12 Eskadra Wywiadowcza

12 Eskadra Wywiadowcza
1 Wielkopolska eskadra polna
Ilustracja
Godło eskadry
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1925 (przeformowanie)

Tradycje
Kontynuacja

12 eskadra lotnicza
12 eskadra liniowa

Dowódcy
Pierwszy

ppor. pil. Wiktor Pniewski

Ostatni

kpt. obs. Konstanty Koziełło

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
Organizacja
Rodzaj wojsk

Wojska lotnicze

Podległość

I dywizjon wywiadowczy

Lotniska 1920.png
Lotnicy 12-ej eskadry wywiadowczej w Przemyślu; marzec 1919
Dowódca 15 puł ppłk Władysław Anders w samolocie sierż. Kazimierza Burzyńskiego z 12 eskadry wywiadowczej
Dowódca 14 DP gen. Daniel Konarzewski wśród lotników eskadry
Lotnicy eskadry w chwilach wolnych

12 eskadra wywiadowczapododdział lotnictwa rozpoznawczego Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Eskadra sformowana została w 1919 na lotnisku Ławica w Poznaniu jako 1 Wielkopolska eskadra polna. Brała udział w wojnie polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. W 1920 przemianowana na 12 eskadrę lotniczą, a później 12 wywiadowczą. Po wojnie weszła w skład 1 pułku lotniczego w Warszawie. W związku z reorganizacją lotnictwa, w 1925 powtórnie przemianowana w 12 eskadrę lotniczą.

Godło eskadry:

  • „biała błyskawica”[1]
  • odznaka honorowa – „Za obronę Kresów Wschodnich”[2].

Formowanie, zmiany organizacyjne i walki

1 Wielkopolska eskadra polna

12 lutego 1919 gen. Gustaw Macewicz wydał rozkaz organizacyjny, na podstawie którego przystąpiono na lotnisku Ławica w Poznaniu do formowania 1 Wielkopolskiej eskadry polowej[3][4]. Według etatu, w skład eskadry miało wchodzić 6 pilotów, 4 obserwatorów, 2 strzelców pokładowych oraz 20 podoficerów i 115 szeregowych różnych specjalności. Pierwsze wyposażenie eskadry stanowiło sześć samolotów, w tym pięć wywiadowczych typu LVG C.V i jeden myśliwski Albatros D.Va[5]. Na swoim wyposażeniu eskadra posiadała także 4 samochody, 1 motocykl i kilka wozów konnych[4]. Rozkazem Sztabu Generalnego nr 487/I z 9 stycznia 1919, eskadra weszła w skład I Grupy Lotniczej dowodzonej przez kpt. pil Romana Florera[6]. Z początkiem marca rozpoczęła się ofensywa ukraińska. Przerwana komunikacja kolejowa pomiędzy Lwowem a Przemyślem powodowała, że obrońcy Lwowa odcięci zostali od zaopatrzenia, a oddziały polskie walczące w rejonie Lwów – Gródek znalazły się w okrążeniu[7]. 14 marca eskadra skierowana została na front wschodni pod Przemyśl[8] i operacyjnie podporządkowana dowódcy Grupy Wielkopolskiej płk. Danielowi Konarzewskiemu[3]. Wraz z 5 i 9 eskadrą wywiadowczą utworzyła II Grupę Lotniczą[2]. W tym czasie eskadra posiadała 5 pilotów, 4 obserwatorów, 3 oficerów i 146 żołnierzy[5].

