17 Eskadra Wywiadowcza

Przyczepka radio 17-ej eskadry jako pozostałość po eskadrze francuskiej

17 eskadra wywiadowcza – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego początków II Rzeczypospolitej.

Eskadra utworzona została w 1919 na bazie francuskiej 59 eskadry Breguetów. Wzięła udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1921 włączona do 6 eskadry wywiadowczej.

Formowanie i zmiany organizacyjne i walki

W maju 1919 z Armią generała Hallera przyjechała do Polski 59 eskadra Breguetów^[1]. Początkowo stacjonowała na lotnisku mokotowskim w Warszawie, a następnie w Lublinie. Stąd startowała do wykonania zadań bojowych w ramach lądowej ofensywy na Łuck^[1]. Wyposażona była w 10 pilotowanych przez Francuzów samolotów Breguet XIV A2^[a][2]. Jednak ze względów politycznych wycofano ją z frontu do Krakowa^[1]. We wrześniu przejęły ją władze polskie, a dowódcą eskadry mianowany został kpt. pil. Jan Strwiąż-Smolnicki^[3]. Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno–zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i kompletowała polskie załogi^[b]. Na dzień 1 lutego 1920 wchodziła w skład V Grupy Lotniczej, posiadała 6 pilotów, 7 obserwatorów i 6 samolotów^[5].

Udział w wyprawie kijowskiej

W związku z przygotowywana ofensywą na Kijów, w marcu 1920 eskadrę Breguetów skierowano do Tarnopola, a w kwietniu przemianowano na 17 eskadrę wywiadowczą^[6]. Organizacyjnie weszła w skład III dywizjonu lotniczego kpt. pil. Stefana Bastyra^[1]. Na początku maja stacjonowała w m. Rachna Lessowyja^[7]. Działalność bojową rozpoczęła startując z polowego lotniska w Płoskirowie^[3]. Prowadziła prawie wyłącznie dalekie loty wywiadowcze w kierunku Humania, Birzuły i Olwopola^[3], to jest na odległość przeszło 250 km od macierzystego lotniska. 18 kwietnia, podczas lotu próbnego na Breguecie 14 A2, startując z lotniska w Tarnopolu, zginął dowódca eskadry kpt. Jan Strwiąż-Smolnicki oraz mechanik Wierzbicki^[8].

Walki opóźniające

W czerwcu i lipcu oddziały polskie prowadziły walki obronno-opóźniające, a 1 Armia Konna Siemiona Budionnego, będąca głównym przeciwnikiem polskiej 6 Armii, znacznie udoskonaliła metody walki z lotnictwem i stała się jego groźnym przeciwnikiem^[9]. Kawalerzyści Budionnego zaczęli powszechnie używać sprzężonych karabinów maszynowych ustawionych na taczankach, organizując przy tym zasadzki z wykorzystaniem niewielkich pododdziałów kawalerii^[10]. Jeszcze 10 czerwca 17 eskadra dysponowała 3 samolotami typu Breguet 14 A2^[11]. Wobec odwrotu wojsk polskich, eskadra wróciła do Płoskirowa i dalej cofała się do Tarnopola. W tym czasie szef lotnictwa Frontu Południowego wydzielił z eskadry trzy załogi wraz z samolotami do obsługi lotniska Kowel. Z powodu defektu silnika, dwie załogi nie doleciały do miejsca przeznaczenia, a trzecia w składzie: por. obs. Jan Petrażycki i sierż. pil. Władysław Wójtowski, po osiągnięciu celu, została przydzielona do dyspozycji sztabu frontu^[3]. W ciągu 9 lotnych dni załoga ta zrealizowała 14 zadań, głównie wywiadowczych i łącznościowych^[11]. Pozbawiona ostatniego samolotu, eskadra w połowie lipca 1920 powróciła do Krakowa. Tu otrzymała kilka starych poaustriackich szkolnych samolotów pochodzących z zasobów szkoły pilotów. Tak uzbrojona odleciała do Radomia, a później do Warszawy^[3].

