonie Baru i Wołkowiniec oraz dokonanie zniszczeń na stacjach i linii kolejowej Bar-Mohylew. Ponadto 12 DP miała wykonać działania pomocnicze – wypad na Jełtuszków. Dowództwo 12 DP utworzyło cztery grupy wypadowe. 54 pp miał za zadanie zająć Jełtuchy, Harmaki i następnie Komarowce, przecinając drogę Bar–Wołkowińce; kolumna kpt. Piotra Kończyca złożona z dwu batalionów 52 pp miała uderzyć przez Neteczyńce na Bar; Grupa płk. Konstantego Oświęcimskiego ( 4 pspodh., baon 144 pp, baon 52 pp, wsparte baterią 18 pap) zająć Jełtuszków; Grupa jazdy mjr. Stefana Cieńskiego (6 pp.uł. i IV /4 psk z kompanią saperów) osiągnąć Wasiutyńce i zniszczyć tor kolejowy w celu odcięcia odwrotu nieprzyjacielowi. Grupy wypadowe wymaszerowały 31 marca tuż przed północą. Akcję gen. Iwaszkiewicz planował na najwyżej dwa dni, po czym oddziały miały wrócić na dawne pozycje[8].

Wiosną 1920 dywizja wzięła udział w wyprawie kijowskiej. Walczyła w składzie 6 Armii. 25 kwietnia jej oddziały uderzyły wzdłuż linii kolejowej DereźniaŻmerynka oraz linii Wołkowińce–Bar–Żmerynka. Dywizja zdobyła m.in. Bar, Tulczyn i Bracław. Następnie przeszła do obrony na linii od Dniestru do Bohu.

Od 12 czerwca prowadziła działania opóźniające i wiązała znaczne siły przeciwnika. Od 12 do 24 lipca toczyła ciężkie walki o utrzymanie linii Zbrucza pod Wołoczyskami i Frydrychówką. Na przełomie lipca i sierpnia broniła pozycji nad Seretem na odcinku Janów – Iwanczów. 4 sierpnia z powodzeniem walczyła z bolszewicką 10 Brygadą Strzelecką. 14 sierpnia wycofała się na linię rzeki Strypa i dalej przeszła w rejon Przemyślan. Od 21 do 28 sierpnia 12 DP we współdziałaniu z wojskami ukraińskimi gen. Mychajły Omelianowicza-Pawlenki, walczyła z powodzeniem w rejonie Bóbrki i pod Świrzem z oddziałami bolszewickich 47 i 60 Dywizji Strzeleckich. W ten sposób powstrzymany został marsz tych oddziałów na Lwów. 15 września działając w składzie grupy gen. Franciszka Latinika, dywizja przeszła do kontrofensywy. Zdobyła Brzeżany i rozpoczęła pościg za wojskami bolszewickimi. W wyniku tych walk osiągnęła rubież Jałtuszków–Deraźnia–Latyczów.

18 października 1920 nastąpiło zawieszenie broni. W wyniku porozumień międzypaństwowych oddziały dywizji zostały wycofane nad Zbrucz. Tam rozpoczęły służbę na linii demarkacyjnej. Służbę tę pełniła do początku grudnia 1921. Jej oddziały zostały skierowane do swoich macierzystych garnizonów.

Dywizja w okresie pokoju

12 DP w 1938

Do grudnia 1921 dywizja przeszła na stopę pokojową. Z jej składu wyłączono jednostki artylerii ciężkiej, kawalerii dywizyjnej i batalion saperów. Pozostający do tej pory w jej składzie 53 ppsk został podporządkowany dowódcy 11 Karpackiej Dywizji Piechoty.

Od 15 września 1932 roku rozpoczął działalność Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 12 DP przy 54 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Tarnopolu.

Ze względu na utrzymujący się stan napięcia, wszystkie pułki dywizji początkowo posiadały tzw. wzmocnione etaty. W wyniku reorganizacji piechoty w 1930 roku, 51 i 54 pp zaszeregowano do pułków I grupy, tzw. normalnych, natomiast 52 pp nadal pozostawiono w grupie II, tzw. wzmocnionych.

