16 Pułk Ułanów Wielkopolskich

16 Pułk Ułanów Wielkopolskich

Odznaka pamiątkowa pułku
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Wielkopolskich
Patron	gen. dyw. Gustaw Orlicz-Dreszer
Tradycje
Święto	26 lipca[a]
Nadanie sztandaru	18 listopada 1919
Rodowód	2 pułk ułanów wielkopolskich
Kontynuacja	16 pułk zmechanizowany 7 Brygada Zmechanizowana 7 Pomorska BOW
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Roman Pasławski
Ostatni	ppłk Julian Arnoldt-Russocki
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Szubówką (8 V 1920) bitwa pod Milejczycami (22 VIII 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Bydgoszcz
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Pomorska Brygada Kawalerii

Tereny działania pułku w 1920

Gen. Gustaw Orlicz-Dreszer, patron 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich

Wręczenie prezydentowi RP Ignacemu Mościckiemu odznaki pułkowej przez delegację 16 puł. 2 kwietnia 1935

16 Pułk Ułanów Wielkopolskich imienia generała dywizji Gustawa Orlicz-Dreszera (16 puł) – oddział kawalerii Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego II RP.

Formowanie - pułk w powstaniu wielkopolskim

W dniu 29 grudnia 1918 w miasteczku Lwówek i majątku Posadowo, z inicjatywy plutonowego Wojciecha Świerczyka, hrabiego Stanisława Korzboka-Łąckiego i hrabiego Mieczysława Kwileckiego powstał oddział jazdy złożony z Polaków, byłych kawalerzystów armii niemieckiej. Dnia 5 stycznia 1919 oddział w sile 33 szabel pod dowództwem plutonowego Wojciecha Świerczyka zameldował się u dowódcy Frontu Zachodniego, pułkownika Michała Milewskiego. W dniu 29 stycznia 1919 został przemianowany na szwadron jazdy Okręgu II. Stał się on kadrą dla formowanego od 29 maja w Biedrusku pod Poznaniem 2 pułku Ułanów Wielkopolskich.

Dnia 18 listopada 1919 przed poznańskim ratuszem ppłk Roman Pasławski otrzymał sztandar pułku, przedstawiający z jednej strony wizerunek Matki Boskiej oraz napis „Biały Sztandar – wzniosłe czyny”, a z drugiej – czerwony krzyż z białym orłem pośrodku. Sztandar ten, zakopany w czasie II wojny światowej, znajduje się obecnie w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

W dniu 24 stycznia 1920 pułk w pełnym składzie wkroczył do Bydgoszczy, która stała się dla niego miastem garnizonowym aż do końca jego istnienia. Stacjonował w koszarach przy ul. Szubińskiej. W związku z połączeniem Wojsk Wielkopolskich z Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej pułk otrzymał nową numerację 16/2 pułk Ułanów Wielkopolskich. Dnia 9 marca 1920 pułk wyruszył na front wschodni, gdzie brał udział w walkach pod Bereźnem, Brodami, Jazłowczykiem i Szczurowicami, a w ostatniej fazie wojny - pod Białymstokiem, Wisznicami i Baszami.

Mapy walk pułku

Kawalerowie Orderu Virtuti Militari

Pułk w okresie międzywojennym

25 listopada 1920 roku, po zakończeniu działań wojennych, pułk wrócił do Bydgoszczy^[4] i zajął koszary „Ułańskie” przy ul. Szubińskiej 1.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 26 lipca, jako datę święta pułkowego^[5]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę boju pod Szczurowicami, stoczonego w 1920 roku^[6].

31 grudnia 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał pułkowi nazwę „16 Pułk Ułanów Wielkopolskich imienia generała dywizji Gustawa Orlicz-Dreszera”^[7].

