135 Pułk Piechoty (II RP)

Pod Wizną walczyła 8 kompania pułku

Twierdza Osowiec

mjr. Stanisław Nowicki (urodzony 6 czerwca1896 w Oczesałach, zmarł 19 marca 1964 w Warszawie). - major piechoty Wojska Polskiego. Zastępca komendanta CSP KOP.

135 Pułk Piechoty (135 pp) – rezerwowy oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk nie występował w pokojowej organizacji wojska. Był jednostką formowaną w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym. Jednostką mobilizującą była Centralna Szkoła Podoficerów Korpusu Ochrony Pogranicza w twierdzy Osowiec. Pułk przeznaczony był do składu 33 Rezerwowej Dywizji Piechoty. Do macierzystej dywizji nigdy nie dotarł. Wraz z batalionem fortecznym „Osowiec” stanowił samodzielne zgrupowanie broniące Osowca, podległe początkowo Samodzielnej Grupie Operacyjnej „Narew”, a potem Grupie Operacyjnej „Grodno”.

Działania pułku w kampanii wrześniowej

Walki w składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”

Po zmobilizowaniu, 135 pułk piechoty wraz z II dywizjonem artylerii lekkiej 32 pułku artylerii lekkiej, zajął pozycje w rejonie Osowca. 2 września na pododcinku „Wizna” zluzowany został III batalion 71 pułku piechoty i ppłk dypl. Tadeusz Tabaczyński objął dowództwo nad całością odcinka obrony „Osowiec”. Załogę Osowca stanowił 135 pp z II dywizjonem 32 pal i batalionem fortecznym „Osowiec” mjr. Antoniego Korpala, Wizny zaś broniła 3 kompania ckm wzmocniona 8 kompanią piechoty III/135 pp, pod ogólnym dowództwem kpt. Władysława Raginisa^[1]. W okresie do 6 września odcinek „Osowiec” nie był bezpośrednio atakowany przez Niemców. Na przedpolu działały pododdziały kawalerii i Straży Granicznej. W nocy z 2 na 3 września I batalion 135 pp mjr. Stanisława Nowickiego wykonał uderzenie na Prostki i opanował je. Na rozkaz opuścił zdobytą miejscowość i wycofał się na poprzednio zajmowaną pozycję^[2].

7 września broniące rejonu Grajewa pododdziały I/135 pp, wsparte 4/32 pal, zostały zaatakowane przez pododdziały niemieckiej 10 Dywizji Pancernej. Zagrożona okrążeniem załoga Grajewa o 15.00 opuściła miasto i przeszła do rejonu wsi Ruda^[1], a I/135 pp wycofał się do twierdzy Osowiec. 8 września Niemcy osiągnęli rejon Wizny i zdobyli przyczółki na Narwi i tym samym odcięli broniących rejonu Osowca i Augustowa od sił głównych Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. W związku z zaistniałą sytuacją, odcinki „Osowiec” i „Augustów” zostały podporządkowane dowódcy Grupy Operacyjnej „Grodno” gen. bryg. Józefowi Olszynie-Wilczyńskiemu^[3]. Tego samego dnia, realizując rozkaz Naczelnego Wodza, dowódca GO nakazał wycofanie wszystkich oddziałów z obsady odcinka „Augustów” i „Osowiec” w kierunku na Knyszyn - Białystok. Osłonę wycofania miał zapewnić batalion forteczny „Osowiec” i załoga pododcinka „Wizna”. Obsadę odcinka „Osowiec” – 135 pp i II/32 pal – zdecydowano wycofać transportami kolejowymi w kierunku na Brześć Litewski^[1]. Opuszczając swój odcinek, 135 pp dokonał zniszczeń obiektów obronnych^[4].