W kwietniu realizowano działania o kryptonimie „Jazda”. Jej celem było uzyskanie przez oddziały polskie rozszerzonych podstaw do przeprowadzenia ofensywy na froncie ukraińskim. 1 kwietnia eskadra otrzymała jeden samolot LVG C.V jako uzupełnienie, a rozbity 12 kwietnia Albatros D.V został zastąpiony przez Albatros D.III[5]. Eskadra dysponowała ogółem sześcioma samolotami typu LVG C.V[9]. Eskadra atakowała oddziały ukraińskie w rejonie Glinnik i Pustomyt. W tej fazie walk wykonano 33 fotografie rejonów rozmieszczenia nieprzyjaciela, dokonując jednocześnie ostrzału jego pozycji z broni pokładowej. Zrzucono też około 400 bomb lotniczych. Celem poprawienia skuteczności, ataki bombowe i szturmowe wykonywano z małej wysokości. Narażało to jednak załogi na ogień karabinów maszynowych nieprzyjacielskiej piechoty. Sierż. pil. Franciszek Jach w czasie rajdu na Rajtarowice zestrzelił myśliwcem Albatros D.III 9 maja balon obserwacyjny. Jednak, krótko potem, sam został zestrzelony przez sowiecką piechotę. Pilot dostał się do niewoli, ale po kilku dniach udało mu się z niej zbiec[10][2][11]. W tym czasie eskadra prowadziła dalekie rozpoznanie na korzyść dowództwa armii gen. Wacława Iwaszkiewicza. Samoloty latały aż po Stryj. W miarę sukcesów wojsk lądowych, eskadrę przebazowano początkowo do Medyki, a później do Stryja. W toku działań utraciła z różnych przyczyn kilka samolotów; wśród uzupełnień były nowe typy: szturmowy Albatros J.I (8 maja) i wywiadowcze DFW C.V i Rumpler C.VII (w czerwcu)[11]. Po oswobodzeniu Małopolski Wschodniej, 10 czerwca 1919 eskadra wróciła do Poznania[a]. Naczelna Rada Ludowa uhonorowała zasługi bojowe eskadry w czasie kampanii polsko-ukraińskiej nadaniem plakietki „Za obronę kresów wschodnich”. Wyróżnienie to umieszczano na samolotach bojowych eskadry[13]. Po powrocie eskadra weszła w skład Frontu Wielkopolskiego. Stacjonując na lotnisku Wojnowice[3], prowadziła działania rozpoznawcze[13].

3 września eskadra po raz kolejny poleciała na wschód, tym razem na Front Litewsko-Białoruski. Weszła tam w skład 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich. 16 września została rozlokowana na lotnisku w Kisielewiczach koło Bobrujska, a 19 września rozpoczęła ataki szturmowe i współpracę z artylerią[14]. Na jej wyposażeniu wówczas było 8 samolotów: 5 LVG C.V, Albatros J.I, DFW C.V i Rumpler C.VII; w październiku doszedł myśliwiec Fokker E.V[14]. Brak środków łączności radiowej zmuszał wojska do używania sygnalizacji przy pomocy płacht i rakiet[15]. Eskadra wykonywała też zadania dalekiego zwiadu, rozpoznając nawet w rejonie Homla. 27 września załoga w składzie: ppor. pil. Teofil Krzywik i ppor. obs. Wiktor Karczewski, wracając z bombardowania mostu kolejowego na Oli pod Turkowoją na samolocie Rumpler C.VII, została zestrzelona i musiała przymusowo lądować na terenie zajętym przez wroga. Jeszcze tego dnia oficerowie przedostali się do polskich wojsk, zabierając ze sobą wymontowany z samolotu karabin maszynowy, lecz samolot został zniszczony (wymontowano z niego później silnik)[14]. Po raz kolejny ta sama załoga została zestrzelona 15 grudnia, lecąc nowym samolotem tego typu[16]. Tym razem dostała się do bolszewickiej niewoli. Ppor. Krzywik zaginął, natomiast ppor. Karczewskiemu udało się zbiec i przedostać do bazy lotniczej, lecz z uwagi na odmrożenia, nie powrócił już do latania[16].

W okresie zimowym zmienił się charakter działań jednostki. Eskadra stała się bardziej niszczycielską niż, jak dotąd, obserwacyjną. Bombardowano węzły komunikacyjne, linie zaopatrzenia, a także bolszewickie pociągi pancerne. Na stacje kolejowe Żłobin i Rohaczów zrzucono ładunek około 6000 kg bomb[17]. Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno–zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany[b]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład VII Grupy Lotniczej, posiadała 10 pilotów, 4 obserwatorów i 8 samolotów[19].

