15 Batalion Celny

15 Batalion Celny

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1922
Tradycje
Rodowód	2/VII batalion wartowniczy
Kontynuacja	15 batalion SG
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Wolniewicz
Organizacja
Dyslokacja	Chodzież Sosnowiec (od VII 1921)[1] Okielniki (od VIII 1922)[1]
Formacja	Bataliony Celne
Podległość	Główna Komenda Batalionów Celnych 2 Brygada Celna Ministerstwo Skarbu

Szkic rozmieszczenia 15 batalionu celnego „Olkieniki”

15 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku w miejsce batalionów wartowniczych i batalionów etapowych utworzone zostały bataliony celne. 15 batalion celny powstał w granicach DOG Poznań, a zorganizowano go 1 kwietnia na bazie 2/VII batalionu wartowniczego^[2]. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych^[3][4]. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a pod względem politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych^[5].

Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej^[6]. Po sformowaniu dowództwo batalionu i trzy kompanie stacjonowały w Chodzieży. 2 kompania oddana była do dyspozycji 20 batalionu celnego i stacjonowała w Wysokiej^[7]. W czerwcu dowództwo batalionu przemieściło się do Sosnowca, 2 kompania nadal pozostawała na Pomorzu w Sypniewie w dyspozycji 20 batalionu celnego, sztab 4 kompanii celnej rozlokował się w Modrzejowie, 3 kompanii celnej w Czeladzi, a 1 kompanii w Dobieszczowicach. W sierpniu 1 kompania przeszła do Bobrownik. We wrześniu do macierzystego batalionu dołączyła 2 kompania celna. Jej sztab rozmieścił się w Wojkowicach^[7].

W listopadzie 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło powołać brygady celne^[8]. 15 batalion celny znalazł się w strukturze 2 Brygady Celnej^[9].

W czerwcu 1922 roku przestała istnieć celna granica polsko-śląska na odcinku przyznanym Rzeczypospolitej. Zatem jej ochrona stała się bezprzedmiotowa. 15 batalion celny otrzymał zadanie zgrupować wszystkie kompanie w miejscu postoju dowództwa, odtworzyć zdolność bojową i być w gotowości do przerzutu na granice wschodnią^[10].

W lipcu 1922 roku cały batalion ześrodkował się w Sosnowcu, by w sierpniu przegrupować się dowództwem do Olkienik. Sztab 1 kompanii celnej kwaterował w tym czasie w Mostach, 2 kompanii w Olkienikach, 3 w Ozierańcach, a 4 kompanii w Gierasicach^[7].

Batalion przejął ochronę pododcinka od I Litewsko-Bialoruskiego batalionu etapowego. Dowództwo batalionu oraz jedną z kompanii rozmieszczono w Olkienikach. Pozostałe kompanie stacjonowały w Ozierańcach, Mostach i Małuzach (następnie przeniesiona do wsi Gierajcie)^[11].

Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 roku zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”^[5]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną^[12]. 15 batalion celny przemianowany został na 15 batalion Straży Granicznej. Ostatni meldunek o położeniu batalionu celnego wpłynął do Komendy Głównej Batalionów Celnych 7 października 1922 roku^[7].

Służba celna

15 batalion celny początkowo ochraniał granicę polsko-niemiecką na odcinku od Warty do leśniczówki Stebenki. Dowództwo stacjonowało w Chodzieży. 11 maja 1921 został zluzowany przez Straż Celną i ześrodkował się w Chodzieży^[2]. 17 maja 1921 roku Główna Komenda Batalionów Celnych zarządziła zmiany dyslokacyjne batalionów^[13]. 20 czerwca batalion dyslokowany (z wyjątkiem jednej kompanii) został na Górny Śląsk. W rejonie Chodzieży pozostawił jedną kompanię^[2]. Siłami głównymi miał ochraniać odcinek granicy od Niezdary do Modrzejowa (granica DOG Kielce i DOG Kraków). Sztab batalionu rozlokowany miał być w Sosnowcu^[13].

7 sierpnia 1921 batalion został przesunięty na polsko-litewski odcinek kordonowy^[2].

Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień^[14]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście^[15].

Sąsiednie bataliony

20 batalion celny w Chojnicach ⇔ 17 batalion celny w Lesznie – VI 1921^[16]

Kadra batalionu

Dowódcy batalionu

Struktura organizacyjna

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929-1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
• TeresaT. Prengel-Boczkowska TeresaT., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009 .
• Ordre de Bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• . Materiały dotyczące dyslokacji 3 batalionu celnego. Wytyczne władz zwierzchnich. Wykazy rozlokowania jednostek. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.