14 Wielkopolski Pułk Artylerii Lekkiej

14 Pułk Artylerii Lekkiej

14 Pułk Artylerii Polowej Wielkopolskiej

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Wielkopolski
Tradycje
Święto	25 maja[1]
Nadanie sztandaru	29 czerwca 1938
Rodowód	3 pułk artylerii polowej Wielkopolskiej
Dowódcy
Pierwszy	płk Lucjan Kędzierski
Ostatni	ppłk Michał Terlecki
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kontruderzenie znad Wieprza (16–26 VIII 1920) kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Poznań
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	14 Wielkopolska Dywizja Piechoty
Odznaczenia

Stanisław Uziembło, Zarys historji wojennej 14-go pułku artylerji polowej wielkopolskiej^[2]

Marszałek Józef Piłsudski dekoruje trąbkę 14 pal Orderem Virtuti Militari

Poświęcenie świetlicy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w koszarach 14 pal 19 marca 1932 r.

Święto 14 pal – defilada baterii armat polowych 75 mm wz. 1897 Schneider z przodkiem w trakcji konnej

14 Wielkopolski Pułk Artylerii Lekkiej (14 pal) – oddział artylerii lekkiej Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Do 1939 pułk stacjonował w garnizonie Poznań i wchodził w skład 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. Pod względem fachowym oddział podporządkowany był dowódcy 7 Grupy Artylerii.

Formowanie i walki

28 maja 1919 w Wągrowcu ppłk Lucjan Kędzierski rozpoczął organizować 3 pułk artylerii polowej wielkopolskiej. Oddział powstał z połączenia II dywizjonu 1 pułku artylerii polowej wielkopolskiej i II dywizjonu 2 pułku artylerii polowej wielkopolskiej.

W lipcu 1919 w Biedrusku sformowano III dywizjon. W sierpniu 1919, po wyjeździe pułku na front litewsko-białoruski, utworzono baterię zapasową. Zadaniem baterii było szkolenie rezerw i uzupełnianie nimi pułku walczącego na froncie. Na bazie baterii zorganizowano nowe pododdziały: 10 baterię, IV dywizjon i II dywizjon 214 pułku artylerii polowej. 9 bateria pułku powstała 1 grudnia 1919. W styczniu 1920 został przemianowany na 14 pułk artylerii polowej wielkopolskiej. We wrześniu 1920 pułk dysponował armatami niemieckimi i francuskimi^[3].

Mapy walk pułku

• 

  Marsze i boje III dywizjonu

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

Po zakończeniu działań wojennych IV/14 pap włączono do 30 pułku artylerii polowej, a II/214 pap stał się zalążkiem 23 pułku artylerii polowej.

Za zasługi bojowe w latach 1919 – 1920 pułk odznaczono orderem wojennym Virtuti Militari. Trąbkę pułkową udekorował marszałek Józef Piłsudski w Mołodecznie 3 grudnia 1920^[6].

Do 1939 pułk stacjonował w garnizonie Poznań i wchodził w skład 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. Pod względem fachowym oddział podporządkowany był dowódcy 7 Grupy Artylerii.

1 stycznia 1932 oddział przemianowany został na 14 pułk artylerii lekkiej ^[7].

Mobilizacja

23 marca 1939 w ramach działań mobilizacyjnych i osłonowych na rozkaz dowódcy Okręgu Korpusu nr VII wystawiono jedną baterię armat według etatu wojennego. W połowie maja, na podstawie kolejnych rozkazów, zorganizowano drugą baterię na etatach wojennych. 20 sierpnia powołano grupę rezerwistów z terenu Wielkopolski na ćwiczenia. 24 sierpnia od wczesnych godzin porannych w Poznaniu rozpoczęto mobilizację alarmową 14 pal^[12]. W ramach mobilizacji alarmowej w grupie niebieskiej w czasie od A+28 do A+54 zmobilizowano cały 14 pal do etatów wojennych. Dodatkowo zmobilizowano w pułku niżej wymienione pododdziały dla macierzystej dywizji w tej samej grupie i czasie od A+44 do A+60:

• samodzielny patrol meteo nr 14,
• pluton parkowy uzbrojenia nr 701,
• kolumna taborowa parokonna nr 704,
• warsztat taborowy parokonny nr 701^[13].

Mobilizacja przebiegła w sposób właściwy, stawiennictwo rezerwistów było planowe i zgodne z oczekiwaniami, pobór koni i wozów odbył się planowo i bez zakłóceń. Jedynie pewne opóźnienia miało podkuwanie koni. Po złożeniu przysięgi i przeglądzie przez dowódcę 14 Dywizji Piechoty gen. bryg. Franciszka Włada, pułk osiągnął gotowość bojową. 27 sierpnia I dywizjon wyruszył z Poznania, celem wsparcia 55 pułku piechoty, w okolice Leszna Wielkopolskiego. Od 29 sierpnia dywizjony II i III zajęły stanowiska ogniowe na terenie Poznania^[14]. Pułk w składzie macierzystej 14 DP wszedł w skład Armii „Poznań”.