12 eskadra lotnicza/wywiadowcza

Wczesną wiosną 1920 nastąpiły zmiany organizacyjne. Eskadra została przemianowana na 12 eskadrę lotniczą, a niedługo potem na 12 eskadrę wywiadowczą[17].

Z końcem marca, na Froncie Litewsko-Białoruskim stacjonował 1 dywizjon lotniczy w składzie 1., 4. i 8 eskadra wywiadowcza oraz wielkopolski dywizjon składający się z 12. i 14 eskadry wywiadowczej oraz 13 eskadry myśliwskiej. Jeszcze w kwietniu lotnictwo Frontu zostało wzmocnione przez 4 dywizjon lotniczy w składzie 11. i 18 eskadry wywiadowczej. W maju w rejon frontu przybyły 10 eskadra wywiadowcza i 19 eskadra myśliwska. Naczelne dowództwo przydzieliło 4 Armii pięć eskadr, 1 Armii – trzy eskadry, a do 7 Armii włączono tylko jedną eskadrę[20]. 12 eskadra wchodziła w skład 7 dywizjonu lotniczego, dysponowała 12 samolotami, z czego jedynie 6 było sprawnych. Taktycznie podporządkowana była 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty[21]. Zmienił się też charakter działań eskadry. Jej zasadniczym zadaniem było wsparcie z powietrza działań wojsk lądowych[22]. W dniach od 6 do 15 kwietnia eskadra wykonała 31 lotów bojowych, zrzucając na pozycje sowieckie ponad 1000 kg bomb. W działaniach tych wyróżniła się załoga sierż. Burzyński i ppor. Płachta, która od 9 do 11 kwietnia wykonywała dalekie loty wywiadowcze w rejon Rzeczycy[23]. W kolejnych dniach spadła nieco aktywność eskadry. 17 kwietnia załogi wzięły udział w prowadzonej przez kpt. Jurgensona wyprawie bombowej na skupiska sowieckich okrętów rzecznych i artylerii pod Berezyną. Przy silnym ogniu obrony przeciwlotniczej eskadra zrzuciła 600 kg bomb, a z wyróżnili się sierż. Burzyński i ppor. Płachta, którzy tego dnia wykonali dwa naloty[24]. W boju pod Szaciłkami eskadra wykonywała ataki szturmowe na bolszewicką piechotę. Współdziałała też z artylerią wykrywając dla niej cele. Piloci latali także w nocy. Wykonywali przy tym zarówno zadania rozpoznawcze, jak i bombardierskie[25]. Na początku maja dowódca 4 Armii gen. Stanisław Szeptycki odwołał podporządkowanie taktyczne eskadr i podporządkował je bezpośrednio sobie. Wyznaczył też rejony działania eskadr. 12 eskadra wywiadowcza, wspólnie z 13 eskadrą operować miała w rejonie Bobrujska[21]. W tym czasie 12 eskadra stacjonowała w Kisielewiczach koło Bobrujska. 10 maja przeprowadzono nalot bombowy na lotnisko nieprzyjaciela w Pirjawczach, w którym wzięły udział trzy załogi 12 Eskadry (czwarta zawróciła z powodu awarii)[26]. Przeciwko nim wystartował klucz trzech myśliwców sowieckich Nieuport 24 z 1. Dywizjonu Myśliwskiego, dowodzony przez G. Sapożnikowa[26]. Zestrzelony został samolot LVG C.V dowódcy eskadry kpt. Władysława Jurgensona z pchor. obs. Tadeuszem Dzierzgowskim na pokładzie (według polskich meldunków, przez ogień przeciwlotniczy nad Żłobinem, według radzieckich – przez myśliwiec Sapożnikowa)[26]. Obaj lotnicy trafili do niewoli. Dowódcę rozstrzelano, a pchor. Dzierzgowskiego uwolniono dopiero po zakończeniu działań wojennych[17]. Według niektórych publikacji, w tym czasie por. Jach na samolocie Oeffag D.3, działając na wypożyczonym z 13 eskadry myśliwskiej, zestrzelił w rejonie lotniska Sołtanowka sowieckiego Nieuporta, lecz brak jest o tym bliższych informacji[c][27] Jako że w drugiej dekadzie maja natężenie walk w rejonie Bobrujska było znacznie mniejsze niż na odcinku borysowskim, dwa samoloty eskadry z załogami: por. Jach i por. Loria oraz sierż. Jakubowski i pchor. Święcicki zostały oddane do dyspozycji dowódcy 4 Armii i przerzucone do Mińska do dyspozycji dowódcy 4 Armii. Załogi prowadziły loty w rejonie Borysowa, a po zlikwidowaniu wyłomu w pasie obrony 4 Armii powróciły do Bobrujska[27]. Czerwiec dla eskadr 7 dywizjonu rtm. Buckiewicza był okresem stosunkowo spokojnym. Na linii Berezyny walki ustały. W tym czasie 12 eskadra stacjonowała w Kisielewiczach koło Bobrujska[28]. Zachowywała przy tym dość dużą wartość bojową. Od 12 do 20 czerwca, wspólnie z 13 eskadrą myśliwską, przeprowadziła 15 lotów bojowych, a do końca czerwca prawie 30. W końcu czerwca rozpoczęło się natarcie oddziałów sowieckich na linii Berezyny. Ostatnim dniem aktywnej akcji lotniczej na linii Berezyny był 29 czerwca, gdy załogi 12 i 13 eskadry przeprowadziły łącznie siedem lotów wywiadowczych i szturmowych w rejonie przyczółków i przepraw nieprzyjaciela. Wobec przewagi przeciwnika, nastąpił odwrót wojsk polskich.Szybkie postępy wojsk sowieckich zmusiły eskadrę do wycofania się z bezpośrednio zagrożonej strefy[28]. Eskadra zmuszona była do częstych przegrupowań[29]. Czyniono je na tyle sprawnie, że lotnicy zawsze mogli wspierać walczącą 14 Dywizję Piechoty aż do rejonu Białegostoku[30]. W pierwszych dniach lipca eskadra opuściła lotnisko Serebrianka i ruszyła do Baranowicz. W tym czasie z eskadry wydzielono czołówkę lotniczą pod dowództwem por. Bogdana Kwiecińskiego, w której aktywne były załogi: sierż. Filipiak i ppor. Szczudłowski, ppor. Karpiński i sierż. Jakubowski, a także pchor. Gallus, sierż. Leonard Hudzicki i sierż. Roman Święcicki. Czołówka eskadry dysponowała w tym czasie tylko trzema samolotami[31]. 16 lipca eskadra opuściła Baranowicze i wycofała się do Hajnówki. Tam w dniach 23 i 24 lipca wykonała kilka lotów bojowych i nadal wspierając 14 Dywizję Piechoty wyruszyła w kierunku Warszawy[31]. Spod Białegostoku, już samodzielnie, odleciała do Warszawy i zainstalowała się na lotnisku w Siekierkach[32]. Tam eskadra ta została przydzielona do dyspozycji nowo utworzonej 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego i do 10 sierpnia wykonała jeszcze 20 lotów bojowych, przede wszystkim w rejonie Mławy i Działdowa[31].

