16 Kaszubska Dywizja Pancerna
| ||
| Historia | ||
| Państwo |  PRL | |
| Sformowanie | 1949 i 1955 | |
| Rozformowanie | 1951 i 1989 | |
| Nazwa wyróżniająca | Kaszubska | |
| Patron | nie posiadała | |
| Tradycje | ||
| Rodowód | 16 Kaszubska Dywizja Piechoty 16 Dywizja Zmechanizowana | |
| Kontynuacja | 16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana | |
| Dowódcy | ||
| Pierwszy | płk Kazimierz Peste | |
| Ostatni | płk dypl. Wojciech Kubiak | |
| Organizacja | ||
| Dyslokacja | Elbląg | |
| Rodzaj sił zbrojnych | Wojska lądowe | |
| Rodzaj wojsk | Wojska pancerne | |
| Podległość | Pomorski Okręg Wojskowy | |
16 Kaszubska Dywizja Pancerna (16 DPanc) – związek taktyczny wojsk pancernych ludowego Wojska Polskiego.
Dywizja była rozwiniętym związkiem taktycznym, który na wypadek wojny wchodził w skład 1 Armii Ogólnowojskowej rozwijanej z jednostek Pomorskiego Okręgu Wojskowego.
Na początku stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. dywizja została przegrupowana do Warszawy.
Znakiem taktycznym malowanym na pojazdach dywizji był żółty wiatrak.
Formowanie i zmiany organizacyjne
W lipcu 1945 r. sformowano 16 Dywizję Piechoty, dyslokując dowództwo w Gdańsku-Wrzeszczu.
W 1949 r. na bazie 16 Dywizji Piechoty oraz dotychczas samodzielnych 1 Pułku Czołgów Średnich, 4 Pułku Czołgów Ciężkich i 13 Pułku Artylerii Pancernej sformowano 16 Kaszubską Dywizję Pancerną i przeniesiono ją do Elbląga, Braniewa, Malborka i Tczewa.
W 1951 roku, ze względu na niewystarczającą ilość sprzętu pancernego, przeformowano ją na 16 Kaszubską Dywizję Zmechanizowaną, a w 1955 r. – w ramach redukcji wojsk lądowych – ponownie na 16 Kaszubską Dywizję Pancerną, której trzon stanowiły 1. i 58. Pułki Czołgów w Elblągu i 55 Pułk Zmechanizowany w Braniewie.
Na początku lat 60. przeniesiono dywizję na etaty pokojowo-wojenne[1].
W 1989 r. zostały wprowadzone dalsze zmiany organizacyjne. Dywizja przestała być związkiem pancernym, przechodząc na struktury dywizji zmechanizowanej. Dywizję ponownie przeformowano na 16 Kaszubską Dywizję Zmechanizowaną.
Dywizja w wydarzeniach grudniowych 1970 roku
W godzinach rannych 15 grudnia 1970 roku dowódca POW gen. dyw. Józef Kamiński wprowadził dla oddziałów dywizji stanu podwyższonej gotowości bojowej. O 10.05 wydał rozkaz przegrupowania części oddziałów dywizji z miejsc stacjonowania w rejon Pruszcz Gdański[2].
16 grudnia 0.25[3] szef Sztabu Generalnego gen. dyw. Bolesław Chocha postawił dowódcy dywizji następujące zadanie[4]:
16 Dywizja Pancerna z 28 pułkiem zmechanizowanym i częścią sił 13 pułku WOW, we współdziałaniu z 7 DDes i 14 pułkiem WOW zablokować ulice prowadzące ze Stoczni Gdańskiej do miasta. Na każdej z tych ulic zgrupować zespoły w składzie co najmniej 3-4 czołgów i transporterów, w odpowiedniej odległości od ogrodzenia, w celu niedopuszczenia do wyjścia tłumu ze stoczni. W głębi, naprzeciw trzech bram stoczni, zgrupować silne odwody. Zablokować od wschodu mosty i przejścia na Motławie, by uniemożliwić przemieszczenie się demonstrantów do centrum miasta. Z chwilą przybycia 28 pułku zmechanizowanego obsadzić nim mosty na kanale w rejonie Sienna Grobla - Rudno oraz zablokować od zachodu rubież Raduni. Obsadzić i ochronić w strefie działania: KW MO, WRN, drukarnie, gmach związków zawodowych, więzienie, Pocztę Główną, Rozgłośnię PRiTV, elektrownię i gazownię. Stanowisko dowodzenia 16 Dywizji Pancernej - w koszarach 13 p WOW.