14 pal w kampanii wrześniowej

Działania bojowe

W obronie Wielkopolski i w marszu nad Bzurę

Ugrupowanie bojowe pułku o świcie 1 września 1939 przedstawiało się następująco: III/14 pal z baterią II/14 pal jako bezpośrednie wsparcie pułków 14 DP broniących Poznania; II/14 pal (bez baterii) wraz z 14 dywizjonem artylerii ciężkiej jako artyleria ogólnego działania; I/14 pal (bez baterii) na odcinku „Zaniemyśl” z 7 kompanią strzelecką 55 pp; bateria I dywizjonu na odcinku „Nowe Miasto” jako wsparcie batalionu II/68 pułku piechoty. W trakcie pierwszego nalotu lotnictwa niemieckiego na Poznań rano 1 września rannych zostało 5 żołnierzy baterii 8/14 pl. Po południu dowództwo pułku przeszło z koszar do Fortu Grolmana. Tego dnia nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy pułku; ppłk Jan Teuchman został wyznaczony na dowódcę Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 7; dowództwo pułku objął zastępca ppłk Michał Terlecki. Po południu 2 września osłonę Poznania przejęła Podolska Brygada Kawalerii, a wieczorem 14 DP rozpoczęła przegrupowanie w rejon Swarzędza do odwodu Armii „Poznań”. Wieczorem dywizjon II/14 pal wraz z 57 pułkiem piechoty wykonał przegrupowanie poprzez Główną, Kobylnicę do lasów Wierzonka, Wierzenica. Dywizjon III/14 pal wraz z 58 pułkiem piechoty przemieścił się poprzez Rakownicę, Kramsko, Tuczno, Jerzykowo, Pobiedziska do lasów w rejonie Pobiedzisk. Bateria I dywizjonu z odcinka „Nowe Miasto” dołączyła do I/14 pal w rejonie Zaniemyśla.

3 września 14 pal dalej stacjonował w zajętych rejonach. Ok. godz. 11:00 II dywizjon został zbombardowany przez lotnictwo niemieckie, ale nie poniósł większych strat^[15]. Wieczorem 3 września, zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, 14 pal wraz z 14 DP rozpoczął etapami odwrót na przedmoście „Koło”. Nocą 3/4 września II/14 pal wykonał marsz wraz z 57 pp poprzez Kostrzyn i Neklę, III/14 pal wraz z 58 pp poprzez Pobiedziska i Czerniejewo. I/14 pal wraz z 55 pp w dalszym ciągu przebywał w rejonie Zaniemyśla. Popołudniem I/14 pal wraz z 55 pp wykonał marsz poprzez Środę Wielkopolską do Wrześni, skąd dalej pomaszerował na Gutów. Kolejnym nocnym marszem 4/5 września dywizjony II i III maszerowały do Witkowa, gdzie rano 5 września II dywizjon znalazł się w lasach na północ od wsi Niezgoda, a III dywizjon w rejonie Skorzęcin, Skubarczewo. Natomiast I dywizjon o godz. 9:00 zatrzymał się na postój w rejonie wsi Staw i Wólka. Nocą 5/6 września dalszy marsz wykonano w rejon Skulska. II/14 pal zatrzymał się na postój w Skulskiej Wsi, a III/14 pal w rejonie wsi Góra. I dywizjon i 55 pp maszerowały przez Słupcę, Koszuty Duże, Kamień do Kazimierza Biskupiego. W dalszym ciągu 14 pal, realizując rozkazy, kolejnym nocnym marszem 6/7 września osiągnął rejon Kłodawy. II/14 pal dotarł do Nowin Brdowskich i lasu na południe od Brdowa, III/14 pal do Zakrzewa, Brzezia, a I dywizjon osiągnął lasy w rejonie Osiek, Felicjanów. 7/8 września nocnym marszem 14 pal przemieszczał się do rejonu Krośniewic. Osiągnął do godz. 9:00 rejony: I/14 pal Domaników, III/14 pal las Ostrowy, II/14 pal las na zachód od Krośniewic, z jedną baterią wysuniętą jako ubezpieczenie, na południe od Krośniewic^[16].

Udział w bitwie nad Bzurą

W związku z przygotowaniami do zwrotu zaczepnego, 14 DP w składzie Grupy Operacyjnej gen. bryg. Edmunda Knolla-Kownackiego, po południu 8 września, przegrupowała się do rejonu na południowy wschód od Kutna. Rano 9 września 14 pal zajął stanowiska ogniowe: I dywizjonem w lesie na północ od Strzegocina, III dywizjonem w rejonie wsi Sklęczki. II dywizjon został zadysponowany bateriami do batalionów 57 pp: 4/14 pal z III/57 pp w rejonie Wojciechowice, Marcinów, 5/14 pal z II/57 pp Rybie, Stefanów i 6/14 pal z I/57 pp Marcinów, Świniary. 14 DP miała nacierać przez Bzurę na Piątek; rozkazem jej dowódcy artyleria miała nie wykonywać przygotowania artyleryjskiego natarcia. Wsparcie ogniowe miało być udzielane tylko na żądanie piechoty. Natarcie pierwszorzutowych pułków miały wspierać: 55 pp, I dywizjon, 57 pp, II dywizjon. III/14 pal i 14 dac stanowiły artylerię ogólnego działania^[17]. Baterie i dywizjony pułku zajmowały sukcesywnie stanowiska ogniowe od godz. 16:45 w rejonach wyjściowych piechoty: 1/14 pal w rejonie dworu Ktery, 2/14 pal i 3/14 pal w rejonie wsi Ktery. Ok. godz. 17:30 II/14 pal w rejonie wsi Siemieniczki, Siemienice, Młogoszyn.

O godz. 18:00 14 DP ruszyła do natarcia; po sforsowaniu Bzury natarcie obu pułków utknęło na przedpolach pierwszych miejscowości, które były pośrednimi obiektami natarcia w ich pasie natarcia. Pomimo wsparcia ogniem artylerii, 55 pp zaległ pod Głupiejewem i Balkowem, a 57 pp przed Goślubem. 10 września o świcie niemiecka piechota wykonała przeciwuderzenie w rejonie Balkowa, które zostało zatrzymane ogniem bezpośrednim dywizjonu I/14 pal. O godz. 8:00 55 pp ponownie przeszedł do natarcia, przy skutecznym wsparciu I dywizjonu. Po uporczywych walkach ok. 12:00, 55 pp osiągnął swoje dalsze przedmioty natarcia: Gaj Stary i Stawy. II/14 pal wykonał o świcie silne przygotowanie ogniowe natarcia i po skończonej nawale 57 pp, o godz. 6:00 wznowił natarcie, zdobył w walce przy wsparciu poszczególnych baterii wsie Górki Pęcławskie, Piekary, Orenice, Goślub I, Janowice, Pokrzywnice. 6/14 pal odparła niemiecki kontratak w rejonie Goślubia II. Przy wydatnym wsparciu II/14 pal, 57 pp o godz. 13:00 zdobył miasto Piątek. I/14 pal wspólnie z 55 pp przeszedł do pościgu za cofającym się nieprzyjacielem. Ok. godz. 16:00 bateria 1/14 pal wraz z batalionem III/55 pp, zdobyły wieś Borowiec; podczas dalszego pościgu I/14 pal wraz z 55 pp ok. godz. 22:00 dotarły do rejonu Kwilno, Lorenki. W zajętym rejonie oczekiwano dalszych rozkazów. II/14 pal wraz z 57 pp w rejonie Piątku, Sułkowic stanowił odwód dywizji^[18]. W nocy III/14 pal wraz z 58 pp został wprowadzony do I rzutu natarcia dywizji w rejonie Jasionna, Mąkolice. III dywizjon zajął stanowiska ogniowe w lesie Witów.