16 puł. w kampanii wrześniowej

Pułk walczył w składzie PBK

Mobilizacja

24 sierpnia 1939 w 16 pułku ułanów w Bydgoszczy rozpoczęła się mobilizacja alarmowa w grupie żółtej w czasie od A+24 do A+42, 16 puł do etatów wojennych. Oprócz własnych pododdziałów w oparciu o pułk zmobilizowano też należące do Pomorskiej Brygady Kawalerii;

• szwadron pionierów nr 10,
• 8 szwadron łączności,
• pluton sanitarny konny typ II nr 88^[11].

Nadwyżki kadry i rezerwistów zostały odesłane 26 sierpnia do formującego się Ośrodka Zapasowego Pomorskiej BK w Garwolinie.

Działania bojowe

29 sierpnia skompletowany 16 pułk ułanów dotarł do rejonu Wiele, Lubnia. 1 pluton 1 szwadronu został przydzielony do Oddziału Wydzielonego "Kościerzyna", pułk stanowił odwód Pomorskiej BK, we wcześniej osiągniętym rejonie. Początek wojny zastał pułk w okolicach Chojnic i Tucholi. Na rozkaz dowódcy brygady 2 szwadron zajął pozycje obronne w miejscowości Lubnia, a 3 szwadron w przesmyku jeziora Leśno. Przez cały dzień na odcinku pułku trwały starcia patroli. Nocą 1/2 września pułk przemaszerował do Czerska. Dalszy marsz pułk wykonał w dniu 2 września do rejonu Cekcyn-Kruszka. Po dotarciu we wskazany rejon prowadzono rozpoznanie Tucholi i Bysławia, które zostały zajęte przez jednostki niemieckie, 2 szwadron zajął obronę pomiędzy jeziorami cekcyńskimi, wyrzucając wrogie patrole za Brdę, następnie zniszczył mosty na Brdzie w rejonie Tucholi. Wzmocniony 3 szwadron rozkazem dowódcy Pomorskiej BK płk Adama Zakrzewskiego został skierowany do miejscowości Dworzysko, celem ubezpieczenia brygady od strony Świecia, w miejscowości tej w trakcie obsadzania stoczył potyczkę z niemieckimi motocyklistami^[12]. Maszerujące siły główne pułku bez 2 i 3 szwadronów w kierunku Błądzimia były atakowane przez lotnictwo niemieckie. Po dotarciu do tej miejscowości dowódca pułku wyznaczył dywizjon pod dowództwem mjr. Witolda Jabłońskiego w składzie 1, 4 szwadron i pozostałość szwadronu km oraz plutonu ppanc do osłony w szyku pieszym ustępującej piechoty z 9 Dywizji Piechoty. Po wykonaniu osłony dywizjon mjr. Jabłońskiego wycofał się w ślad za pozostałymi siłami pułku na postój nocny do rejonu wsi Krupocin, Franciszkowo^[13].

Nad ranem 3 września 16 pułk ułanów otrzymał rozkaz gen. bryg. S. Grzmota-Skotnickiego osłaniania w miejscowości Bukowiec odwrotu Pomorskiej BK i piechoty w kierunku Bydgoszczy. Tym samym rozkazem 3 szwadron miał osłaniać Pomorską BK i piechotę we wsi Wielkie Łąki. Po dotarciu w rejon Bukowca rozpoznanie stwierdziło przemarsz niemieckiej jednostki pancerno-motorowej w kierunku zajętego przez pułk rejonu. Do pułku dołączyła 2 bateria 11 dywizjonu artylerii konnej. Szwadrony 1, 2, 4 i km pułku po spieszeniu się zajęły stanowiska bojowe, w odwodzie znalazł się szwadron kolarzy i pluton łączności. W godz. 8.00-12.00 16 pułk bronił pozycji przed natarciem grupy bojowej niemieckiej 3 Dywizji Pancernej ze wsparciem lotnictwa i artylerii. Po odparciu dwukrotnego natarcia broni pancernej, poniesieniu znacznych strat osobowych i sprzętowych oraz stracie wielu koni zabitych, rannych i spłoszonych ogniem artylerii i bombardowaniami lotniczymi, ok. godz. 12.00 szwadrony pułku wycofały się z rejonu Bukowca i straciły kontakt bojowy z wrogiem^[14]. W trakcie odwrotu pododdziały pułku wycofywały się w kilku grupach scalając się po drodze w dwa zgrupowania dowódcy pułku ppłk Arnoldta-Russockiego i zastępcy mjr. Jabłońskiego. Na skutek ostrzału artylerii i ataków lotniczych pułk poniósł dalsze straty. Oprócz 2 szwadronu i części szwadronu km, jednostki pułku ze względu na utratę koni maszerowały pieszo. Dołączył 1 pluton 1 szwadronu z OW "Kościerzyna"^[15].

