17 Pułk Artylerii Lekkiej

17 Pułk Artylerii Lekkiej

17 Pułk Artylerii Polowej

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	8 maja
Nadanie sztandaru	29 czerwca 1938
Rodowód	2 Pułk Artylerii Polowej Wielkopolskiej
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Eugeniusz Gałuszyński
Ostatni	ppłk Stanisław Piwakowski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Gniezno
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	17 Wielkopolska Dywizja Piechoty

Pieczęć nagłówkowa 17 pal (2 pal Wlkp.)

Bogumił Stylo, Zarys historji wojennej 17-go pułku artylerji polowej^[1]

17 Pułk Artylerii Lekkiej (17 pal) - oddział artylerii lekkiej Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego II RP.

Marsze i boje III dywizjonu pułku w latach 1929-1920

Jego 6 bateria odznaczona została orderem VM za wojnę obronną 1939.

Formowanie i walki

20 lutego 1919 roku w ówczesnym forcie Prittwitz-Gaffrona, wchodzącym w skład Twierdzy Poznań, podporucznik Sawicki i sierżant Czub przystąpili do organizacji 2 pułku artylerii polowej Wielkopolskiej z ochotników–artylerzystów z byłej armii niemieckiej i rekrutów powołanych dekretem Naczelnej Rady Ludowej. 11 marca dowództwo pułku objął podporucznik Gałuszyński. Kolejne baterie formowały się także w fortach Rocha i Radziwiłła oraz koszarach artylerii na Sołaczu. 17 marca pułk wyruszył do obozu ćwiczebnego Biedrusko w składzie 13 oficerów, 950 szeregowców i 90 koni. 10 kwietnia jednostka została zaprzysiężona na wierność Naczelnej Radzie Ludowej. Cztery dni później rozpoczęto formowanie IV dywizjonu. 8 maja zakończono formowanie jednostki^[2].

W końcu maja ze składu oddziału wyłączony został II dywizjon, jako zalążek 3 pułku artylerii polowej Wielkopolskiej. W związku z powyższym IV dywizjon przemianowany został na II. W sierpniu sztab pułku i II dywizjon powrócił do Poznania. W tym samym czasie oddział przezbrojony został w 75 mm działa włoskie wz. 1906^[3].

Od 18 stycznia 1920 roku pułk wziął udział w triumfalnym wejściu Wojska Polskiego do reszty ziem byłego Wielkiego Księstwa Poznańskiego, zajętych jeszcze przez Niemców, a przyznanych Polsce bez plebiscytu przez traktat wersalski. I dywizjon wyruszył do Kępna, II do Leszna, a III do Zbąszynia i Międzychodu^[4].

23 stycznia 1920 roku 2 pułk artylerii polowej Wielkopolskiej został przemianowany na 17 pułk artylerii polowej^[5]. We wrześniu 1920 pułk dysponował 76,2 mm armatami rosyjskimi^[6].

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

23 grudnia 1920 roku pułk transportem kolejowym wrócił z frontu do Wielkopolski. Początkowo stacjonował w Biedrusku, a następnie w Poznaniu i Mogilnie. W listopadzie 1921 roku pułk przybył do swojego stałego garnizonu – Gniezna^[9].

W październiku 1921 roku ze składu pułku wyłączony został III dywizjon i podporządkowany dowódcy nowo powstałego 25 pułku artylerii polowej. W czerwcu 1924 roku został sformowany nowy III dywizjon^[9].

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 8 maja, jako datę święta pułkowego^[10]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę zakończenia formowania w roku 1919^[9].

31 grudnia 1931 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski przemianował 17 pułk artylerii polowej na 17 pułk artylerii lekkiej^[11].

W maju 1939 roku została wprowadzona nowa organizacja pokojowa pułku, zgodnie z którą liczył on trzy dywizjony po dwie baterie przy czym I dywizjon był uzbrojony w 75 mm armaty wz. 1897, natomiast II i III dywizjon w 100 mm haubice wz. 1914/1919 P^[12].