11 września w godzinach przedpołudniowych 14 pal wspólnie z pułkami piechoty przeszedł do dalszego pościgu za nieprzyjacielem. 14 DP otrzymała za zadanie opanowania przedmiotów natarcia wsi Osse, Koźle i lasu Pludwiny oraz do końca dnia wzg. 159,4. Na Koźle i Osse prowadził pościg, a następnie natarcie 55 pp z I dywizjonem. Na las Pludwiny 58 pp i 57 pp (bez batalionu) z III dywizjonem, dowództwem pułku i II dywizjonem (bez 4/14 pal). Batalion I/57 pp wraz z 4/14 pal został podporządkowany Wielkopolskiej Brygadzie Kawalerii, celem wsparcia jej natarcia na Głowno. Wieczorem zluzował 7 pułk strzelców konnych na stanowiskach w rejonie Helenowa. Ok. godz. 16:00 55 pp zajął Osse i Koźle, I dywizjon zajął stanowiska ogniowe we wsiach Sadówka i Gozdów. W późnych godzinach wieczornych, I/14 pal wspomagał ogniem armat odparcie niemieckiego kontrataku na Osse i Koźle. W wyniku ostrzału niemieckiej artylerii ciężkiej na obie miejscowości poległ kpt. Zygmunt Lisowski. W godzinach popołudniowych batalion III/57 pp wraz z 6 baterią armat dokonały wypadu na Besiekierz, Warszyce, celem nawiązania łączności z 17 Dywizją Piechoty. W trakcie wypadu 6/14 pal ostrzelała stanowiska niemieckiej artylerii w Mieście Ogrodzie Sokolniki. Od godz. 17:00 III dywizjon haubic i 5 bateria armat wspierały 58 pp i batalion II/57 pp w ciężkich walkach o las Pludwiny^[19]. 12 września o świcie bateria 6/14 pal wraz z batalionem III/57 pp zajęła stanowiska ogniowe w rejonie Kwilno, Feliksów osłaniając zachodnie skrzydło 14 DP. Od godz. 6:00 bateria 4/14 pal wspierała natarcie batalionu I/57 pp na Głowno w ramach Wielkopolskiej BK. W godzinach popołudniowych natarcie zostało zatrzymane na przedmieściach Głowna. Od godzin porannych na stanowiska 55 pp w rejonie Koźle i Osse wyszedł kolejny niemiecki atak. W trakcie zmiany stanowisk ogniowych przez baterię 3/14 pal został śmiertelnie ranny kpt. Zygmunt Piechocki. Przez resztę dnia 12 września I i III dywizjony oraz 5 bateria wspierały zacięte walki 55, 58 pp i 57 pp (bez dwóch batalionów) na linii Osse, Koźle, Sadówka, Pludwiny, Wola Mąkowska. O zaciętości walk świadczy np. pięciokrotne przechodzenie z rąk do rąk wsi Pludwiny. Z uwagi na wyczerpanie impetu natarcia GO gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego i zmianę koncepcji natarcia, w godzinach nocnych nastąpiło wstrzymanie natarcia 14 DP i wycofanie jej wraz resztą wojsk na północny brzeg Bzury^[20].

Przed północą odwrót rozpoczął jako pierwszy II/14 pal (bez 4 baterii), wraz z 57 pp (bez I batalionu), który miał osłonić przyczółek na południowym brzegu Bzury. 13 września o świcie 5/14 pal zajęła stanowiska ogniowe w rejonie wzg. 102 i dworu Pęcławice, a 6/14 pal zajęła stanowiska ogniowe w rejonie wsi Włostowice. III/14 pal wraz z 58 pp ok. północy oderwały się od nieprzyjaciela przechodząc w rejon Młogoszyna. Bateria 4/14 pal wraz z I/57 pp, w składzie Wielkopolskiej BK, wycofała się nocą 12/13 września poprzez Bielawy i Sobotę, na północny brzeg Bzury. Jako ostatni ok. godz. 5:00 13 września zszedł z linii 55 pp pod osłoną I/14 pal rozmieszczonych na stanowiskach ogniowych w Gozdowie i Nowym Gozdowie. W godzinach popołudniowych 13 września I dywizjon zajął stanowiska w na północnym brzegu Bzury, w rejonie Krzyżanówek, Pawłowic, folwarku Jagniątki. II dywizjon (bez 4/14 pal) pozostał na południowym brzegu Bzury, na przyczółku jak o świcie. III dywizjon na północnym brzegu Bzury, na północ od Młogoszyna. Bateria 4/14 pal w składzie Wielkopolskiej BK w rejonie Urzecze, Strugienice. Po wypoczynku głównych sił 14 DP na północnym brzegu Bzury, podjęto nocny marsz 13/14 września w rejon Dębowa Góra, Bąków, Bogoria. 58 pp wraz z III dywizjonem haubic obsadził linię Bzury od Woli Kałkowej do Urzecza. O godz. 6:00 bateria 9/14 pal zajęła stanowiska ogniowe we wsi Wewiórz, 8/14 pal w kolonii Kościuszki a 7/14 pal w Karpinie. W godzinach przedpołudniowych I/14 pal zatrzymał się na postoju w Wewiórze, II/14 pal (bez 4 baterii) na postoju w Bogorii i Bąkowie. Bateria 4/14 pal nad Bzurą, na odcinku Urzecze-Strugienice. Po krótkim wypoczynku przegrupowano do wieczora II dywizjon (bez 4 baterii) w rejon Zdun Kościelnych, a I dywizjon do rejonu Bogoria, Bąków i Kościuszki. Armaty obu dywizjonów zajęły stanowiska przeciwpancerne^[21].