Około północy 9 września pułk rozpoczął ładowanie pododdziałów do transportów podstawionych w Knyszynie i Starosielcach^[4]. W tym czasie Naczelne Dowództwo zdecydowało o utrzymaniu rejonów obrony na rubieży Wizna – Osowiec – Augustów, wobec czego wstrzymano załadowywanie załóg odcinków „Osowiec” i „Augustów”. Rozkaz dotarł do pułku około 1.00 10 września i nakazywał powrót 135 pp na osowiecki odcinek obrony^[5]. Pułk nocą rozpoczął marsz do Osowca^[4]. W trakcie marszu był bombardowany przez lotnictwo nieprzyjaciela. Po południu wyczerpane forsownym marszem bataliony przybyły do twierdzy. W oddziałach panował jednak dobry nastrój wywołany zadowoleniem z powrotu na poprzednie stanowiska obronne^[6].

Próba odsieczy załodze Wizyny

Około południa ppłk Tabaczyński otrzymał rozkaz odbicia pozycji pod Wizną^[7]. Wobec powyższego, zdecydował się użyć w rejonie Wizny sprawdzony już w boju I batalion, wzmocniony baterią artylerii. Zwrócił się też do dowódcy OK III z prośbą o przydzielenie transportu samochodowego^[8]. Generał Olszyna-Wilczyński przydzielił dwie mieszane samochodowo-autobusowe kolumny transportowe^[9].

O świcie 11 września batalion, przy którym znajdował się też i dowódca pułku, dotarł do Czarnej Brzeziny^[9][a]. W tym czasie sytuacja w terenie przedstawiała się następująco: most na Narwi pod Strękową Górą był zniszczony, schrony i umocnienia pod Giełczynem nie miały już obsady, a na pozycji obronnej było wielu zabitych. Natomiast z Wizny, w kierunku Jeżowa, posuwała się niemiecka kolumna pancerno-motorowa z 3 Dywizji Pancernej^[10].

Żołnierze I/135 pp, po wyładowaniu z samochodów, ukryli się w lesie i zaroślach Brzeziny. Byli u kresu sił i ze zmęczenia posnęli. W tej sytuacji ppłk Tabaczyński rozkazał jedynie wykonać w nocy z 11 na 12 września wypad na przeprawy nieprzyjaciela^[b], po czym odjechał do Osowca^[9]. Tam otrzymał od gen. Olszyny-Wilczyńskiego zarządzenie przerwania działań, powtórnego załadowania całego 135 pułku z obsadą twierdzy „Osowiec” na transporty kolejowe i przegrupowania żołnierzy do Małopolski Wschodniej. Zgodnie z rozkazem należało odtransportować wszystkie oddziały z obszaru graniczącego z Prusami Wschodnimi, a pozostawić jedynie obsadę granicy litewskiej i sowieckiej^[12]. Nocny wypad pod Wizną nie został więc wykonany, a I/135 pp wyruszył w drogę powrotną do Osowca^[10].

Działania w rejonie Lwowa

Wieczorem 12 września 135 pułk piechoty wraz z II dywizjonem 32 pal pobrał z magazynów znaczą ilości amunicji i żywności, zniszczył armaty pozycyjne, podpalił materiały pędne i opuścił Osowiec. Załadowanie pułku na transporty odbyło się nocą z 13 na 14 września na stacji Czarna Wieś i Nowa Kamienna. Transporty ruszyły w rejon Lwowa^[12]. W nocy z 17 na 18 września 135 pułk piechoty wyładował się z transportów kolejowych w rejonie Kostopol-Reszuck^[13]. 19 września, wspólnie z przydzielonym II/32 pal, ześrodkował się w rejonie Trosteńca^[14]. Potem, maszerując z 3 pułkiem piechoty KOP, walczył z dywersantami^[15]. 20 września około 22:00 przeszedł przez most na Styrze w Kołkach i skierował się na północ. Zmiana kierunku marszu wynikała prawdopodobnie z kalkulacji ppłk. Tabaczyńskiego o szansie przedarcia się w kierunku Bugu poprzez wykonanie manewru w kierunku północnym na Gródek. W trakcie marszu od kolumny pułku odłączył się batalion forteczny „Osowiec”. Stan liczebny pułku ulegał ciągłemu zmniejszaniu. Powodem były dezercje żołnierzy wywodzących się z mniejszości narodowych^[16].

