13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej
Historia | |
Państwo | I Rzeczpospolita |
---|---|
Sformowanie | 1609 |
Rozformowanie | 1794 |
Tradycje | |
Kontynuacja | 13 pułk zmechanizowany |
Działania zbrojne | |
Wojna w obronie Konstytucji 3 maja Powstanie kościuszkowskie | |
Organizacja | |
Dyslokacja | Dubno[1] |
Rodzaj wojsk | Piechota |
Podległość | Dywizja Ukraińsko-Podolska |
13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
W 1609 książę Janusz Ostrogski utworzył na Wołyniu ordynację, której obowiązkiem było utrzymanie na potrzeby Rzeczypospolitej kilkuset żołnierzy. Dopiero w 1775 regiment został reerygowany, a w 1776 wszedł do etatu wojska i na utrzymanie państwa, zachowując tradycyjną nazwę Regimentu Ostrogskiego[2].
Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii[a][3]. W 1778 roku liczył 320 głów[4]. W 1786 roku liczył etatowo 437 żołnierzy[5]. Wchodził w skład Dywizji Ukraińsko-Podolskiej[6].
W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru[7]. Regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uzyskał numer 13[2].
Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony[8], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie[2]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 13 regiment piechoty im. Ordynacji Ostrogskiej szefostwa Michała Lubomirskiego liczył 1437 żołnierzy[9].
Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1324 osób[10], w marcu 1794 roku 1000[10], w maju 982[10], a we wrześniu 947 żołnierzy[10].
Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 49/MON z 23 lipca 1993 13 pułk zmechanizowany z Kożuchowa przyjął tradycje bojowe 13 regimentu pieszego Ordynacji Ostrogskiej 1776–1794.
Barwy regimentu
- po 1776: wyłogi czarne, guziki złote[11]
W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami czarnymi, naramiennikami złotymi[12], lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki żółte[12] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy – kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł[13].
Oficer na służbie około 1785 roku: kapelusz czarny, kita czarna, galon złoty. Suknia czerwona, wyłogi czarne, podszewka biała, przybory złote, czaprak czerwony, frędzle złote[14].
Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi różowe, guziki złote[11].
Żołnierze pułku
Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów. Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik[15]. Etatowo do 1790 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów wyłączając kapelana[16].
W lutym 1790 roku pojawił się trzeci kapitan z kompanią, w kwietniu 1790 roku z powrotem drugi major, trzeci kapitan sztabowy, drugi porucznik adiutant, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży oraz ośmiu podporuczników. Podniosło to liczbę etatową oficerów do 40 osób[16].
Szefami regimentu byli między innymi: podskarbi wielki koronny Adam Poniński i od 1779 Michał Lubomirski[2].
Szefowie regimentu[1]:
- Kazimierz Granowski (wojewoda rawski 1766)[b],
- Lipski (1774)
- Adam Poniński (podskarbi kor. 1776–1779),
- książę Michał Lubomirski (5 kwietnia 1780–1794).
Pułkownicy[1]:
- Andrzej Mokronowski (1758),
- książę Seweryn Lubomirski (do 1777),
- książę Michał Lubomirski (1777–1779),
- Roch Bogatko (maj 1780 do 29 maja 1782),
- Ludwik Trokin (29 maja 1782),
- Tomasz Buszyński (2 sierpnia 1792),
- gen. mjr Stefan Granowski (1794)
- Franciszek Czacki.
Walki regimentu
13 regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy: 1560 ludzi.
Bitwy i potyczki[1]:
- bitwa pod Boruszkowcami (15 czerwca 1792),
- bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca),
- Bereżce (18 lipca),
- bitwa pod Dubienką (18 lipca),
- bitwa pod Szczekocinami (6 czerwca 1794),
- oblężenie Warszawy, Witkowice (13 sierpnia),
- Rakowiec (17/18 sierpnia),
- Wawrzyszew (27 sierpnia),
- Powązki (28 sierpnia).
Hierarchia regimentu
Przez większa część swojego istnienia regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej nosił numer 13. Zaledwie przez krótki czas w 1790 używał numeru 14[2].
Schemat:
- wojska Ordynacji Ostrogskiej (1609-1775) → regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1775-1786) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1986-1790) → regiment 14 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1790) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1990-1795) ↘ rozbity w powstaniu kościuszkowskim
Uwagi
Przypisy
- ↑ a b c d Gembarzewski 1925 ↓, s. 30.
- ↑ a b c d e Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 357.
- ↑ a b Wimmer 1978 ↓, s. 336.
- ↑ Górski 1893 ↓, s. 134.
- ↑ Twardowski 1894 ↓, s. 21.
- ↑ Górski 1893 ↓, s. 139.
- ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 337.
- ↑ Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 354.
- ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 347.
- ↑ a b c d Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 97.
- ↑ a b Linder 1960 ↓, s. barwy pułkowe.
- ↑ a b Górski 1893 ↓, s. 185.
- ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 349.
- ↑ Gembarzewski 1962 ↓, s. 264.
- ↑ Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. XI.
- ↑ a b Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 358.
Bibliografia
- Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
- Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.2 od 1697 do 1794 roku. Warszawa: 1962.
- Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
- Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
- Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
- Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
- Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
- Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
- Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Media użyte na tej stronie
Autor: Olek Remesz (wiki-pl: Orem, commons: Orem), Licencja: CC BY-SA 2.5
Chorągiew królewska z okresu panowanie dysastii Wazów (1587-1668) w Polsce
44. Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej