16 Pułk Piechoty Ziemi Tarnowskiej

16 Pułk Piechoty

Odznaka Pułku
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Ziemi Tarnowskiej[a]
Tradycje
Święto	28 maja
Rodowód	57 Pułk Ziemi Tarnowskiej
Dowódcy
Ostatni	ppłk Rudolf Matuszek
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-czechosłowacka wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Łysowem (6 VIII 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Tarnów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	6 Dywizja Piechoty

16 Pułk Piechoty Ziemi Tarnowskiej (16 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

W czasie kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie 6 Dywizji Piechoty (Grupa Operacyjna „Bielsko”, Armia „Kraków”).

Formowanie i zmiany organizacyjne

13 listopada 1918 roku z frontu włoskiego wróciło do Tarnowa 28 oficerów i 200 szeregowych – Polaków – żołnierzy cesarskiego i królewskiego 57 pułku piechoty pod dowództwem kapitana Bolesława Menderera. W Tarnowie znajdował się także batalion zapasowy c. i k. 57 pp^[1]. Początkowo oddział nosił nazwę „57 pułk ziemi tarnowskiej”. W styczniu 1919 roku został przemianowany na „13 pułk ziemi tarnowskiej„”, by w lutym otrzymać ostateczną nazwę „16 pułk piechoty”^[2].

15 grudnia 1918 roku III batalion pod dowództwem kapitana Andrzeja Jana Waisa został skierowany na front ukraiński do Małopolski Wschodniej. Pod koniec grudnia został zorganizowany I batalion, a na początku lutego 1919 roku II batalion i sztab pułku. Duże zasługi przy organizacji oddziału położył porucznik Jan Palewski, adiutant pułku^[2].

W 1919 roku wszedł w skład XI Brygady Piechoty należącej do 6 Dywizji Piechoty. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Tarnowie^[3].

W czasie, gdy I i III bataliony walczyły w Małopolsce Wschodniej, pozostała część pułku została skoncentrowana w Cieszynie. Tu organizowano kolejne pododdziały, które wzięły udział w walkach na froncie czeskim przy obsadzaniu linii demarkacyjnej. Między innymi w rejonie Skoczowa większy bój stoczyła 4. kompania pod dowództwem porucznika Stanisława Hojnowskiego^[4].

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

8 grudnia 1920 roku pułk przybył do Starokonstantynowa, a następnie pomaszerował do Jeziernej, gdzie 14 grudnia załadował się na transport kolejowy i trzy dni później przybył do swojego stałego garnizonu w Tanowie^[8]. Po przejściu z organizacji wojennej na organizację pokojową 16 pp pozostał w składzie 6 Dywizji Piechoty, która była rozlokowana na terenie Okręgu Korpusu Nr V^[9].

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 28 maja, jako datę święta pułkowego^[10]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę zwycięskiego boju stoczonego w 1920 roku pod Murową^[8].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 18 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[11]. Po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza^[12]. W pułku zorganizowano też specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla potrzeb całego DOK. Żołnierze ci wcześniej z różnych przyczyn opóźnili swoje stawiennictwo w macierzystej jednostce^[13].

Pułk w kampanii wrześniowej

Mapy walk pułku

• 

  w składzie 6DP

Symbole pułkowe

Sztandar 16 Pułku Piechoty Ziemi Tarnowskiej (strona prawa)

Sztandar 16 Pułku Piechoty Ziemi Tarnowskiej (strona lewa)

Sztandar

15 maja 1925 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 16 pułku piechoty^[20]. 29 maja 1927 roku w Tarnowie Prezydent RP Ignacy Mościcki wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez obywateli ziemi tarnowskiej^[8].

Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem^[21]. Obecnie sztandar znajduje się w Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie^[22]

Odznaka pamiątkowa

23 sierpnia 1930 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 16 pułku piechoty^[23]. Odznaka o wymiarach 38x38 mm ma kształt krzyża kawalerskiego, którego ramiona pokryte białą emalią ze złotymi krawędziami. Pośrodku krzyża umieszczona tarcza herbowa Tarnowa z gwiazdą i półksiężycem koloru złotego na tle niebieskiej emalii. Na ramionach krzyża wpisano numer „16” i nazwy pól bitewnych z 1920 roku „DAWIDÓW”, „KRASNE” i „MUROWA”. Czteroczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze. Na rewersie próba srebra, imiennik grawera WG oraz numer. Autorem projektu był Jan Małeta. Wykonawcą był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[24].

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku^[g]

• mjr Maksymilian Hoborski (14 XI - 5 XII 1918)
• ppłk Aleksander Boruszczak (5 XII 1918 - 29 III 1919)
• płk Kazimierz Piotrkowski (29 III - 25 V 1919)
• ppłk Zdzisław Załuski (25 V - 15 X 1919)
• ppłk Wiktor Rustocki (15 X 1919 - 4 I 1920)
• mjr Jan Łuszczki^[h] (14-27 I 1920)
• mjr Karol Weiss de Helmenau (27 I - 31 VII 1920)
• por. Tadeusz Klimecki (31 VII - 4 VIII 1920)
• por. Stanisław Piotr Hojnowski (4 - 12 VIII 1920)
• mjr Henryk Więckowski (12 VIII - 20 IX 1920)
• kpt. Tadeusz Muszyński (20-29 IX 1920)
• ppłk Marian Steczkowski (od 29 IX 1920)
• ppłk / płk piech. Karol Weiss de Helmenau (1923 → 19 II 1924 → dowódca 72 pp)
• ppłk / płk piech. Jan Prymus (19 II 1924 – X 1926)
• płk piech. Władysław Dragat (X 1926 – 21 I 1930 → dowódca piechoty dywizyjnej 22 DP Gór.)
• płk dypl. Aleksander Zygmunt Myszkowski (21 I 1930 – 23 X 1931 → dowódca piechoty dywizyjnej 7 DP)
• ppłk / płk dypl. piech. Stefan Broniowski (23 X 1931 - XII 1935 → GISZ)
• ppłk piech. Stefan Leukos-Kowalski (1936 - 1939)
• ppłk piech. Rudolf Matuszek (1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[i]

• ppłk piech. Józef Gigiel-Melechowicz (10 VII 1922 – 1924 → zastępca dowódcy 54 pp)
• ppłk piech. Władysław Dragat (1924 – X 1926 → dowódca pułku)
• ppłk piech. Eugeniusz Wyrwiński (do 5 V 1927 → dowódca baonu manewrowego)
• ppłk piech. Antoni Matarewicz (5 V 1927^[31] – 12 III 1929 → p.o. komendanta PKU Tarnów^[32])
• ppłk piech. Kazimierz Niedźwiedzki (12 III 1929^[33] – 20 IX 1930)
• mjr dypl. piech. Jerzy Płatowicz-Płachta (20 IX 1930^[34] – VII 1932 → skład osobowy inspektora armii gen. Norwid-Neugebauera^[35])
• ppłk piech. Stanisław Kwapniewski (od X 1932^[35])

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr / ppłk piech. Henryk II Nowak (VIII 1935^[36] – w 1939)

Żołnierze 16 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[37] oraz Muzeum Katyńskie^[38][j][k].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Andrzej Gładysz: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. 6 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
• Franciszek Znamirowski: Zarys historji wojennej 16-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Hostoryczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-06-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.