Liniabugu 1920.png
Lotnictwo warszawa 1920.png

W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1. i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2., 3. i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina[d][34]. Eskadra operacyjne weszła podporządkowanie dowództwa 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego i broniła stolicy od północy operując w rejonach MławaDziałdowo[35]. Posiadała wówczas 6 samolotów, głównie LVG C.V[36]. 12 sierpnia zwalczała sowieckie przeprawy na Narwi i oddziały wroga w rejonie PułtuskRóżanMaków Mazowiecki[37]. W tym dniu został rozbity przy starcie samolot DFW C.V, pilot ppor. Henryk Kozanecki zginął, a ppor. Jerzy Roszkowski został ranny[e]. Następnego dnia podczas ataków na bolszewickie wojska zestrzelony został jeden samolot, a załoga: sierż. obs. Leonard Hudzicki i sierż. pil. Alojzy Błażyński, dostała się do niewoli[36]. W zamieszaniu jednak zbiegli, a następnie w żydowskich przebraniach dotarli do własnych pozycji[30].

Od 14 do 20 sierpnia załogi eskadry wykonały 38 lotów bojowych, zrzucając 875 kg bomb i wystrzeliwując 15 tysięcy nabojów, przez co eskadra oceniana jest jako najaktywniejsza z eskadr biorących udział w bitwie warszawskiej[38]. 16 sierpnia oddziały 3. i 4 Armii rozpoczęły kontrofensywę. Tego dnia 12 eskadra wywiadowcza wspólnie z 1 eskadrą wywiadowczą i 13 eskadrą myśliwską zwalczały pozycje nieprzyjaciela pod Pułtuskiem. Poszczególne załogi tak długo ponawiały ataki, aż jednostki sowieckiej 3 Armii rozpoczęły odwrót. 17 i 18 sierpnia eskadra prowadziła działania szturmowe w rejonach Działdowa, 19 sierpnia w okolicach Sierpca, a 20 sierpnia pod Mławą i Bielskiem[39]. Po zakończeniu Bitwy Warszawskiej eskadra przeszła do działań bombowo-szturmowych.

25 sierpnia zakończyły się działania pościgowe za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Na kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły kolejną reorganizację[40]. Po reorganizacji ugrupowanie wojsk polskich na północnym odcinku frontu składało się z 2. i 4 Armii. Zmienił się też przydział lotnictwa do poszczególnych związków operacyjnych. W skład lotnictwa 2 Armii wchodziły: 1., 12. i 16 eskadra wywiadowcza oraz 13 eskadra myśliwska. Eskadry 1. i 13. stacjonowała w Dojlidach, a eskadry 12 i 16 w Markowszczyznie[41]. W tym czasie w skład lotnictwa 4 Armii wchodziły tylko eskadry: 10. i 17 eskadra wywiadowcza. We wrześniu dołączyła 3 eskadra wywiadowcza 1 19 eskadra myśliwska[42]. W tym czasie rejon bliskiego rozpoznania 2 Armii podzielono na dwie strefy: północną – dla 12 eskadry i południową – dla 1 eskadry[42]. Bazująca na lotnisku Markowszczyzna 12 eskadra prowadziła szczegółowe rozpoznanie sił i ugrupowania nieprzyjaciela na korzyść oddziałów wojsk lądowych[35]. Już od 5 września jej załogi jako pierwsze zameldowały o podchodzeniu posiłków sowieckich i rozlokowaniu się znacznych sił wroga pod Grodnem na odcinku LipskKuźnicaOdelsk. W trakcie tych działań wykryto sześć baterii sowieckiej artylerii[42]. W drugiej połowie września przygotowania do bitwy weszły w stadium końcowe. 12 eskadra rozpoznawała w tych dniach przeprawy nieprzyjaciela między innymi pod Migrowem.

B n Niemnem lot.png

21 września rozpoczęła się bitwa nad Niemnem. W składzie 2 Armii brała udział w walkach nad Niemnem, w zdobyciu Grodna i zajęciu Lidy[32]. 22 września podczas działań szturmowych na wycofujące się oddziały nieprzyjaciela, została zestrzelona załoga: sierż. Antoni Katarzyński i pchor. Kazimierz Szczepański. Pilot poległ, a obserwator w stanie ciężkim został odwieziony do szpitala[43]. Kolejnym miejscem bazowania eskadry była Lida.

15 października eskadra wykonała swoje ostatnie loty bojowe swe ostatnie loty bojowe[44].

Po zawieszeniu broni[f], w listopadzie eskadra przegrupowała się do Wilanowa[30].

Ogółem eskadra wykonała 515 lotów bojowych przebywając 756 godzin w powietrzu[45][46][32]. Zginęło 8 lotników[47].