Bezpośrednio po wojnie dowództwa garnizonów zmuszone były rozwiązywać liczne problemy natury gospodarczej. Należało stworzyć odpowiednie warunki bytowe dla kadry i żołnierzy. Starano się zapewnić należyte zakwaterowanie, wyżywienie oraz poprawić stan zdrowotny wcielanych poborowych. Przy pomocy nauczycieli Towarzystwa Szkoły Ludowej organizowano także obowiązkowe kursy dla analfabetów oraz kursy doskonalenia zawodowego. W 54 i 51 pp w okresie jesienno-zimowym organizowano kursy z przysposobienia rolniczego.

W Tarnopolu funkcjonowało kino wojskowe „Mars” oraz Oficerskie Kasyno Garnizonowe. W 1936 przy placu Sobieskiego otwarto świetlicę dla żołnierzy, prowadzoną przez Polski Biały Krzyż. W mieście działał Wojskowo-Cywilny Klub Sportowy „Kresy”. Aktywną działalność prowadziło koło Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa”. Wydawało ono swoją gazetkę: „Nasza Gazetka”. W jednostkach uroczyście obchodzono święta państwowe, wojskowe i religijne. 21 marca 1921 Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wręczył nowe sztandary 53 i 54 psk i uhonorował żołnierzy Orderami Wojskowymi Virtuti Militari i Krzyżami Walecznych.

16 grudnia 1923 w Tarnopolu odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza. Prace nad odbudową pomnika wydatnie wsparły oddziały 12 DP. Nieopodal pomnika, na kamieniu wyryto napis: 15 lipca 1919 r. Dywizja Strzelców Polskich pod dowództwem gen. de Champeaux wstąpiła bohatersko do Tamopola. Wielką manifestacją polskości było odsłonięcie w 1936 pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego. Z okazji XX-lecia odzyskania niepodległości odsłonięto też wmurowaną w cokół pomnika Marszałka tablicę z nazwiskami żołnierzy 54 ppsk poległych w wojnie polsko-bolszewickiej.

Żołnierze dywizji brali też udział w uroczystościach religijnych obrządku rzymskokatolickiego, jak i greckokatolickiego. Kompania honorowa 54 ppsk uczestniczyła zarówno w procesjach Bożego Ciała, jak i podczas poświęcenia wody Święta Jordanu.

Szkolenie w dywizji

Bezpośrednio po zawieszeniu broni przystąpiono do regularnego szkolenia. Początkowo brakowało odpowiednich planów, programów i regulaminów. Po pewnym czasie przyjęło ono odpowiednie formy i nabrało tempa. Szkolenie kadry przyjmowało na ogół formę ćwiczeń szkieletowych, ćwiczeń na mapach lub ćwiczeń pokazowych. Inspektor armii prowadził gry wojenne, podczas których doskonalono umiejętności dowódców wszystkich szczebli dowodzenia. W okresie letnim dywizja szkoliła się na tzw. przedoboziu, gdzie realizowano ostre strzelania i kończono okres "szkoły kompanii" w szkoleniu bojowym. W tym czasie inspektor armii organizował zazwyczaj ćwiczenia międzydywizyjne. W pierwszych dniach ćwiczeń przerabiano zagadnienia boju spotkaniowego, w kolejnych jedna strona prowadziła walki opóźniające, a druga pościg. Czas przeznaczony na ćwiczenia w okresie letnim wahał się od 54 do 85 dni.

Organizacja pokojowa 12 DP w 1939 roku

Udział w kampanii wrześniowej 1939

Bitwa ilza 1939.png

Od czerwca 1939 12 DP pod dowództwem generała brygady Gustawa Paszkiewicza przeznaczona była do drugiego rzutu, w wypadku mobilizacji miała wejść w skład południowego skrzydła Armii „Prusy” pod dowództwem gen. Stanisława Skwarczyńskiego.

27 sierpnia 1939 w jednostkach 12 DP została zarządzona mobilizacja alarmowa. Rozwinięcie do etatu wojennego przebiegało zgodnie z planem. Brak środków transportu spowodował, że dopiero w nocy z 1 na 2 września pierwsze oddziały wyjechały na front. Dywizja ześrodkowana była w rejonie Kielc. Od 6 września gros dywizji (siedem batalionów piechoty, dziesięć baterii artylerii i kompania przeciwpancerna) broniło kierunków KońskieSkarżysko-Kamienna i Kielce – Skarżysko-Kamienna.