Udział w Bitwie Warszawskiej

W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1. i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2., 3. i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina^[c][13]. Eskadra wspierała oddziały 1 Armii startując z lotniska mokotowskiego^[3]. W okresie Bitwy Warszawskiej szczególnie zasłużyła się w walkach w okolicach Radzymina^[14]. W walkach została zestrzelona załoga: sierż. Władysław Wójtowski i por. Henryk Sommerfeld. Ranny pilot z trudem doprowadził maszynę do własnych linii. W następnych dniach eskadra prowadziła rozpoznanie na korzyść jednostek grupy uderzeniowej nacierającej znad Wieprza. 16 sierpnia rozpoznaniem objęto rejon Żelechowa, Stoczka Łukowskiego, Siedlec i Radzynia Podlaskiego, a następnego dnia pojedyncze załogi 17 eskadry wywiadowczej działały między Kałuszynem i Węgrowem zwalczając wycofujące się oddziały sowieckiej 15 Armii^[15].

19 sierpnia, w związku z całkowitym sukcesem polskiego przeciwuderzenia, nastąpiło przegrupowanie jednostek lotniczych. 17 eskadrę wywiadowczą podporządkowano dowództwu 4 Armii oraz przeniesiono na lotnisko w rejonie Pułtuska^[15]. Z tego miejsca eskadra prowadziła loty wywiadowcze i obserwowała ruchy wojsk sowieckich wycofujących się w kierunku Prus Wschodnich^[1]. Załoga ppor. Adolf Dubrawski i por. Jan Petrażycki stwierdziła, że wojska sowieckie, zmuszone do przejścia granicy pruskiej, po drugiej stronie załadowują się do transportów i odjeżdżają w kierunku wschodnim^[d][15].

25 sierpnia oddziały polskie się działania pościgowe za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Na kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły kolejną reorganizację. Wycofano, w celu uzupełnienia, eskadry najbardziej wyczerpane intensywnymi walkami. Były to 2., 8. i 21 eskadra. Poza nimi na tyłach przebywały także inne eskadry. Były to: 3., 11., 14., 17. i 18. oraz (4.) eskadra toruńska^[16]. Po reorganizacji ugrupowanie wojsk polskich na północnym odcinku frontu składało się z 2. i 4 Armii. Zmienił się też przydział lotnictwa do poszczególnych związków operacyjnych. W skład lotnictwa 2 Armii wchodziły: 1., 12. i 16 eskadra wywiadowcza oraz 13 eskadra myśliwska. Eskadry 1. i 13. stacjonowała w Dojlidach, a eskadry 12. i 16. w Markowszczyznie^[17]. W tym czasie w skład lotnictwa 4 Armii wchodziły tylko eskadry: 10. i 17 eskadra wywiadowcza. We wrześniu dołączyła 3 eskadra wywiadowcza^[18].

W połowie września eskadra powróciła do Warszawy. Tu otrzymała 3 samoloty w zasadzie nie nadające się do lotów^[3]. Z Warszawy eskadra przeniosła się do Brześcia, gdzie weszła w skład 4 Armii^[1]. Po wejściu w życie rozejmu^[e], eskadra przeniesiona została na lotnisko koło Przemyśla w celu przezbrojenia. Tam, na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 eskadry 6. i 17. połączono tworząc nową 6 eskadrę wywiadowczą^[19].

Ogółem załogi 17 eskadry wywiadowczej wykonały 58 lotów bojowych w czasie 132 godzin^[3]. Zginęło 2 lotników^[20].

Żołnierze eskadry

Wypadki lotnicze

• 18 kwietnia 1920 ginie dowódca eskadry kpt. pil. Jan Strwiąż-Smolnicki oraz sierż. mech. Władysław Wierzbicki, którzy startowali na oblot samolotu Breguet XIV^[3].
• 3 grudnia 1920 podczas lotu ćwiczebnego zginęli sierż. pil. Franciszek Nowak oraz plut. pil. Szczepan Matuszewski^[3].

Samoloty eskadry

• 

  Breguet 14 A2

• 

  Breguet 14 B2

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
• Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
• Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.