Eskadra w okresie pokoju

W 1921 weszła w skład powstającego 1 pułku lotniczego w Warszawie[35]. W lutym 1925, rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2300/org., zapoczątkowano reorganizację lotnictwa wojskowego. Polegała ona między innymi na przeformowaniu eskadr wywiadowczych na „lotnicze” oraz zmianie ich numeracji. Pierwsza cyfra oznaczała numer pułku a następna – kolejność eskadry w pułku[48]. 12 eskadra wywiadowcza przemianowana została na 12 eskadrę lotniczą[49]. Cztery lata później pododdział po raz kolejny przemianowany został na 12 eskadrę liniową. W marcu 1939 eskadra została rozformowana, a jej personel wcielony został do 215 dywizjonu bombowego[50].

Żołnierze eskadry

Dowódcy eskadry[51][52][53]
StopieńImię i nazwiskoOkres pełnienia służby
ppor. pil.Wiktor Pniewski13 II 1919 – 2 I 1920
por. obs.Maksymilian Kowalewski2 I – 3 III 1920
kpt. pil.Władysław Jurgenson3 III – 10 V 1920
por.Witold Rutkowskicz.p.o. V – VI 1920
por. obs.Maksymilian KowalewskiVI 1920 – 1921
por. pil.Andrzej Chramiec1921 – 1922
kpt. pil.Aleksander Łaguna1922 – VII 1923
kpt. pil.Franciszek RudnickiVII 1923 – V 1924
kpt. obs.Konstanty KoziełłoV 1924 – IX 1925
Personel latający okresu wojny polsko – bolszewickiej[54]
ObserwatorzyPiloci
por. obs. dr. Leon Loriakpt. pil. Władysław Jurgenson
por. obs. Władysław Kowalewski (?imię)kpt. pil. Wacław Iwaszkiewicz
por. obs. Maksymilian Kowalewski[3]por. pil. Witold Rutkowski
por. obs. Bogdan Baczyńskippor. pil. Teofil Krzywik
ppor. obs. Andrzej Płachtappor. pil. Franciszek Jach
ppor. obs. Bogdan Kwiecińskippor. pil. Ludwik Piechowiak
ppor. obs. Wiktor Karczewskippor. pil. Wiktor Pniewski
ppor. obs. Adam Karpińskipchor. pil. Ludwik Halagiera
ppor. obs. Leonard Komarpchor. / ppor. pil. Henryk Kozanecki[g]
ppor. obs. Jerzy Roszkowskisierż. / pchor. pil. Antoni Katarzyński
pchor. obs. Tadeusz Dzierzgowski[g]sierż. pil. Ignacy Makomaski
pchor. obs. Antoni Grzybowskisierż. pil. Kazimierz Burzyński
sierż. / ppor. obs. Kazimierz Szczepańskisierż. pil. Bolesław Gallus
sierż. obs. Roman Święcickisierż. pil. Alojzy Błażyński
sierż. obs. Jan Bielawskisierż. pil. Józef Mühlnikiel
sierż. obs. Kazimierz Malinowskisierż. pil. Józef Napierała
sierż. obs. Leonard Hudzicki

Wypadki lotnicze

  • 15 grudnia 1919 podczas wykonywania zadania bojowego zginął ppor. pil. Teofil Krzywik[2].
  • 10 maja 1920 w walce powietrznej zestrzelony został kpt. Władysław Jurgenson, który dostał się do niewoli i został w niej rozstrzelany, a obserwator pchor. Tadeusz Dzierzbowski do kraju powrócił dopiero po zawarciu rozejmu[35].
  • 13 sierpnia 1920 wykonując lot bojowy zginął ppor. pil. Henryk Kazanecki, a jego obserwator ppor. Jerzy Roszkowski został ciężko ranny[35].
  • 22 września 1920 wykonując zadanie bojowe zginął sierż. pil. Antoni Katarzyński, a ciężko ranny został obserwator ppor. Kazimierz Szczepański[35].