Z uwagi na odcięcie drogi na Bydgoszcz zgrupowania maszerowały na Świecie, ale po odcięciu i tej drogi odwrotu obie grupy maszerowały w kierunku Grupy i Grudziądza. W rejonie Grupy oba oddziały połączyły się i 16 pułk ułanów wszedł w skład improwizowanej grupy płk. dypl. Mikołaja Alikowa złożonej z okrążonych oddziałów wszystkich broni. 4 września od godzin porannych wszystkimi szwadronami ułani wielkopolscy, prowadzili walki o obóz ćwiczebny i stację kolejową w rejonie miejscowości Górna Grupa i Dolna Grupa. Z powodu opanowania przez wojska niemieckiego XIX Korpusu Armijnego gen. Guderiana Grudziądza i zniszczenia mostów natarcie Grupy płk. Alikowa zostało w godzinach popołudniowych zaniechane. 16 pułk ułanów pod rozkazami dowódcy pułku ppłk. Arnoldta-Russockiego zebrał ok. 200 żołnierzy i podjął marsz lasami w kierunku Saratowic, szukając możliwości przeprawy przez Wisłę. Nocą 4/5 września i nazajutrz rano zgrupowanie 16 pułku prowadziło marsz i walki mające na celu przebicie się przez otaczające, go jednostki wroga. 5 września w godzinach przedpołudniowych na ostatniej zbiórce resztek pułku, dowódca pułku rozwiązał oddział i po podzieleniu na grupki, polecił przedzierać się w kierunku na Bydgoszcz. Większość przedzierających się ułanów wielkopolskich trafiła do niewoli lub poległa^[16].

Dowódca 3 szwadronu rtm. Mikosz wzmocniony cekaemami i armatką ppanc. w Dworzysku po utracie łączności z dowódcą brygady, stwierdził przemieszczające się kolumny pancerno-motorowe wzdłuż Wisły i odcięcie kierunku na Bydgoszcz. 3 szwadron przebił się w rejon Przechowa nad Wisłą, po drodze będąc atakowany z powietrza, zajął obronę tworząc przyczółek, z którego przy pomocy dwóch łodzi przeprawił przez rzekę dwa plutony swojego szwadronu. Rtm. Mikosz sam z resztą szwadronu podjął obronę przeprawy tocząc walkę z piechotą niemiecką. 6 września z pozostałością 3 szwadronu dostał się do niewoli. Od 3 września część plutonu ppanc. z jego dowódcą wspierała 84 batalion piechoty z Kościerzyny, do którego dołączyła część szwadronu kolarzy 16 pułku ułanów i inne pododdziały piechoty. 84 batalion prowadził natarcie w kierunku Świecia w godzinach popołudniowych zdobył Bukowiec niszcząc wiele pojazdów pancernych wroga, przy pomocy armat przeciwpancernych oraz uwolnił jeńców. Na drodze przed Terespolem pododdziały 16 pułku zostały rozbite, a na skutek braku amunicji armaty ppanc. zamilkły. Grupki tego oddziału dostały się do niewoli, ostatnia z por. Liczmańskim 9 września. Straty ułanów wielkopolskich 16 pułku wynosiły 40% stanu osobowego, czyli ok. 350 zabitych, rannych i zaginionych^[17].