Zgodnie z otrzymanymi rozkazami oddziały dywizji zajęły do 4.00 nakazane rejony i przystąpiły do realizacji zadań. Do ochrony wyznaczonych obiektów wydzielono[5]:
- KW MO – 15 czołgów i 13 transporterów opancerzonych z 1 pułku czołgów
- WRN – 16 czołgów i 3 transportery opancerzone z 1 pułku czołgów
- drukarnia – 13 czołgów i 8 transporterów opancerzonych z 51 pułku czołgów
- gmach związków zawodowych – 16 czołgów i 4 transportery opancerzone z 51 pułku czołgów
- więzienie – 16 czołgów i 5 transporterów opancerzonych z 51 pułku czołgów
- Poczta Główna – 16 czołgów i 5 transporterów opancerzonych z 60 pułku czołgów
- elektrownia – 17 czołgów i 3 transportery opancerzone z 60 pułku czołgów
- gazownia – 15 czołgów i 3 transportery opancerzone z 60 pułku czołgów
- Stocznia Gdańska
- brama nr 1 – 5 czołgów i 5 transporterów opancerzonych z 55 pułku zmechanizowanego
- brama nr 2 – 4 czołgi i 15 transporterów opancerzonych z 55 pułku zmechanizowanego
- brama nr 3 – 4 czołgi i 8 transporterów opancerzonych z 55 pułku zmechanizowanego
- Radiostacja 4 transportery opancerzone z 55 pułku zmechanizowanego
W akcji tej zaangażowanych było łącznie 141 czołgów i 76 transporterów opancerzonych.
W celu wzmocnienia ochrony Stoczni Gdańskiej przydzielony 13 p WOW (300 żołnierzy) rozdzielono dodatkowo do osłony trzech bram stoczni (po 100 żołnierzy do każdej bramy)[6].
Do odwodu dowódcy 16 Dywizji Pancernej wyznaczony został batalion rozpoznawczy oraz 28 pułk zmechanizowany bez jednego batalionu. Batalion piechoty na transporterach obsadził 10 mostów na Motławie i Nowej Motławie. Odwód zgrupowano na zachodnim skraju miasta i do końca akcji nie był użyty do działań[6].
Od wczesnych godzin rannych 16 grudnia załogi Stoczni im. Lenina, Remontowej i Północnej proklamowały strajki okupacyjne. Przed godziną 8.00 z głośników stoczniowych kierowane były do żołnierzy apele nawołujące do solidaryzowania się ze strajkującymi, wezwania do odmowy wykonywania rozkazów dowódców. Stoczniowcy, zwłaszcza młodzi, zaczęli w stronę żołnierzy i sprzętu rzucać kamieniami i butelkami. Oficerowie wojska tymczasem przez zwrócone w kierunku stoczni kolumny głośnikowe wzywali robotników do zachowania spokoju i nieopuszczania terenu zakładu. Wezwania te nie odnosiły zamierzonego skutku. Około 8.00 kilkusetosobowa grupa głównie młodych ludzi, uzbrojona w łomy, metalowe pręty i inne tego typu przedmioty, ruszyła w kierunku bramy nr 2. Dowodzący na tym kierunku oficer wezwał tłum do zatrzymania się i ostrzegł, że zostanie użyta broń. Ponieważ wezwania nie odniosły skutku, wydał kompanii szkolnej 13 pułku WOW rozkaz otwarcia ognia. Zgodnie z rozkazem pierwsze strzały oddano w górę, a gdy maszerujący nie zatrzymali się, strzelano w jezdnię. Rykoszety pocisków spowodowały ofiary. Według oficjalnych danych 2 osoby zginęły, a 11 odniosło rany[7].
Strajki, demonstracje i zamieszki uliczne w Gdańsku utrzymywały się przez cały dzień 16 grudnia. Dopiero późnym wieczorem strajkujący opuścili teren zakładów pracy i rozwiezieni zostali do domów. 17 grudnia dowódca POW polecił dowódcy 16 Dywizji Pancernej zorganizowanie ochrony ważniejszych obiektów w mieście siłami 55 pułku zmechanizowanego, pozostałe zaś jednostki dywizji wycofać z miasta i ześrodkować w rejonach[8]:
- 1 pułk czołgów i 51 pułk czołgów – na lotnisku Pruszcz Gdański
- 60 pułk czołgów – na wschodnim skraju Gdańska, w rejonie ulicy Grobla Angielska
19 grudnia 28 pułk zmechanizowany przekazany został w podporządkowanie dowódcy 7 DDes[9].
Oddziały 16 Dywizji Pancernej, a w zasadzie pozostałości wojsk po wymarszu jednostek do Gdańska brały również udział w działaniach na terenie Elbląga.