W godzinach nocnych 14/15 września, większość 14 DP podjęła marsz. I/14 pal wraz z 55 pp przemieścił się poprzez Bąków, Zduny i Szymanowice, II/14 pal (bez 4/14 pal) wraz z 57 pp (bez I/ 57 pp) poprzez Jackowice, Złaków Kościelny. W obronie Bzury na odcinku jak poprzednio pozostał III/14 pal wraz z 58 pp, wchodząc w skład Oddziału Wydzielonego „Sobota”, podległego bezpośrednio gen. bryg. Knoll-Kownackiemu. Z uwagi na niepowodzenie natarcia na Skierniewice Grupy Operacyjnej gen. bryg. Mikołaja Bołtucia z Armii „Pomorze”, do głównego uderzenia wyznaczono GO gen. Edmunda Konoll-Kownackiego. W tym celu nastąpiły przegrupowania 14 DP do rejonów wyjściowych do planowanego natarcia. 15 września, ok. godz. 10:00, 14 pal dotarł do wyznaczonych rejonów zatrzymując się I dywizjonem w Wyborowie i II dywizjonem na południe od Chąśna. W Chąśnie do II dywizjonu dołączyła bateria 4/14 pal, która przeszła przez Zduny i Złaków Kościelny. W trakcie postoju została zbombardowana przez niemieckie lotnictwo 6/14 pal; nie poniosła większych strat. III/14 pal tego dnia prowadził ostrzał podchodzących do Bzury oddziałów niemieckich. Zajął on stanowiska ogniowe w rejonie kolonii Kościuszek, wsi Zakrzew, jako artyleria ogólnego działania, wysuwając 8 baterię haubic w rejon Soboty do wsparcia broniącego przeprawy wzmocnionego batalionu III/58 pp^[22]. W trakcie walk w rejonie Zakrzewa poległ oficer ogniowy 8/14 pal ppor. Jan Loga. Po południu III/14 pal bez (9/14 pal), wraz z większością 58 pp, odmaszerowała do Karnkowa. 9 bateria haubic pozostała na odcinku, gdzie weszła w skład OW płk. Alfreda Konkiewicza z 17 DP. 14 DP podjęła marsz w kierunku dolnego biegu Bzury. O godz. 18:30 I/14 pal wraz z 55 pp podjął marsz przez Karnków, Wicie, dwór Jeziorko do rejonu Erminów, Bronisławy, Szwarocin; w straży przedniej maszerowała 1/14 pal. O godz. 19:00 rozpoczął przemarsz w dwóch kolumnach II/14 pal; kolumna główna poprzez Litynek, Emilianów z większością 57 pp, kolumna boczna poprzez Wicie, dwór Złota z 6/14 pal i III/57 pp. Ok. godz. 23:00 zwiad II dywizjonu rozpoznał w lesie Emilianów oddziały niemieckie^[23].

16 września o świcie pododdziały 14 pal znajdowały się: I/14 pal na stanowiskach ogniowych we wsi Szwarocin Stary i we dworze Szwarocin, 6/14 pal we wsi Wicie, większość II/14 pal we wsi Jeziorko, III/14 pal (bez 9/14 pal) w marszu do Karnkowa, bateria 9/14 pal na stanowiskach ogniowych w Sobocie. Od godz. 6:00 57 pp, bez wsparcia artylerii, pod osłoną porannej mgły, przystąpił do natarcia na wieś i las Emilianów, bronione przez oddziały niemieckiej 19 DP i 1 Dywizji Pancernej. Po częściowym powodzeniu natarcia, na skutek silnego ognia broni maszynowej i niemieckiej artylerii, pułk wycofał się na podstawy wyjściowe. O godz. 8:00 ponowne natarcie 57 pp i 18 pułku piechoty z 26 Dywizji Piechoty, ze wsparciem II dywizjonu 14 pal, 14 dac, 7 pułku artylerii ciężkiej i innych jednostek artylerii na las Emilianów nie uzyskało powodzenia^[24]. W tym czasie na wieś Bronisławy prowadził natarcie 55 pp wraz ze wsparciem I dywizjonu 14 pal. Około godz. 10:30 w lukę pomiędzy 55 pp i 57 pp, w rejonie pomiędzy Emilianowem a Szwarocinem, przy silnym wsparciu artylerii niemieckiej i lotnictwa, uderzyły ugrupowane w trzech rzutach dwa bataliony czołgów z 1 pułku pancernego niemieckiej 1 DPanc^[25]. Czołgi niemieckie rozbiły III/57 pp, rozjechały i rozbiły 14 dac. II/57 pp z armatami ppanc., z plutonem artylerii piechoty oraz z bezpośrednim wsparciem baterii 6/14 pal, odparł niemieckie natarcie czołgów; 6 bateria zniszczyła 5 czołgów niemieckich^[26]. Natarcie czołgów niemieckich skierowało się w kierunku dworu Jeziorka; tam w trakcie zaciekłej obrony został zniszczony II dywizjon 14 pal z 4 i 5 baterią. W walce poległo wielu żołnierzy, wśród nich ppor. Henryk Dudełło, ppor. Wiktor Zboralski. Wielu żołnierzy zostało rannych i dostało się do niewoli, wśród nich ciężko ranny kpt. Marian Żuliński. Resztki II dywizjonu z 6 baterią i piechotą z 57 pp wycofały się w kierunku Karnkowa.