Ze składu kadry i wyposażenia 16 pułku Ułanów Wielkopolskich wywodził się dywizjon Kawalerii Dywizyjnej nr 15, który pod dowództwem mjr Jana Kazimierza Paszotta przeszedł szlak bojowy swojej macierzystej 15 DP od Bydgoszczy po Warszawę.

Jednostki II rzutu mobilizacyjnego 16 pułku Ułanów Wielkopolskich.

27 sierpnia 1939 roku oddział zbierania nadwyżek (OZN) 16 pułku ułanów dowodzony przez rtm. Czesława Dmochowskiego przybył do stacji Pilawa i zajął wieś Puzanów Stary w pobliżu Garwolina i wszedł w skład OZ Pomorskiej BK. W ramach Ośrodka Zapasowego z kadr i rezerwistów 16 pułku ułanów zmobilizowano 2 szwadrony konne, 3 spieszone oraz dwa plutony kolarzy. Z uwagi na potrzebę wzmocnienia obsady odcinków obronnych nad Wisłą, 5 września do Oddziału Wydzielonego "Brzumin" mjr. J. Jasiewicza, rtm. Dmochowski wysłał pieszy pluton ckm ppor. rez. Jerzego Glińskiego. Dodatkowo 6 września wysłał pluton konny plut. pchor. Stanisława Radomyskiego. Pluton ckm został zniszczony w obronie Wisły pod Brzuminem. Pluton konny przebił się i tocząc potyczki przez Sławatycze, Ratno i Małoryty udał się na wschód, gdzie 20 września jego dowódca rozwiązał pluton^[18].

Do 10 września rtm. Czesław Dmochowski zorganizował Dywizjon Bojowy pod swoim dowództwem składający się z 6 plutonów liniowych konnych, półszwadronu kolarzy (dwa plutony) i plutonu ckm. 10 września dywizjon bojowy 16 pułku ułanów wymaszerował w kierunku Góry Kalwarii do wsi Mętne zajmując pozycje obronne. Z uwagi na brak kontaktu z wrogiem z rozkazu dowódcy Zgrupowania Ośrodków Zapasowych (Pomorskiej, Mazowieckiej i Centrum Wyszkolenia Kawalerii) płk. Tadeusza Komorowskiego otrzymał rozkaz wejścia w skład Grupy Kawalerii ppłk. Edwarda Wani i przemarszu do Niecieplina i dalej do Radzynia Podlaskiego. W trakcie marszu 11 września doszło do pierwszej potyczki z niemiecką piechotą w majątku Dąbie nad rzeką Świder^[19]. 12 września podczas postoju w lasach bialskich był atakowany przez lotnictwo wroga. 14 września w pobliżu Wólki Zabłockiej w drodze na Lubartów rozbił grupę spadochroniarzy niemieckich. Następnie 15 i 16 września walczył z piechotą niemiecką pod Lubartowem, gdzie zluzował własny batalion piechoty umożliwiając mu wycofanie się. 17 września odparł niemiecki atak na Rejowiec Fabryczny, a 18 września bronił mostu na rzece Wieprz w rejonie Borowicy. 21 września dywizjon został podporządkowany dowódcy 41 Dywizji Piechoty rez. i wraz z nią uczestniczył w walkach pod Cześnikami. W trakcie walk z oddziałami niemieckiego VII Korpusu Armijnego zdobył miejscowość Miączyn, w tym rejonie 22 września toczył zacięte walki tracąc poległych 9 żołnierzy i wielu rannych. Zadał straty wrogowi w sile żywej ok. 40 zabitych, zniszczył 19 motocykli, 11 samochodów ciężarowych i 5 pojazdów pancernych.