7 września 12 DP opuściła pozycję pod Skarżyskiem i ruszyła w stronę Iłży. W nocy skoncentrowała się w lesie starachowickim na wschód od Iłży. Tu dowódca dywizji otrzymał rozkaz ześrodkowania sił w lesie na północ od Lipska, a następnie w nocy z 9 na 10 września przejścia za Wisłę pod Solcem. 8 września drogę odwrotu polskim oddziałom zagrodził niemiecki 9 pułk kawalerii zmotoryzowanej z 3 Dywizji Lekkiej. Ok 12:00 Niemcy zaatakowali od wschodu Iłżę. 7 pp Legionów wzmocniony III/ 51 pp odparł atak. Ok. 18:00 doszło do boju spotkaniowego z udziałem oddziałów 12 DP. Niemcy zostali zepchnięci na pozycje wyjściowe. Po zapadnięciu zmroku polskie oddziały otrzymały rozkaz wycofania się na południe od miejscowości Pastwiska. Przed północą 8 września, po uporządkowaniu sił, północna kolumna dowodzona przez ppłk. Bronisława Kowalczewskiego, który zastąpił ppłk dypl. Franciszka Pokornego, wznowiła natarcie. O 4:00 ruszyło też natarcie południowej kolumny płk. dypl. Seweryna Łańcuckiego. Niestety, oba nie uzyskały powodzenia. 9 września obie kolumny wznowiły natarcie i opanowały rubież PrędocinRzechów. Tu polską piechotę zaatakował niemiecki 67 batalion czołgów. Dość łatwo rozbił I/52 pp. Jego resztki wycofały się do lasu starachowickiego. Straty polskie były duże. Silny ostrzał artyleryjski i „psychoza czołgowa” doprowadziły do paniki i rozproszenia pozostałych oddziałów dywizji. Kompanie wycofywały się w nieładzie i nie udało się ich zatrzymać na podstawach wyjściowych. Część z nich zebrała się w rejonie Piotrowego Pola.

W związku z zaistniałą sytuacją, w południe 9 września, znajdujący się przy dywizji dowódca zgrupowania południowego Armii „Prusy” gen. bryg. Stanisław Skwarczyński podjął decyzję o rozwiązaniu oddziałów. O 15:30 dowodzący pozostałością dywizji, dowódca artylerii dywizyjnej płk Tadeusz Rawski, zarządził odprawę i postawił zadanie zniszczenia ciężkiego sprzętu, rozpuszczenia koni, zabezpieczenia sztandarów i przebijania się małymi grupkami za Wisłę w kierunku Józefowa. Części żołnierzy udało się wydostać z okrążenia i przeprawić na prawy brzeg Wisły. Punkt zbiorczy dywizji zorganizowano w Kraśniku. Dywizja nie została już jednak odtworzona. Jej żołnierze wzięli udział w drugiej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

Działania oddziałów, które nie dołączyły do dywizji

6 września II batalion 54 pp, pluton artylerii 51 pp, 63 kompania przeciwpancerna, kompanie przeciwpancerne 51 pp i 54 pp oraz 9 bateria 12 pal zostały włączone do Grupy „Sandomierz” i skierowane do obrony przepraw przez Wisłę. 15 września podczas odwrotu, w Modliborzycach II/54 pp poniósł duże straty od lotnictwa i utracił zdolność bojową. Pozostali żołnierze batalionu zostali włączeni do innych oddziałów i walczyli 20 września w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

7 września do oddziałów Grupy „Sandomierz” dołączył I/54 pp i pluton artylerii 54 pp. Po rozładunku zostały one zbombardowane przez lotnictwo niemieckie. Po odtworzeniu zdolności bojowej przeszły do obrony na Sanie. W następnych dniach dołączyły do Armii „Kraków” i wzięły w drugiej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

Do dywizji nie dotarł również transport kolejowy wiozący kolumnę saperską. 6 września znajdował się on w Nisku. W związku ze zniszczeniem torów kolejowych saperzy zostali wycofani w kierunku Lwowa.

Skład Ośrodka Zapasowego 12 DP stanowiło 50 uzbrojonych oficerów, 200 szeregowych oraz 3000 nieuzbrojonych żołnierzy. 15 września zostali oni skierowani ze Złoczowa do Stanisławowa. 18 września, w rejonie Buczacza zostali otoczeni przez oddziały sowieckie i po rozbrojeniu trafili do niewoli. Część oficerów została potem zamordowana w Katyniu[10].