Samoloty eskadry

Na wyposażeniu będącej w składzie 1 pułku lotniczego 12 eskadry wywiadowczej znajdowały się samoloty: Breguet 14 i Ansaldo 300[45]

Schemat zmian organizacyjnych eskadry
Nazwy jednostki i daty sformowania, przeformowań i rozformowania
II 19191 Wielkopolska eskadra polna192012 eskadra wywiadowcza192512 eskadra lotnicza192912 eskadra liniowaIII 1939

Uwagi

  1. 1 Wielkopolską eskadrę polną zastąpiła przybyła z Poznania 3 Wielkopolska eskadra polna dowodzona przez ppor. Józefa Mańczaka[12].
  2. W tym czasie na Ukrainie toczyły się walki pomiędzy bolszewikami a Armią Denikina atakującą Armię Czerwoną od południa[18].
  3. Brak potwierdzenia tego faktu w szczegółowej monografii eskadry, natomiast załoga samolotu DFW C.V: pilot Franciszek Jach i obserwator ppłk Władysław Anders miała zestrzelić myśliwiec Nieuport podczas walki z radzieckim lotnictwem 10 maja 1920, przy czym brak jest potwierdzenia straty w radzieckich źródłach. Kulczyński i Łydżba 2014b ↓, s. 4–6.
  4. Plan przydziału poszczególnych eskadr dla związków armijnych przed bitwą warszawską przedstawiał się następująco: 5 Armia – 1, 12 i 13 eskadra, 1 Armia – 8 i 9 eskadra, 2 Armia – 17 eskadra, 4 Armia – 3, 10 i 15 eskadra, 3 Armia – 2, 14 i 21 eskadra, 6 Armia – 5, 6 i 7 eskadra. Z planu tego nie zrealizowano przydziału 15 eskadry do 4 Armii oraz nie uwzględniono w nim przydziału eskadry toruńskiej do 2 Armii. Natomiast 16 i 19 eskadra pozostawały w odwodzie Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego[33].
  5. Według monografii Kulczyński i Łydżba 2014b ↓, s. 7. Według Tarkowski 1991 ↓, s. 95, samolot został celnie ostrzelany i uszkodzony; pilot H. Kozanecki doprowadził maszynę do własnych linii, ale następnego dnia zmarł w warszawskim szpitalu.
  6. Zawieszenie broni zostało podpisane w Rydze 12 października 1920, a wchodziło w życie 18 października o 24.00[34].
  7. a b Inny zapis nazwiska pomiędzy relacjami wg Romeyko, a Pawlak. Patrz – wypadki lotnicze