Następnie dywizjon wycofał się w kierunku Łabuń, po drodze dołączyły cztery plutony z dywizjonu II rzutu mob. 2 pułku szwoleżerów. 23/24 września 1939 roku maszerując pomiędzy wojskami niemieckimi i sowieckimi dywizjon dotarł do Suchowoli i wraz ze zgrupowaniem ppłk. Walentego Kurka, od rana 24 września dwukrotnie w szyku pieszym prowadził natarcie na wojska niemieckie pod Krasnobrodem. 25 września prowadził walki mające za cel przerwanie okrążenia niemieckiego, sforsowanie rzeki Wieprz i zdobycie dominujących wzgórz na południe od niej. Dywizjon 16 pułku ułanów i podporządkowane mu pododdziały pod dowództwem rtm. Dmochowskiego przeszły do rejonu wsi Szopowo koło Józefowa. Tam z uwagi na brak amunicji, żywności i skrajne zmęczenie ppłk E. Wania rozwiązał zgrupowanie. Rtm. Dmochowski poprowadził dywizjon w rejon lasów bychawskich, gdzie dotarł 28 września. Ze względu na niecelowość dalszej walki dowódca dywizjonu rozwiązał swój dywizjon zakopując broń, a ułanom konno polecił rozproszyć się^[20].

W trakcie ewakuacji OZ Pomorskiej BK po wydzieleniu żołnierzy uzbrojonych i wyposażonych w ramach dywizjonu bojowego rtm. Dmochowskiego, pozostałości nadwyżek mobilizacyjnych niekompletnie uzbrojone i niekompletnie umundurowane, orkiestra pułkowa, pozostałość taborów niebojowych pod dowództwem mjr. rez. Stefana Czarneckiego podążyła na południowy - wschód kraju. 14 września nad rzeką Bystrzyca pododdziały grupy stoczyły potyczkę z niemieckim patrolem, biorąc jeńców, a 17 września stoczyła grupa walkę z niemieckim pododdziałem rozpoznawczym, niszcząc 7 pojazdów wroga. Po walce podczas odpoczynku w okolicznych lasach grupa została zbombardowana przez lotnictwo niemieckie. Następnie przez Lubartów i Krasnystaw grupa marszowa dotarła do Zamościa i tam 27 września została rozwiązana. Niektóre grupy i tabory ośrodka maszerujące samodzielnie wzięły udział w składzie improwizowanych oddziałów w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim. Tabor konny wraz z wyposażeniem kasyn dotarł do rejonu Włodzimierza Wołyńskiego i tam padł łupem Armii Czerwonej^[21].

Po rozwiązaniu i rozproszeniu 16 pułku ułanów w trakcie walk na Pomorzu, oprócz 1 i 2 plutonów 3 szwadronu, które dołączyły do pułku zbiorowego Pomorskiej BK. Kilka grup przekroczyło Wisłę i podążyło w kierunku północno - wschodnim kraju dołączając do jednostek Podlaskiej Brygady Kawalerii, w tym do 5 pułku ułanów, 9 pułku strzelców konnych. Część por. Woszczyńskim i por. Konstantynowiczem (dowódcy szwadronów; kolarzy i gospodarczego) utworzyła wraz z innymi rozbitkami 3 października 1939 r. improwizowany pułk kawalerii "Bohdan" mjr. Bohdana Dobrzyńskiego i uczestniczyła w jego szeregach w bitwie pod Kockiem. Łącznie w szeregach Podlaskiej BK znalazło się 100-150 żołnierzy I i II rzutu ułanów wielkopolskich z 16 pułku^[22][23].