Organizacja wojenna dywizji we wrześniu 1939

Obsada personalna Kwatery Głównej 12 DP we wrześniu 1939 roku

  • dowódca dywizji - gen. bryg. Gustaw Paszkiewicz
  • dowódca piechoty dywizyjnej - płk dypl. Seweryn Łańcucki
  • dowódca artylerii dywizyjnej - płk art. Tadeusz Rawski
  • szef sztabu - ppłk dypl. art. Stefan Longin Izdebski
  • oficer operacyjny - kpt. dypl. Emil Sikorski
  • dowódca łączności - kpt. łącz. Zygmunt Unieszowski
  • kwatermistrz - kpt. dypl. Tadeusz Kolasiński
  • szef służby zdrowia – ppłk lek. dr Stanisław Kublin

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji
Dowódcy piechoty dywizyjnej
Szefowie sztabu
  • Walery Maryański (1 X 1919 – 20 VII 1920 → szef sztabu 2 Armii)
  • kpt. art. Stanisław Turek (p.o. do 15 X 1922 → szef Oddziału IV DOK IV[18])
  • mjr SG Piotr Kończyc (16 IX 1922[19] – 5 V 1927 → zastępca dowódcy 78 pp[20])
  • kpt. SG Stanisław Bęben (p.o. 31 X 1927[21] – 31 X 1928 → DOK IV[22])
  • mjr dypl. piech. Tadeusz Klimecki (31 X 1928 - 20 IX 1930 → WSWoj.)
  • mjr / ppłk dypl. piech. Tadeusz Puszczyński (20 IX 1930 - 23 III 1932 → szef sztabu KOP)
  • mjr dypl. piech. Andrzej Strach (od 9 XII 1932[23] – 7 VI 1934 → dowódca baonu w 84 pp[24])
  • mjr dypl. piech. Stefan Wojciech Osika (od 7 VI 1934[25])
  • mjr / ppłk dypl. Jerzy Krubski (III 1939)
  • ppłk dypl. art. Stefan Longin Izdebski[b] (IX 1939)

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji[27][c]:

StanowiskoStopień, imię i nazwisko
dowódca dywizjigen. bryg. Gustaw Paszkiewicz
I dowódca piechoty dywizyjnejpłk dypl. Mieczysław Mozdyniewicz
II dowódca piechoty dywizyjnejpłk art. Brunon Romiszewski
szef sztabuppłk dypl. Jerzy Antoni Krubski
I oficer sztabukpt. dypl. art. Emil Roman Sikorski
I oficer sztabu (dubler)kpt. dypl. Stanisław Otton Drzewiecki
II oficer sztabukpt. adm. (art.) Józef Kisielewski
dowódca łącznościkpt. łączn. Zygmunt Unieszowski
oficer taborowykpt. tab. Franciszek Józef Kamiński
oficer intendenturykpt. int. Mieczysław Wolski

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[29]

Nazwisko i imięstopieńzawódmiejsce pracy przed mobilizacjązamordowany
Wojakowski Zenonpodporucznik rezerwynauczycielgimnazjum w OrłowejKatyń
Czajkowski Zygmuntpodporucznik rezerwylekarz, dr nauk medycznychCharków
Dąbczak Władysławpodporucznik rezerwyurzędnikCharków
Duszyński Zenon[30]porucznikżołnierz zawodowyCharków
Link Henryk[31]porucznikżołnierz zawodowyCharków
Malczyński Stanisław[32]kapitanżołnierz zawodowy(e)Charków
Manasterski Zdzisław[33]porucznikżołnierz zawodowyCharków
Mauthe Zygmunt[34]porucznikżołnierz zawodowyCharków
Sołtys Władysławpodporucznik rezerwyprawnik, mgrIzba Skarbowa we LwowieCharków
Tarnawski Antonipodporucznik rezerwynauczycielCharków
Wiszniewski Andrzejpodporucznik rezerwytechnik budowlanyCharków
Krajewski Mieczysław[35]kapitanżołnierz zawodowyCharków
Wojtkielewicz Alfons Marianpułkownik dypl. w st. sp.żołnierz zawodowyCharków

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

W 1944 w wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych utworzono 12 Dywizję Piechoty AK pod dowództwem kpt. F. Garwola w składzie 51 pp i 52 pp (Obszar Lwów, Podokręg Tarnopol).

