17-Hydroksyprogesteron

17-Hydroksyprogesteron
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) (8R,9S,10R,13S,14S,17R)-17-acetylo-17-hydroksy-10,13-dimetylo-2,6,7,8,9,11,12,14,15,16-dekahydro-1H-cyklopenta[a]fenantren-3-on Inne nazwy i oznaczenia 17α-hydroksyprogesteron, 17OHP
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C21H30O3
Masa molowa	330,46 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS	68-96-2 604-09-1 (izomer 17α) 604-10-4 (izomer 9β,10α)
PubChem	6238
DrugBank	DB14570
SMILES CC(=O)C1(CCC2C1(CCC3C2CCC4=CC(=O)CCC34C)C)O
InChI InChI=1S/C21H30O3/c1-13(22)21(24)11-8-18-16-5-4-14-12-15(23)6-9-19(14,2)17(16)7-10-20(18,21)3/h12,16-18,24H,4-11H2,1-3H3/t16-,17+,18+,19+,20+,21+/m1/s1 InChIKey DBPWSSGDRRHUNT-CEGNMAFCSA-N
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie 6,48 mg/l[1] Temperatura topnienia 219–223 °C[1][2] logP 3,17
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2021-07-01] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanego źródła[2] Niebezpieczeństwo Zwroty H H360FD, H411 Zwroty P P202, P273, P280, P308+P313, P391, P405 Numer RTECS TU5060000
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	G03DA03, G03FA02
Stosowanie w ciąży	kategoria B
Farmakokinetyka Okres półtrwania 7,8 dni Metabolizm wątrobowy Wydalanie z moczem i kałem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania domięśniowo

17-Hydroksyprogesteron (łac. hydroxyprogesteronum) – organiczny związek chemiczny z grupy steroidów. Pochodna progesteronu zawierająca grupę hydroksylową w pozycji 17. U człowieka jest to hormon kory nadnerczy, jeden z głównych metabolitów progesteronu i prekursor androgenów niewykazujących aktywności androgennej. Pomiary stężenia tego hormonu stosuje się w diagnostyce chorób nadnerczy. Używany jako lek hormonalny wykazujący silne i długotrwałe działanie gestagenne.

Miejsce w steroidogenezie

17-OH-progesteron powstaje z progesteronu wskutek działania 17α-hydroksylazy lub z 17-hydroksypregnenolonu pod wpływem 3β-hydroksysterydodehydrogenazy. Może być przekształcony do 11-deoksykortyzolu (pod wpływem 21-hydroksylazy) lub do Δ⁴-androstendionu (pod wpływem 17,20-desmolazy).

Farmakokinetyka

Hydroksyprogesteron wiąże się w znacznym stopniu z białkami osocza. Biologiczny okres półtrwania wynosi 6 dni.

Diagnostyka

Oznaczenia stężenia 17-OH-progesteronu dokonuje się w surowicy krwi. Wartości i zakres norm laboratoryjnych są takie same dla kobiet i mężczyzn, i wynoszą zwykle (w zależności od laboratorium): 0,9-3,9 nmol/l (30-130 ng/dl).

Znaczenie

Oznaczenie stężenia 17-OH-progesteronu wykorzystuje się w diagnostyce chorób nadnerczy. W zależności od potrzeb diagnostycznych dokonuje się przygodnego oznaczenia poziomu hormonu w surowicy krwi lub po stymulacji innymi substancjami (tzw. testy czynnościowe).

W diagnostyce nadmiaru androgenów nadnerczowych, pośród innych testów czynnościowych, ocenia się poziom 17-OH-progesteronu w teście pobudzania syntetyczną kortykotropiną.

W diagnostyce hirsutyzmu wartości stężenia 17-OH-progesteronu w granicach normy wskazują na hirsutyzm idiopatyczny. Wysokie stężenia (także po stymulacji przy użyciu ACTH), przy potwierdzeniu hamowania w teście hamowania deksametazonem, mogą wskazywać na niedobór 21-hydroksylazy jako przyczynę hirsutyzmu.

Niedobór 21-hydroksylazy może być przyczyną wrodzonego przerostu nadnerczy. Skutkiem defektu enzymatycznego jest nagromadzenie 17-OH-progesteronu, który nie może ulec przekształceniu w 11-deoksykortyzol i kortyzol. W postaci klasycznej stężenie 17-OH-progesteronu wielokrotnie przewyższa normę (zwykle wynosi powyżej 30 nmol/l [1000 ng/dl]). W postaci nieklasycznej, kryterium rozpoznania jest stwierdzenie zwiększenia stężenia 17-OH-progesteronu po stymulacji ACTH (powyżej 15-30 nmol/l [500-1000 ng/dl]). Monitorowanie poziomu m.in. 17-OH-progesteronu jest elementem leczenia wrodzonego przerostu nadnerczy z niedoboru 21-hydroksylazy.

W obecności zwiększonych stężeń DHEA-S lub androstendionu, oznaczenie 17-OH-progesteronu jest elementem diagnostyki incydentaloma nadnerczy.

Zwiększone stężenie 17-OH-progesteronu może wskazywać na obecność raka nadnercza.

Wskazania

• niedomoga lutealna
• zagrażające i nawykowe poronienia
• pierwotny i wtórny brak miesiączki
• bolesne miesiączkowanie
• przerost błony śluzowej macicy
• krwawienia z macicy
• poronienia nawykowe

Przeciwwskazania

• nadwrażliwość na lek
• nowotwory i stany przednowotworowe sutka i narządów rodnych
• krwawienia z dróg rodnych
• poronienie zatrzymane
• okres laktacji
• epizody zakrzepowo-zatorowe
• udar mózgu
• choroby wątroby

Działania niepożądane

• wymioty
• bóle głowy
• uczucie zmęczenia
• depresja
• zwiększenie masy ciała
• obrzęki
• zaburzenia cyklu miesiączkowego
• zmniejszenie popędu płciowego
• zaburzenia czynności wątroby lub nerek
• skórne objawy alergiczne

Preparaty

• Kaprogest – roztwór do wstrzykiwań 0,125 g/ml

Dawkowanie

Domięśniowo, według zaleceń lekarza. Zwykle przy poronieniu zagrażającym 125–500 mg raz w tygodniu.

Uwagi

Hydroksyprogesteronu nie należy stosować u kobiet karmiących piersią.

Przypisy

Bibliografia

• Indeks leków Medycyny Praktycznej 2005, Kraków, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, ​ISBN 83-7430-006-X​.
• Choroby wewnętrzne. Podręcznik multimedialny oparty za zasadach EBM. Pod redakcją prof. dr. hab. Andrzeja Szczeklika. Wyd. I. T. I. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005, s. 1098, 1102, 1118–21. ISBN 83-7430-031-0. (pol.)