Dywizjon bojowy II rzutu mobilizacyjnego 16 pułku Ułanów Wielkopolskich

• dowódca - rtm. Czesław Dmochowski^[24]
• zastępca dowódcy por. Tadeusz Jaworski (jednocześnie dowódca półszwadronu kolarzy)
• adiutant dywizjonu - ppor. rez. Stanisław Skoroszewski
• dowódca 1 plutonu liniowego - ppor. rez. Andrzej Prądzyński
• dowódca 2 plutonu liniowego - ppor. rez. Norbert Mały
• dowódca 3 plutonu liniowego - ppor. rez. Bronisław Pigłowski (wcześniej do 2 IX dowódca 2 pl, 2 szwadronu)
• dowódca 4 plutonu liniowego - por. rez. Stefan Łaszewski
• dowódca 5 plutonu liniowego - plut. pchor. Jan Głowiński
• dowódca 6 plutonu liniowego - plut. pchor. Stanisław Piwoński
• dowódca 1 plutonu kolarzy - ppor. rez. Dąbrowski
• dowódca 2 plutonu kolarzy - ppor. rez. Zenon Szumny
• dowódca plutonu ckm - por. rez. Kamiński
• szef dywizjonu - plut. Karol Baran

Za działanie bojowe nadano 45 Krzyży Walecznych^[25].

Szwadron kawalerii dywizyjnej nr 15

Szwadron kawalerii dywizyjnej nr 15 został zmobilizowany w dniach 24-26 sierpnia 1939 z przeznaczeniem dla 15 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.

Organizacja wojenna i obsada personalna szwadronu:

• dowódca szwadronu – mjr kaw. Jan Kazimierz Paszotta (do 4 marca 1938 - Kazimierz Paszota-Panieński^[26])
• zastępca dowódcy - ppor. kaw. Zbysław Żaczek
• oficer dyspozycyjny – ppor. Jan Winnicki
• dowódca I plutonu liniowego – ppor. rez. kaw. Franciszek Koczorowski
• dowódca II plutonu liniowego – ppor. rez. kaw. Bogdan Mieczkowski
• dowódca III plutonu liniowego – ppor. rez. kaw. Hubert Wiese
• dowódca IV plutonu liniowego – ppor. rez. kaw. Zbigniew Kamiński
• dowódca plutonu ckm – ppor. rez. kaw. Zygmunt Siekierski
• dowódca drużyny łączności - ?
• dowódca sekcji pionierów - ?
• szef szwadronu – wachm. Franciszek Glapa
• poczet dowódcy – kpr. Florian Mazurek

Symbole pułkowe

Sztandar pułku (przed 1934)

Sztandar

19 listopada 1919 o godz. 11.00 na Placu Wolności w Poznaniu odbyła się uroczystość poświęcenia i wręczenia pułkowi sztandaru ufundowanego przez Koło Ziemianek Wielkopolskich^[27] na czele z paniami Józefą hrabiną Mielżyńską, Teodorą Dorą Mukułowską, Janiną Seydówną, Alicją hrabianką Tyszkiewiczówną i Janiną Wicherkiewiczówną. Po mszy polowej celebrowanej przez kapelana ks. Nikodema Kanikowskiego i homilii wygłoszonej przez dziekana Okręgu Generalnego Poznań ks. Kazimierza Stankowskiego, odbyła się ceremonia wbicia gwoździ pamiątkowych i poświęcenia sztandaru przez prymasa Polski ks. Edmunda Dalbora. Sztandar z rąk fundatorek odebrał wiceminister byłej Dzielnicy Pruskiej, Leon Pluciński i przekazał głównodowodzącemu Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim. Generał piechoty Józef Dowbor-Muśnicki przekazał chorągiew dowódcy I Brygady Jazdy Wielkopolskiej, generałowi podporucznikowi Aleksandrowi Pajewskiemu, a ten z kolei dowódcy oddziału, pułkownikowi Romanowi Pasławskiemu. Dowódca pułku przekazał sztandar plutonowemu Świerczykowi, najstarszemu podoficerowi pułku, występującemu w charakterze sztandarowego^[28][29].

Odznaka pamiątkowa

Pierwsza – niezatwierdzona – odznaka o wymiarach 37x35 mm ma kształt krzyża Virtuti Militari, którego ramiona zdobione są po brzegach granatowo-czerwoną emalią. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjał „16 U” oraz daty i napis „26 VII 1920 POZNAŃ V 1919”. Odznaka dwuczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, na rewersie znak firmowy i nazwisko grawera Wabiański^[30].