15 grudnia po południu dowódca POW nakazał dowódcy Garnizonu Elbląg, płk. Władysławowi Grzonkowi, opracowanie planu ochrony najważniejszych obiektów i instytucji w mieście. Plan przewidywał ochronę następujących obiektów[10]:
- Komitet Powiatowy PZPR – 50 żołnierzy z Ośrodka Szkolenia Wojsk Lądowych
- gmach sądu - 50 żołnierzy z OSWL
- więzienie – 40 żołnierzy z OSWL
- Miejska Rada Narodowa – 40 żołnierzy z 13 paplot
O 14.00 16 grudnia grupy żołnierzy obsadziły przydzielone im obiekty, a w koszarach Ośrodka Szkolenia Wojsk Lądowych im. Rodziny Nalazków przygotowano odwód w składzie 250 elewów i 180 żołnierzy zawodowych[11].
Wzrost napięcia nastąpił 17 grudnia w godzinach popołudniowych. Demonstranci usiłowali podpalić budynek KP PZPR. W godzinach wieczornych w rejonie MRN tłumy manifestantów okrążyły grupę 40 żołnierzy z 13 pułku artylerii przeciwlotniczej.Podobnie działo się w innych punktach miasta. Żołnierze nie używali broni. O 17.40, na prośbę KM PZPR i za zgodą dowódcy POW, wprowadzono do akcji 57 czołgów z 1 pułku czołgów i 60 pułku czołgów oraz 100 żołnierzy z OSWL w celu odblokowania kompanii żołnierzy ochraniających więzienie przy ul. Jedności Narodowej oraz kompleks budynków sądu i prokuratury. Żołnierze strzelali w górę amunicją ćwiczebną[12].
18 grudnia, na prośbę KP PZPR, wojsko obsadziło dodatkowo następujące obiekty w Elblągu[12]:
- Wodociągi Miejskie – 2 oficerów, 26 elewów i 2 transportery z OSWL
- MPK – 2 oficerów i 28 elewów z OSWL
- elektrownię – 3 oficerów i 40 żołnierzy z 13 paplot
- gazownię –2 oficerów i 30 żołnierzy z 43 błącz
- NBP – 2 oficerów i 20 żołnierzy z 43 błącz
- Dworzec PKP – pluton czołgów z 1 pułku czołgów
- Stację MPS – 20 żołnierzy i 3 czołgi z 55 pułku zmechanizowanego
- pocztę – pluton piechoty na transporterach z 55 pułku zmechanizowanego
Na prośbę I sekretarza KM i KP PZPR i komendanta MO wzmocniono dodatkowo ochronę gmachu KP PZPR przez grupę 24 oficerów i 200 elewów z OSWL.
18 grudnia około 4 tysięcy demonstrantów uderzyło na więzienie. Ochraniające budynek czołgi obrzucono butelkami z benzyną. Podpalono jeden czołg. Żołnierze użyli ćwiczebnej amunicji armatniej. Pododdziały wojska zaatakowano też w rejonie banku i poczty. W żołnierzy rzucano kamieniami. Tu żołnierze użyli amunicji ćwiczebnej i bojowej strzelając w powietrze. Po godzinie 17.00 (godzina milicyjna) wysłano na teren miasta 72 patrole. Każdy patrol liczył 1 żołnierza zawodowego, 5 elewów i 1 milicjanta. Ponadto przygotowano do działań patrolowych 12 skotów. W każdej załodze było 2 oficerów, 6 kadetów i 1 milicjant[13].
19 grudnia na terenie miasta panował spokój. Żołnierze w dalszym ciągu ochraniali obiekty. O 22.00 dowódca garnizonu wydał rozkaz wycofania czołgów i tropów do rejonu zakwaterowania. Pododdziały ochraniające obiekty odwołane zostały dopiero rano 21 grudnia. W czasie działań w Elblągu ranny też został jeden żołnierz z 60 pułku czołgów[13].
16 Dywizja Pancerna wydzieliła do działań w Gdańsku 2289 ludzi, w tym 1978 żołnierzy, 149 czołgów, 104 transportery opancerzone, 101 SKOT i 3 BRDM, 5 ciągników gąsienicowych oraz 163 środki transportu, w tym m.in. 20 samochodów GAZ 69, 57 samochodów Star 66, 24 cysterny. Do działań w Elblągu wydzieliła 823 ludzi w tym 113 oficerów i 710 żołnierzy służby zasadniczej, 48 czołgów, 12 transporterów opancerzonych, oraz 13 samochodów[14].