24 września w południe pułk dotarł do rejonu Gródka^[14]. I batalion zatrzymał się w lesie koło Gródka, II batalion wszedł do miasta, a III baon przeszedł przez Gródek i maszerował do folwarku Głębokie. W Gródku znajdował się też ewakuowany z Warszawy stołeczny batalion Przysposobienia Wojskowego mjr. Jana Gorazdowskiego^[16].

W czasie osiągania rejonu Gródka nastąpił nalot około 40 sowieckich samolotów bombowych. Przez około półtorej godziny samoloty bombardowały pozbawione wszelkiej osłony przeciwlotniczej II i III batalion pułku. Zaatakowane baony poniosły bardzo duże straty w ludziach. Do punktu opatrunkowego w folwarku Głębokie przyniesiono ponad 130 rannych^[16].

Reorganizacja pułku i ostatnie walki

W ciągu nocy z 24 na 25 września II i III batalion dokonały reorganizacji. Nie mając łączności z dowódcą pułku, wyruszyły w kierunku rzeki Stochód na Obzyr. Tu spotkały dowódcę pułku wraz z I batalionem piechoty. Brakowało pododdziałów pułkowych. Wobec poniesionych strat i zniechęcenia żołnierzy, dowódca pułku podjął decyzję, by w szeregach pozostawić tylko ochotników, którzy chcą walczyć. Dokonano częściowego rozwiązania pułku i II dywizjonu 32 pułku artylerii lekkiej^[16]. W nocy z 25 na 26 września do pułku dołączył batalion PW mjr. Jana Gorazdowskiego^[14]. Pułk, po przeformowaniu, składał się z I bp mjr. Stanisława Nowickiego, III bp kpt. Jana Konopki oraz z 5 baterii II dyonu 32 pułku artylerii lekkiej por. Romualda Dietrycha. Liczył wraz z PW niespełna 1000 ludzi^[16].

Wczesnym rankiem 1 października zgrupowanie przekroczyło Bug w rejonie Opalina^[16][c]. Po przeprawie 135 pp przeszedł do lasów milanowskich, gdzie stoczył walkę z oddziałami sowieckimi, wycofując następnie w kierunku Parczewa. Po tej potyczce podjęto decyzję o dalszej działalności partyzanckiej i dokonano częściowego rozformowania pułku^[14]. W rejonie Parczewa oddziały pułku bombardowane były przez sowieckie lotnictwo. W nocy z 1 na 2 października resztki 135 pp dołączyły w Czemiernikach do walczącej w składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” 50 Dywizji Piechoty^[16]. W jej składzie żołnierze 135 pułku piechoty walczyli do 5 października 1939 roku.

Obsada personalna pułku we wrześniu 1939

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Przemysław Dymek: Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew” 1939 w polskiej historiografii wojskowej. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1999. ISBN 978-83-87133-54-2.
• Zygmunt Kosztyła: Wrzesień 1939 roku na Białostocczyźnie. Warszawa: państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
• Felicjan Majorkiewicz: Dane nam było przeżyć. Szkice historyczne, wspomnienia, materiały. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1972.
• Felicjan Majorkiewicz. Działania Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew” w kampanii wrześniowej 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2, s. 214–263, 1960. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Kazimierz Pluta-Czachowski, Władysław Wujcik. Walki 18 Dywizji Piechoty w wojnie obronnej 1939 r. (od 1.9. do 10.9.). cz.I. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3, s. 143-182, 1985. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W", Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza "Ajaks" i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
• B.I.16. Relacje żołnierzy z kampanii wrześniowej 1939, Osowiec i Wizna. Instytut im. gen. Sikorskiego w Londynie. [dostęp 2019-01-20].