Odznaka kolejnego wzoru ma wymiary 54x43 mm i kształt krzyża o ramionach emaliowanych na biało z granatowym numerem pułku „16” i pąsowym inicjałem „U”. Między ramionami krzyża cztery stylizowane orły z napisami na półokrągłych tabliczkach „1809 TARNOPOL POZNAŃ 1919”. Odznaka dwuczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, na rewersie znak firmowy i nazwisko wykonawcy W Albiński. Autorem projektu odznaki był Jerzy Grobicki^[30].

4 kwietnia 1925 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził wzór odznaki pamiątkowej 16 puł^[31]. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt krzyża, którego ramiona zakończone są kulkami i pokryte białą emalią. W środku krzyża wpisano numer „16” pokryty granatową emalią oraz inicjał „U” emaliowany w kolorze pąsowym. Odznaka jednoczęściowa, wykonana w srebrze, na rewersie próba srebra i imiennik grawera WG – Wiktor Gontarczyk z Warszawy. Autorem projektu odznaki był również Jerzy Grobicki^[30].

Inicjały na naramiennikach

31 grudnia 1937 roku, w związku z nadaniem pułkowi nazwy, Minister Spraw Wojskowych zarządził noszenie przez żołnierzy 16 puł na naramiennikach kurtek i płaszczy, zamiast dotychczasowego numeru „16”, inicjałów „O. D.”. Dla oficerów i chorążych inicjały miały być haftowane nićmi metalowymi, oksydowanymi na stare srebro, natomiast dla pozostałych podoficerów i ułanów miały być wykonane z białego matowanego metalu. Równocześnie minister zezwolił podoficerom zawodowym na noszenie przy ubiorze poza służbowym inicjałów haftowanych^[7].

Barwy

Proporczyk	Opis[32]
	W 1920 roku proporczyk granatowo-biały z paskiem pąsowym[33]
	Od 1927 proporczyk granatowo-biały ze szkarłatnym paskiem[34]
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok biały[35]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy białe, wypustka biała[36]
	„Łapka” (do 1921[e]) – karmazynowa[f]

Żurawiejka

Wielkopolscy ułani

Dowódcy pułku

Oddział konny POW Lwówek

• plut. Wojciech Świerczyk (od 29 XII 1918)

Szwadron Jazdy Okręgu II

• pchor. Teofil Bobrownicki (od 29 I 1919)

2 Pułk Ułanów Wielkopolskich

• ppłk Roman Pasławski (od 29 V 1919)

16/2 Pułk Ułanów Wielkopolskich

• ppłk Roman Pasławski (od 17 I 1920)
• mjr Wilhelm Światołdycz-Kisiel (od 3 III 1920 ^[38], p.o. od 24 IV 1920)
• rtm. Stefan Czarnecki (p.o. od 18 VI 1920)
• rtm. Piotr Głogowski (p.o. od 10 VII 1920)
• mjr Ludwik Kmicic-Skrzyński (od 16 VII 1920)
• płk SG Włodzimierz Wołkowicki (od 26 III 1921)
• mjr SG Jerzy Grobicki (p.o. od 10 VI 1924)
• płk SG Włodzimierz Wołkowicki (od 1 IX 1924)
• ppłk i tyt. płk Rajmund Brzozowski (14 X 1924 - 12 III 1929 → dyspozycja dowódcy OK VIII)^[39][40]
• ppłk kaw. Tadeusz Byliński (22 III 1929 - 27 III 1932 → Rejonowy Inspektor Koni w Brześciu)
• ppłk / płk kaw. Edmund Heldut-Tarnasiewicz (27 III 1932 – 15 VII 1939)
• ppłk kaw. Julian Arnoldt-Russocki (15 VII - 5 IX 1939)^[41]

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 - I zastępca dowódcy)

