16 Pułk Artylerii Ciężkiej

16 pułk artylerii ciężkiej (16 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Wiosną 1919 przystąpiono do formowania brygad artylerii dla dywizji piechoty. Brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej i pułku artylerii ciężkiej (dywizjon trzybateryjny). Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej przeznaczony był do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa^[1]. Latem 1920 bateria zapasowa 16 pac stacjonowała w Toruniu^[a].

W celu zapewnienia wsparcia artylerii ogólnego działania, na mocy rozkazu z 31 marca 1920 z oddziałów artylerii Frontu Wołyńskiego sformowana została Grupa Rezerwowa Ciężkiej Artylerii NDWP. W jej skład wszedł między innymi sztab I dywizjonu 16 pac oraz 2 i 3 bateria artylerii^[3].

Powstanie i działania I dywizjonu

Formowanie

W końcu marca 1919, w L'Ormeau, na bazie zlikwidowanej francuskiej 223 baterii francuskiej, sformowana została polska mieszana bateria wyposażona w dwie 105 mm armaty i dwie 120 mm armaty. Jej obsadę stanowili Polacy – jeńcy z armii austro-węgierskiej. Do służby zgłosiło się także 45 ochotników–Francuzów^[4]. W końcu maja 1919 bateria, wspólnie z innymi oddziałami Armia Hallera, przybyła do Polski i rozlokowała się we Włocławku. W lutym 1920 przemianowana została na 7 baterię 11 pułk artylerii ciężkiej i w jego składzie uczestniczył w przywracaniu Polsce Pomorza Gdańskiego. Stacjonując w Grudziądzu, po raz kolejny zmieniła nazwę i stałą się 1 baterią 16 pułku artylerii ciężkiej. Jednocześnie jej 120 mm armaty zastąpione zostały armatami kalibru 105 mm. Dowódcą baterii został por. Jezierski^[5].

W czerwcu, w rejonie Ostrołęki i Różana zaczęto formować baterie pozycyjne. We wrześniu rozwiązano je, a na ich bazie utworzono między innymi 4 baterię 8 pułku artylerii ciężkiej. W marcu 1920 przemianowano ją na 3 baterię 16 pac. Bateria uzbrojona była  w cztery 155 mm haubice. Dowodził nią por. Gruca^[6].

W październiku 1919 bateria zapasowa 3 pułku artylerii cieżkiej z Lublina, sformowała 4 baterię uzbrojoną w cztery francuskie 155 mm haubice. W końcu marca 1920 bateria przemianowana została na 2 bateria 16 pac. Dowódcą został por. Mikucki, a bateria przewieziona została do Torunia^[5].

Walki

Józef Baran, Zarys historji wojennej 8-go pułku artylerji ciężkiej^[7]

W kwietniu 1920 baterie 1. i 3. wyruszyły do Zwiahla. Tam weszły w skład Grupy Artylerii Ciężkiej płk. Aleksandrowicza. Obie uczestniczyły w ofensywie kijowskiej, a 9 maja defilowały w Kijowie przed Naczelnym Wodzem – Józefem Piłsudskim. W końcu maja przystąpiono do organizacji dowództwa dywizjonu. Na jego dowódcę został wyznaczony kpt. Nosowicz^[8]. Podczas obrony przedmościa kijowskiego 1 bateria ostrzeliwała sowieckie statki na Dnieprze, zaś 3 bateria pociągi pancerne na stacji kolejowej w Boryspolu^[9]. W kolejnych dniach obie baterie ostrzeliwały oddziały nieprzyjacielskie zbliżające się do Kijowa, tym samym umożliwiając bezpieczny odwrót własnej piechoty na zachodni brzeg Dniepru^[10]. W związku z przerwaniem się na tyły polskie konarmii Budionnego zarządzony został odwrót z Kijowa. 22 czerwca I/16 pac dotarł do Korostenia, załadował się na transporty kolejowe i wyjechał do Owrucza^[11]. Jako pierwszy wyruszył sztab dywizjonu wraz z 1 baterią. Jednak sowiecka kawaleria była szybsza i zajęła miasto. Próba przejechania pod ogniem nieprzyjaciela zakończyła się niepowodzeniem, a wobec znacznej przewagi kpt. Nosowicz nakazał pozostawić sprzęt i wycofać się. Jadąca kolejnym transportem 3 bateria ominęła Owrucz. Ostatecznie została wysłana do Torunia celem reorganizacji^[10]. 2 bateria dopiero na początku czerwca dotarła na front w rejon Kalenkowicz. 19 czerwca por. Mikucki zaproponował umieszczenie dwóch 155 mm haubic na lorach kolejowych. W ten sposób powstał improwizowany pociąg pancerny „Grzmot”, który działał aż do Łunińca, czyli do końca torów o „normalnym rozstawie”. Następnie bateria walczyła w obronie Pińska i Brześcia. W połowie sierpnia dołączyła do macierzystej 16 Dywizji Piechoty w okolicach Łukawca^[10][12].

Na zapleczu przystąpiono do odtwarzania 1 baterii. Już 1 sierpnia jej I pluton odjechał do Zegrza, z zadaniem obrony tamtejszych przepraw. Pluton obezwładniał też sztaby i tyły wojsk sowieckich w rejonie miasta. Natomiast jej II pluton wraz z 3 baterią został skierowany do obrony Grudziądza^[13]. Tymczasem 2 bateria uczestniczyła w pościgu za rozbitym przeciwnikiem w ramach kontrofensywy znad Wieprza. Pierwszą walkę stoczono w rejonie Broszkowa^[14]. Wzięto do niewoli 70 jeńców oraz zdobyto 1 ckm. 22 sierpnia bateria została skierowana do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie dołączyła do 1 baterii^[15]. W czasie walk rozwiązano 16 pułk artylerii ciężkiej i utworzono samodzielny 16 dywizjon artylerii ciężkiej. W jego skład weszły trzy baterie dotychczasowego I/16 pac^[16]. We wrześniu dywizjon przeszedł do rejonu Włodawy, skąd ruszył na front w kierunku Kobrynia. Działając wówczas bez 3 baterii, toczył liczne walki na linii Muchawca i Kanału Królewskiego. Pod Horodcem I/ 1 baterii skutecznie zwalczał bolszewicką artylerię i pociągi pancerne, a 2 bateria w znaczący sposób przyczyniła się do odbicia Małoryty. 23 września w rejonie Horodca przeciwnik został doszczętnie rozbity. Była to ostatnia walka 16 dywizjonu artylerii ciężkiej^[15][17]. Po podpisaniu rozejmu dywizjon skierowany został na odpoczynek do rejonu Baranowicz^[18].

Pod koniec grudnia dywizjon powrócił do Torunia. Tu rozwiązano 3 baterię. W jej miejsce w 1921 została przydzielona bateria 155 mm haubic z grupy szkolnej^[19].

Żołnierze pułku /dywizjonu

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Józef Baran: Zarys historii wojennej 8-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa o Ukrainę 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2016. ISBN 978-83-7399-669-4.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Piotr Zarzycki: 8 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 120. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2000. ISBN 83-87103-80-2.