Struktura organizacyjna (1962)
Dowództwo i sztab – Elbląg
- 1 Warszawski Pułk Czołgów Średnich – Elbląg
- 58 Pułk Czołgów Średnich – Elbląg
- 14 Pułk Czołgów Średnich – Braniewo
- 55 Elbląski Pułk Zmechanizowany – Braniewo
- 46 dywizjon artylerii haubic – Braniewo
- 13 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – Elbląg
- 4 dywizjon artylerii rakietowej – Malbork
- 47 batalion saperów – Tczew
- 43 batalion łączności – Elbląg
- 62 batalion transportowy – Elbląg
- 57 batalion medyczny – Braniewo
- 61 kompania rozpoznawcza – Elbląg
- 61 kompania przeciwchemiczna – Elbląg
- 4 ruchome warsztaty naprawy czołgów – Elbląg
- 6 ruchome warsztaty naprawy samochodów – Elbląg
- 5 dywizyjne warsztaty uzbrojenia – Elbląg
- 16 dywizyjny punkt zaopatrzenia – Elbląg
Uzbrojenie
W chwili sformowania dywizji w 1949 r. podstawowe uzbrojenie stanowiły czołgi średnie typu T-34/85, czołgi ciężkie IS-2 oraz ciężkie działa pancerne typu ISU-122 i ISU-152. Na uzbrojeniu kompanii rozpoznawczej znajdowały się natomiast samochody pancerne BA-64. W połowie lat pięćdziesiątych podstawowy sprzęt dywizji stanowiły czołgi średnie T-34/85 produkcji krajowej. W latach sześćdziesiątych do uzbrojenia wprowadzono produkowane w Polsce czołgi T-54A, a w latach siedemdziesiątych czołgi T-55. W połowie lat osiemdziesiątych na uzbrojenie wprowadzono czołgi średnie T-55AM Merida, które znajdowały się na uzbrojeniu dywizji do chwili jej przeformowania na dywizję zmechanizowaną. Samochody pancerne zastąpiono najpierw opancerzonymi samochodami rozpoznawczymi BRDM-1 i FUG, a następnie wozami BRDM-2.
Żołnierze dywizji
Dowódcy dywizji
- płk Kazimierz Peste (1948–1949)
- płk Kazimierz Kryskow (1950)
- płk Mikołaj Kuźmienko (1950–1951)
- płk Jerzy Bolszak (1951–1954)
- płk Aleksander Ligaj (1955)
- płk Adam Badecki (1956)
- płk Zbigniew Michalski (generał) (1957–1959)
- gen. bryg. Eugeniusz Molczyk (1960–1962)
- gen. bryg. Piotr Przyłucki (1963–1968)
- gen. bryg. Edward Łańcucki (1969–1971)
- gen. bryg. Kazimierz Leśniak (1971–1974)
- gen. bryg. Mieczysław Dachowski (1975–1976)
- płk dr Ryszard Gajda (1976–1978)
- płk dypl. Henryk Szumski (1978)
- płk dypl. Władysław Kaleta (1978–1982)
- gen. bryg. Marian Sobolewski (1982–1986)
- płk dypl. Aleksander Poniewierka (1986–1988)
- płk dypl. Wojciech Kubiak (1988–1992)
Przypisy
- ↑ Puchała 2013 ↓, s. 276.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 47.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 49.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 51.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 51-52.
- ↑ a b Nalepa 1990 ↓, s. 52.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 52-53.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 53-54.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 54.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 63-64.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 64.
- ↑ a b Nalepa 1990 ↓, s. 65.
- ↑ a b Nalepa 1990 ↓, s. 66.
- ↑ Nalepa 1990 ↓, s. 75.
Bibliografia
- Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945–1960 : skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
- Kazimierz Czernikowski, 16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana im. Króla Kazimierza Jagiellończyka, Drukarnia W&P Edward Waszkiewicz, Elżbieta Panter s.c., Malbork 2001, ISBN 83-86590-02-5.
- Franciszek Puchała: Budowa potencjału bojowego Wojska polskiego 1945–1990. Obszary szpiegowskich działań. Warszawa: Fundacja „Historia i Kultura”, 2013. ISBN 978-83-11-12800-2.
- Edward Jan Nalepa: Wojsko polskie w Grudniu 1970 roku. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07904-8.
- Jan Edward Nalepa: Grudzień 1970 w dokumentach wojskowych. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-022-7.
- Odtajnione dokumenty Grudnia 1970. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1, 2001. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
| Korpusy pancerne | |
|---|---|
| Dywizje pancerne | |
| Brygady pancerne | |
| Pułki czołgów | |
| Bataliony rozpoznawcze | |
| Pułki artylerii pancernej | |
| Dywizjony artylerii pancernej | |
| Wyposażenie |
Media użyte na tej stronie
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Czołg podstawowy T-55AM Merida 4 Brygady Kawalerii Pancerne w Orzyszu.
LWP - barwy broni na kołnierze kurtek obowiązujące od stycznia 1945 - kadra pancerna i samochodowa
Własna praca Kwz