Przypisy

  1. Pawlak 1998 ↓, s. 19.
  2. a b c d Pawlak 1989 ↓, s. 121.
  3. a b c d Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 181.
  4. a b Hoff 2005 ↓, s. 21.
  5. a b c Kulczyński i Łydżba 2014a ↓, s. 16.
  6. Pawlak 1989 ↓, s. 44.
  7. Hoff 2005 ↓, s. 22.
  8. Polska Flota Napowietrzna 1919 ↓, s. 269.
  9. Tarkowski 1991 ↓, s. 38.
  10. Hoff 2005 ↓, s. 22–23.
  11. a b Kulczyński i Łydżba 2014a ↓, s. 17.
  12. Hoff 2005 ↓, s. 33.
  13. a b Hoff 2005 ↓, s. 23.
  14. a b c Kulczyński i Łydżba 2014a ↓, s. 18.
  15. Hoff 2005 ↓, s. 25.
  16. a b Kulczyński i Łydżba 2014a ↓, s. 19.
  17. a b c Hoff 2005 ↓, s. 27.
  18. Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 150.
  19. Bartel i in. 1978 ↓, s. 42.
  20. Tarkowski 1991 ↓, s. 63.
  21. a b Tarkowski 1991 ↓, s. 66.
  22. Tarkowski 1991 ↓, s. 64.
  23. Kulczyński i Łydżba 2014b ↓, s. 4.
  24. Tarkowski 1991 ↓, s. 65.
  25. Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 182.
  26. a b c Kulczyński i Łydżba 2014b ↓, s. 4–6.
  27. a b Tarkowski 1991 ↓, s. 70.
  28. a b Tarkowski 1991 ↓, s. 81.
  29. Hoff 2005 ↓, s. 27–28.
  30. a b c Hoff 2005 ↓, s. 28.
  31. a b c Tarkowski 1991 ↓, s. 84.
  32. a b c Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 183.
  33. Tarkowski 1991 ↓, s. 119.
  34. a b Tarkowski 1991 ↓, s. 92.
  35. a b c d e f Pawlak 1989 ↓, s. 122.
  36. a b Kulczyński i Łydżba 2014b ↓, s. 7.
  37. Tarkowski 1991 ↓, s. 94.
  38. Kulczyński i Łydżba 2014b ↓, s. 8.
  39. Tarkowski 1991 ↓, s. 95.
  40. Tarkowski 1991 ↓, s. 99.
  41. Tarkowski 1991 ↓, s. 108.
  42. a b c Tarkowski 1991 ↓, s. 109.
  43. Tarkowski 1991 ↓, s. 111.
  44. Tarkowski 1991 ↓, s. 115.
  45. a b Pawlak 1989 ↓, s. 123.
  46. Hoff 2005 ↓, s. 29.
  47. Tarkowski 1991 ↓, s. 118.
  48. Pawlak 1989 ↓, s. 12.
  49. Brummer i Zawadzki 2000 ↓, s. 86.
  50. Pawlak 1989 ↓, s. 129.
  51. Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 181–184.
  52. Pawlak 1989 ↓, s. 121–123.
  53. Hoff 2005 ↓, s. 21–29.
  54. Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 184.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Roundel of Poland (1918-1921).svg
Roundel of the Polish Air Force (1918–1921).
Roundel of Poland (1918–1921).svg
Roundel of the Polish Air Force (1918–1921).
Roundel of Poland (1921-1993).svg
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
Roundel of Poland (1921–1993).svg
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
Płk Anders d-ca 15 puł sierż Burzyński - lot bojowy.jpg
Lot bojowy d-cy 15 pułku ułanów płk Władysława Andersa; pilot sierżant Burzyński
German DFW C.V with crew in 1918.jpg
The pilot, Leutnant Frankewitz, and an unidentified observer of a German squadron, probably Bayrische Flieger Abteilung 287 (Bavarian Flying Section 287), sitting in the cockpit and gunner's station of a DFW C.V aircraft.
12esk wyw.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Znak na samolotach 12 eskadry wywiadowczej stosowany w latach 1927 - 1932
Lotniska 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lokalizacja lotnisk i lądowisk, z których korzystało polskie lotnictwo w latach 1919 - 1920
Airplanes - Types - Types of German Airplanes. L.V.G. Two seater machine-side view - NARA - 17342215.jpg
  • Zakres i zawartość: Date Taken: 11/0/1918
Photographer: From 2d Section General Staff - AEF - November 1918.
Liniabugu 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lotnictwo polskie w walkach na linii Bugu 7 - 15 sierpnia 1920
AEGC4.jpg
AEG C.IV reconnaissance biplane
Albatros C.VII.jpg
Albatros C.VII 2197/16
12 eskadra wywiadowcza - lotnicy w chwilach wolnych.jpg
12 eskadra wywiadowcza - lotnicy w chwilach wolnych
B n Niemnem lot.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lotnictwo polskie w bitwie nad Niemnem 20 - 28 września 1920 - nowa wersja
Lotnictwo warszawa 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lotnictwo polskie w bitwie warszawskiej 1920
Ansaldo A.300 in volo, scheda Aerei da Guerra.jpg
Ansaldo A.300, aereo militare multiruolo in servizio tra gli anni venti e i primi anni trenta del XX secolo.
12 eskadra wywiadowcza - w Przemyślu marzec 1919.jpg
Lotnicy 12-ej eskadry wywiadowczej w Przemyślu; marzec 1919
Breguet 14B2.jpg
Francuski samolot bombowy Breguet 14B2.
C.VI.jpg
Albatros C.V
Bobrujsk lotnisko - inspekcja gen Konarzewskiego.jpg
Inspekcja gen. Konarzewskiego, dowódcy 14 Dywizji Wielkopolskiej, na lotnisku w Bobrujsku