• rtm. Zygmunt Lecewicz (od VII 1920)
• ppłk kaw. Eugeniusz Anastazy Grabowski (1924-1927)
• ppłk kaw. Tadeusz Byliński (1927^[42] - 22 III 1929 → dowódca 16 puł)
• mjr kaw. Kazimierz Kosiarski (6 VII 1929 - VII 1930 → zastępca dowódcy 23 puł)
• mjr / ppłk kaw. Julian Arnoldt-Russocki (5 VII 1930 - 15 VII 1939 → dowódca pułku)
• mjr dypl. kaw. Józef Makowiecki (VII – 10 VIII 1939)^[43]
• mjr kaw. Witold I Jabłoński (10 VIII – IX 1939)^[43]

dowódcy szwadronów (od 1 września 1919)^[44]

1. por. Wiktor Mirny
2. por. Kazimierz Papara
3. por. Jan Slaski

dowódcy szwadronów (od 3 marca 1920)^[38]

1. por. Jan Slaski
2. por. Wiktor Mirny
3. por. Jan Ogrodziński
4. rtm Leon Płachecki

• K.M. - ppor. Wincenty Górski
• szw. techn.- por. Zygmunt Twardowski
• szw. zapas. - rtm Aleksander Winnicki

dowódcy dywizjonów i szwadronów (od lipca 1920)^[45]

Dywizjony:

• rtm. Piotr Głogowski
• rtm. Stefan Czarnecki

Szwadrony:

• ppor. Edmund Heldut-Tarnasiewicz
• ppor. Kazimierz Max
• K.M. - por. Wincenty Górski
• szw. techn.- ppor. Edmund Chojecki

Żołnierze 16 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[46] oraz Muzeum Katyńskie^[47][g][h].

Pamięć o pułku

Tradycje 16 pułku ułanów sięgają czasów napoleońskich i Księstwa Warszawskiego. Pułk 7 Jazdy Galicyjsko-Francuskiej sformowany w Tarnopolu na Podolu przez płk. Marcina hr. Tarnowskiego został przemianowany w dniu 28 grudnia 1809 na Pułk 16 Ułanów. Na miasto garnizonowe dla tego pułku wyznaczono Lublin.

Do tradycji pułku nawiązywał sformowany w Słupsku 16 pułk zmechanizowany. Po reorganizacji pułku tradycje przejęła 7 Brygada Zmechanizowana, a teraz kultywuje je 7 Pomorska Brygada Obrony Wybrzeża.

W 1958 roku powstało Koło Przyjaciół 16/2 Ułanów Wielkopolskich im. gen. dyw. Gustawa Orlicz - Dreszera w Bydgoszczy które aktywnie rozpowszechnia i kultywuje tradycję pułku. Istnieje także Jeździecki Klub Sportowy Czarna Podkowa który czynnie bierze udział w uroczystościach Patriotycznych oraz różnych rekonstrukcjach w barwach 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich.

• 

  Pomnik poległych żołnierzy pułku (przed 1934)

• 

  Pierwotny wygląd pomnika

• 

  Odsłonięcie zrekonstruowanego pomnika (2005)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• „Almanach oficerski”: praca zbiorowa, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923.
• Kazimierz Kosiarski: Zarys historji wojennej 16-go pułku ułanów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Czesław Dmochowski, Franciszek Małek: Jednodniówka. XV-lecie 16/2 Pułku Ułanów Wielkopolskich 1919–1934. Bydgoszcz: 1934.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Stanisław Krasucki: 16 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. Gen. Gustawa Orlicz-Dreszera. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-85621-07-5.
• „Księga jazdy polskiej”: pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Lesław Kukawski, Julisz Tym: 16 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. gen. dyw. Gustawa Orlicz-Dreszera. Wielka Księga Kawalerii Polskiej tom nr 19. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2012. ISBN 978-83-7769-346-9.
• Krzysztof Drozdowski, Piotr Jerzykowski: 16 Pułk Ułanów Wielkopolskichim. gen. dyw. Gustawa Orlicz-Dreszera 1918-1939. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2018. ISBN 978-837339-235-9.[1]