O godz. 7:00 9 bateria haubic i batalion III/58 pp zostały zmuszone przez natarcie niemieckie do opuszczenia odcinka obrony nad Bzurą, w rejonie Soboty. Bateria zajęła stanowiska ogniowe na linii Zakrzew, kolonia Kościuszki. Od godz. 9:00 w rejonie Karnkowa wypoczywał III dywizjon haubic 14 pal (bez 9/14 pal) wraz z niepełnym 58 pp. Około południa od strony Jeziorek do Karnkowa zbliżyły się niemieckie czołgi, z dystansu ok. 1000 metrów zostały ostrzelane przez haubice 7 i 8 baterii, a także przez trzy armaty 6 baterii, która włączyła się do walki. Dodatkowo obronę wsparła ocalała haubica z 14 dac. W wyniku bezpośredniego ognia na wprost zatrzymano natarcie niemieckie, zmuszono czołgi do wycofania się oraz unieszkodliwiono ogniem haubic i armat 27 czołgów niemieckich^[27]. Ok. godz. 14:00 zgrupowanie niemieckich czołgów pojawiło się w rejonie Szwarocina; zostało ono zatrzymane zmasowanym ogniem i ostrzałem pośrednim przez cały I dywizjon 14 pal; w ostrzale unieruchomiono 10 czołgów niemieckich, pozostałe wycofały się. W godzinach popołudniowych 6 bateria armat wspierała obronę I i II batalionów 57 pp oraz resztek III batalionu tego pułku, ze stanowisk ogniowych pomiędzy zachodnim skrajem wsi Wicie, a Błędowem. Wieczorem z uwagi na niemieckie natarcie I dywizjon zajął stanowiska ogniowe w głębi wsi Szwarocin. Ok. godz. 18:00 9 bateria z III/58 pp wykonała odwrót w rejon Złakowa Borowego, docierając tam ok. północy.

17 września ok. godz. 3:00, z rejonu Błędów, Karnków, wymaszerowały baterie: 6, 7 i 8, 14 pal wraz z 58 pp (bez III batalionu) i z pozostałościami 57 pp, przez Iłów do Bud Starych. W rejonie Iłowa kolumna 14 DP została zbombardowana przez lotnictwo niemieckie, skutkiem czego większość działonów 14 pal została zniszczona. O świcie 17 września I dywizjon nadal pozostawał na stanowiskach ogniowych w Szwarocinie wraz z 55 pp. Ok. godz. 9:30 podjęto decyzję o opuszczeniu zajmowanych stanowisk. I/14 pal wraz z 55 pp podjął marsz, sforsował rzekę Witonię i przemieszczał się na północ, poprzez Rybno, Korolków Rybnowski, Antosin, Wężyki. O godz. 14:00 stanął na postój w Giżycach. Następnie dywizjon maszerował w kierunku Bud Iłowskich. W rejonie Nowej Wsi został zbombardowany przez niemieckie lotnictwo. Ukrywał się przed bombardowaniami w lesie na północ od Nowej Wsi; bombardowania trwały do godzin nocnych, spowodowały znaczne straty osobowe i w sprzęcie. Poległ między innymi ppor. Witold Dobrogoyski. W godzinach nocnych sformowano dwie baterie I dywizjonu 14 pal, które podjęły marsz w kierunku przepraw przez Bzurę. Dotarły przed północą do gajówki Januszew na zachód od Kamiona. 9 bateria haubic ok. godz. 3:00 17 września podjęła marsz do rejonu Luszyn, Model. Zajęła o godz. 9:00 stanowiska ogniowe w folwarku Poddębina. Ok. godz. 18:00 rozpoczęła dalszy marsz po trasie Lubików, Osmolin, Byki, Wszeliwy, Kaptury i Brzozów Stary^[28].

18 września o godz. 5:00 dotarła do rejonu Brzozów, Zalesie, po czym w godzinach popołudniowych osiągnęła rejon Kamiona, gdzie dołączyła do dwóch baterii I dywizjonu. W godzinach popołudniowych wspierała nieudaną próbę forsowania Bzury przez batalion III/58 pp. Ok. godz. 17:00 zbiorczy I dywizjon 14 pal, wraz z zebraną piechotą 14 DP, wyruszył do natarcia w kierunku na Przęsławice. Skuteczne wsparcie zbiorczego dywizjonu 14 pal umożliwiło piechocie 14 DP, za cenę olbrzymich strat, sforsowanie Bzury. Ok. godz. 23:00 przemieszane i rozproszone oddziały 14 DP dotarły do zachodniego skraju Puszczy Kampinoskiej.