Uwagi

  1. Ppłk Władysław Leonard ur. 20 czerwca 1911. Absolwent X promocji Szkoły Podchorążych Inżynierii (1934). W 1940 został aresztowany przez organa NKWD Zachodniej Ukrainy. Więziony w Odessie i Tomsku. Dowódca łączności 10 Dywizji Piechoty, a następnie zastępca dowódcy 3 Karpackiego Batalionu Łączności i dowódca Szkoły Podchorążych Łączności we Włoszech. Zmarł 21 czerwca 1996[11]. Odznaczony Krzyżem Walecznych i Brązowym Krzyżem Zasługi.
  2. Płk dypl. art. Stefan Longin Izdebski (ur. 15 marca 1897, zm. 25 czerwca 1975). Na podpułkownika awansowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 roku i 40. lokatą w korpusie oficerów artylerii. W marcu 1939 roku w 8 pal. 31 sierpnia 1953 roku otrzymał obywatelstwo brytyjskie (The London Gazette nr 39.386 z 13 października 1953 roku, s. 5446). Żonaty z Anną z Brzezińskich[26] .
  3. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[28].

Przypisy

  1. Olczak 2017 ↓, s. 8.
  2. Olczak 2017 ↓, s. 10.
  3. Faszcza; 12 Dywizja Piechoty ... s.181
  4. Tuliński 2020 ↓, s. 890.
  5. Laskowski 1937 ↓, s. 677.
  6. Laskowski 1937 ↓, s. 678.
  7. Laskowski 1937 ↓, s. 680.
  8. Tuliński 2020 ↓, s. 83.
  9. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 534.
  10. Faszcza 2010 ↓, s. 26.
  11. Tomasz Honkisz. Kronika : Zmarli. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (158), s. 342, 1996. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. ISSN 0043-7182. .
  12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 27 marca 1920 roku, s. 237.
  13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 100 z 29 września 1924 roku, s. 553.
  14. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 5 z 5 lutego 1927 roku, s. 37, 44. Z dniem 30 kwietnia 1927 roku został przeniesiony w stan spoczynku.
  15. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 9 z 17 marca 1927 roku, s. 70.
  16. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 2 z 14 stycznia 1926 roku, s. 6.
  17. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 31 marca 1927 roku, s. 97.
  18. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 33 z 16 września 1922 roku, s. 723.
  19. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 33 z 16 września 1922 roku, s. 720.
  20. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 5 maja 1927 roku, s. 127.
  21. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 303.
  22. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 5 listopada 1928 roku, s. 355.
  23. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 414.
  24. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 158.
  25. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 149.
  26. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 161, 727.
  27. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 533-534.
  28. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  29. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  30. Księgi Cmentarne – wpis 5005.
  31. Księgi Cmentarne – wpis 6186.
  32. Księgi Cmentarne – wpis 6329.
  33. Księgi Cmentarne – wpis 6358.
  34. Księgi Cmentarne – wpis 6406.
  35. Księgi Cmentarne – wpis 5942.

Bibliografia

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
  • Dariusz Faszcza: 54 pułk piechoty Strzelców Kresowych. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-08-9.
  • Dariusz Faszcza "12 Dywizja Piechoty 1919-1939. Zarys problematyki"; Przegląd Historyczno-Wojskowy nr 4/2009.
  • Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
  • Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
  • Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
  • Otton Laskowski: Encyklopedia wojskowa. T. VII. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1937.
  • Wiesław Olczak: 12 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-604-8.
  • Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
  • Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-058-5.
  • Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Ternopil rada.jpg
Тернопільська Міська Адміністрація. Вигляд з вулиці Листопадової
12 DP w 1938.jpg
12 DP w 1938
Walki w rejonie Strypa – Seret – Szkic 3 (EWL T.7).png
Walki w rejonie Strypa – Seret. Szkic 3: Położenie ogólne 8 sierpnia 1920
Walki w rejonie Strypa – Seret – Szkic 1 (EWL T.7).png
Walki w rejonie Strypa – Seret. Szkic 1: Położenie ogólne 27 lipca 1920
Soldiers 12DP in Kom.Rew.Gal. in Tarnopol (1920).jpg
Sala "Gwiazdy" w Tarnopolu - siedziba komunistycznego Komitetu Rewolucyjnego dla Galicji; siedzą członkowie sztabu 12 Dywizji Piechoty, w tym płk Marian Januszajtis (1920).
Bitwa ilza 1939.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa pod Iłżą 08-09.09.1039
Walki w rejonie Strypa – Seret – Szkic 2 (EWL T.7).png
Walki w rejonie Strypa – Seret. Szkic 2: Położenie 12 Dywizji Piechoty 2 sierpnia 1920