W Puszczy Kampinoskiej i w Warszawie

W dniach 19-22 września rozproszone resztki 14 pal w małych grupach przebijały się przez puszczę się do Warszawy. W trakcie czego polegli mjr Leszek Lubicz-Nycz i por. Jan Bronikowski. Grupa ok. 100 żołnierzy, pod dowództwem ppłk. Michała Terleckiego, z mjr. Janem Kowalskim i por. Michałem Ignatowiczem, 20 września dotarła do Palmir, skąd 21 września przebiła się na Bielany do Warszawy. Z żołnierzy 14 pal odtworzono w Warszawie II dywizjon 25 pułku artylerii lekkiej, który walczył na pododcinku „Północ” na Żoliborzu. W trakcie walk poległ ppor. dr Seweryn Krzyżański. Żołnierze 14 pal poszli do niewoli 28 września po kapitulacji stolicy^[28].

Oddział Zbierania Nadwyżek 14 pal

Oddział Zbierania Nadwyżek 14 pal powstał po zmobilizowaniu pułku i pozostałych pododdziałów przewidzianych planem mobilizacyjnym. Wszystkie nadwyżki osobowe, wyposażenia, koni i broni, zostały załadowane do transportu kolejowego 27 i 28 sierpnia i zostały wysłane 28 sierpnia do miejsca mobilizowania Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 7. Początkowo ośrodek miał stacjonować i formować się w Kielcach w koszarach 2 pułku artylerii lekkiej Legionów. Z uwagi na to, że w koszarach miały się mobilizować w ramach mobilizacji powszechnej II i III dywizjony 55 pułku artylerii lekkiej, mobilizację Ośrodka Zapasowego przeniesiono do Chęcin. OZN 14 pal w momencie przybycia do Chęcin liczył 6 oficerów, 4 podchorążych i ok. 300 szeregowych. Dowódcą OZN 14 pal był kpt. Jan Rojek. W dniu 1 września OZN 14 pal w Chęcinach został zbombardowany; nalot nie wyrządził szkód. Ze względu na to, że do Kielc nie dotarły OZN 17 pal i OZN 25 pal, tylko OZN 14 pal stanowił on podstawę do sformowania OZAL nr 7. Od 31 sierpnia prowadzono na miejscu mobilizacje rezerwistów, koni i wozów. 3 września do Chęcin dotarł ppłk Jan Teuchman z grupą 20 oficerów jako kadrą dla Ośrodka Zapasowego. Przekazano dla formującego się w Kielcach 55 pal 70 koni ze stanu Ośrodka. 4 września wieczorem OZN 14 pal wymaszerował na wschód poprzez Kielce, Opatów, Annopol. Dalej bez styczności z nieprzyjacielem przeprawił się przez Wisłę, poprzez Kraśnik i Chełm Lubelski dotarł nad Bug do Dubienki, po czym skierowany został do Kamionki Strumiłowej. 13 września otrzymał rozkaz dyslokacji do Kałusza, gdzie rozkazem Naczelnego Wodza koncentrowano siły do obrony tzw. „przedmościa rumuńskiego”. W trakcie marszu część OZN 14 pal rozproszyła się, ale większość z ppłk. Teuchmanem dotarła 16 września do Kałusza. 17 września, na wieść o wkroczeniu wojsk sowieckich, oddział wyruszył marszem do granicy węgierskiej. Granicę przekroczył 19 września na Przełęczy Tatarskiej i został internowany^[29].

Symbole pułkowe

Wręczenie sztandarów pułkom artylerii z VII OK w Poznaniu 29 czerwca 1938 – biskup polowy Józef Gawlina święci sztandary.

Świetlica żołnierska im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w koszarach 14 pal. Wizerunki herbów Polski i Poznania, orderu Virtuti Militari i odznaki pułkowej.

Sztandar

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dodatku Tajnym nr 6 do Dziennika Rozkazów MSWojsk. z 5 maja 1938, nr 6, poz. 68.

W środę 29 czerwca 1938 w Poznaniu, na placu ćwiczeń artylerii, na Golęcinie-Sołaczu gen. dyw. Juliusz Rómmel, w imieniu Prezydenta RP, wręczył dowódcy pułku sztandar ufundowany przez społeczeństwo Miasta Poznania^[6]. W trakcie ceremonii gen. Rómmel zdjął z trąbki pułkowej krzyż VM i przypiął do sztandaru^[36].

Tego samego dnia sztandary otrzymały także: 17 pal, 25 pal, 7 pac, 7 dak i 7 daplot. Wszystkie sztandary poświęcone zostały przez biskupa polowego Józefa Gawlinę. Ceremonia zakończona została defiladą, którą prowadził dowódca 7 Grupy Artylerii, płk art. Michał Jancewicz.
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w Dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 listopada 1937 o znakach wojska i marynarki wojennej opublikowanym w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 5 z 28 stycznia 1938. Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu z wawrzynu. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 14 w mniejszych wieńcach z wawrzynu^[37].
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego, znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”.

Odznaka pamiątkowa

27 maja 1924 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził odznakę pamiątkową 14 Pułku Artylerii Polowej^[38]. Odznaka o wymiarach 36x36 mm ma kształt krzyża maltańskiego z ramionami pokrytymi emalią ciemnozieloną i czarną, ze złoconymi krawędziami. W środku, na siedmiobocznej tarczy emaliowanej w kolorze białym numer i inicjały „14 PAP”. Między ramionami krzyża lufy armatnie z wizerunkiem orłów na dolnych częściach. Odznaka oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana i złocona. Autorem projektu odznaki był Piotr Dunin Borkowski, a wykonawcą Józef Pendowski z Poznania^[39].

Żołnierze pułku

14 DP w 1938

Święto 14 pal z Poznania - d-ca płk Michał Gałązka i mjr Jan Szwed (na koniu); czerwiec 1931 r.

Szef sztabu 14 DP mjr Jan Kobylański żegna na dworcu wieloletniego dowódcę 14 pal płk. Michała Gałązkę.

XX - lecie 14 pal - gen. bryg. Edmund Knoll-Kownacki odsłania tablicę pamiątkową na terenie koszar.

Dowódcy pułku

• płk art. Lucjan Kędzierski (do 8 VIII 1919, kiedy to pod Zasławiem został śmiertelnie ranny)
• ppłk art. Leon Dębski (p.o. od 8 VIII 1919)
• płk art. Antoni Heinrich (od 20 IX 1919)
• ppłk art. Erwin Mehlem (od 25 V 1920)
• ppłk art. Kazimierz Abdank-Kozubski (od 9 XI 1920, b. dowódca I/14 pac)
• ppłk art. Leon Dębski (1922)
• ppłk / płk art. inż. Tadeusz Kierski (1923 – 1928)
• płk Michał Gałązka (I 1930 – V 1936)
• ppłk art. Jan Franciszek Teuchmann (do 1 IX 1939^[40])
• ppłk art. mgr Michał Terlecki (IX 1939)

Zastępca dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr art. Fryderyk Hönl (p.o. 1923^[41] – 1924 → Szkoła Młodszych Oficerów Artylerii^[42])
• ppłk art. Tadeusz Bogdanowicz (1924^[43] – III 1929 → dowódca 2 dak^[44])
• mjr art. Stanisław Uziembło (IV 1929^[45] – X 1930 → referent bezpieczeństwa i dyscypliny w Komendzie Placu Poznań^[46])
• mjr / ppłk art. Karol Błaszkowicz (1 XI 1930^[47] – VIII 1931 → szef Szefostwa Uzbrojenia OK V^[48])
• mjr / ppłk art. Jerzy Wiktor Zaniewski (VIII 1931^[48] – VI 1934 → rejonowy inspektor koni Gródek Jagielloński^[49])
• ppłk art. Antoni Wereszczyński (VI 1934^[50] – XII 1937 → dowódca 11 dak)
• ppłk art. mgr Michał Terlecki (do 1 IX 1939 → dowódca pułku^[40])
• mjr art. Jan Szwed (II z-ca d-cy/kwatermistrz – do VIII 1939 → dowódca III dyonu)

Oficerowie i żołnierze pułku

Żołnierze 14 pułku artylerii lekkiej - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[51] oraz Muzeum Katyńskie^[52][c][d].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Piotr Bauer, Piotr Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982. ISBN 83-210-0385-0.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 - 1939. Londyn: 1975.
• Mikołaj Ignatowicz. Czternasty Wielkopolski – obsada stanowisk. „Nurt”. 9, 1969. Poznań. 
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Stanisław Uziembło: Zarys historji wojennej 14-go pułku artylerii polowej wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Przemysław Dymek: 14 Wielkopolski Pułk Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 131. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2012. ISBN 978-83-62046-40-9.
• Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich, tom 2 Artyleria, Lotnictwo. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-098-0.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Wydanie II. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13441-6.
• Zygmunt Ludwik Stanisław Odrowąż-Zawadzki: Dzieje 14.Dywizji Piechoty (Poznańskiej). Gdańsk: Gdański Dom Wydawniczy Wydawnictwo DJ, 2005. ISBN 83-89412-20-9.