17 pal w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

24 sierpnia w godzinach porannych, 17 pułk artylerii lekkiej w garnizonie Gniezno rozpoczął mobilizację alarmową w grupie żółtej, w czasie od A+28 do A+54. W jej trakcie zmobilizowano 17 pal do etatów wojennych. Dodatkowo zmobilizowano w pułku niżej wymienione pododdziały, w tej samej grupie i czasie od A+54 do A+60 dla macierzystej dywizji :

• pluton parkowy uzbrojenia nr 702,
• kolumnę taborową nr 712,
• warsztat taborowy nr 702.

oraz w tej samej grupie i czasie od A+60 do A+72,

• 67 dywizjon artylerii lekkiej.

W oparciu o pokojowy stan 17 dywizjonu artylerii ciężkiej, zmobilizowano w Gnieźnie w ramach mobilizacji alarmowej w grupie żółtej w czasie od A+46 do A+58, 17 dywizjon artylerii ciężkiej do etatów wojennych.

W II rzucie mobilizacji powszechnej w Kielcach planowano zmobilizować przez 17 pal, Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 7^[15].

Stawiennictwo rezerwistów było wzorowe, mobilizacja została ukończona w terminie. Wystąpiły niewielkie braki w kbk, całkowity brak pistoletów dla oficerów rezerwy Po zakończeniu odbyła się przysięga żołnierzy i przegląd pododdziałów pułku. W dniach 25-27 sierpnia dywizjony II i III udały się w rejon koncentracji macierzystej 17 Dywizji Piechoty. II dywizjon został przydzielony do 68 pułku piechoty i zajął stanowiska ogniowe w rejonie Gutowo, Sokołowo. III dywizjon przydzielony został do 69 pułku piechoty i zajął stanowiska ogniowe w rejonie wsi Wały^[16]. 26 sierpnia I dywizjon otrzymał rozkaz do odmaszerowania w rejon Słupcy, do dyspozycji dowódcy 25 Dywizji Piechoty, gdzie dotarł rano 28 sierpnia. Stacjonował bateriami w miejscowościach Kowalewo Opactwo, Gołkowo i Kowalewo. 31 sierpnia I/17 pal został podporządkowany dowódcy 70 pułku piechoty i wraz z nim podjął nocny marsz 31 sierpnia/1 września do rejonu Chocza, poprzez Zagórów, Drzewce, Bukowe. Zmobilizowany 67 dywizjon artylerii lekkiej, pozostał w rejonie Gniezna, jedynie 3 bateria została przydzielona do dyspozycji dowódcy 14 Dywizji Piechoty i odmaszerowała 26 sierpnia do miasta Skoki^[17]. 17 pal w składzie 17 DP wszedł w skład Armii „Poznań” pod dowództwem gen. dyw. Tadeusza Kutrzeby.

Armata 75 mm wz. 1897

Haubice 100 mm wz. 1914/19P

Działania bojowe

Działania w Wielkopolsce i marsz nad Bzurę

O świcie 1 września 17 pal znajdował się: III dywizjon na północny zachód od Gniezna wraz z 69 pp z bateriami w Zdziechowie, Strychowie, Piekarach i dowództwem we wsi Obora, II dywizjon wraz z 68 pp w rejonie Wrześni z dowództwem i jedną baterią w Gutowie Małym, a dwoma bateriami w dworze Gutowo Wielkie. I dywizjon w marszu w rejonie Choczy. 2 września dowództwo 17 pal objął ppłk Stefan Piwakowski, dotychczasowy dowódca ppłk dypl. Stefan Springer odszedł na inny przydział wojenny. I/17 pal dozorował przeprawy przez rzekę Prosna w Choczu. II/17 pal nocą 2/3 września przegrupował się do lasu miejskiego na południe od Gniezna^[17]. Ze względu na planowane wsparcie prawego skrzydła Armii „Łódź” przez część sił Armii „Poznań” dokonano przegrupowania 17 DP. Z uwagi na powyższe, w nocy 2/3 września II/17 pal przeszedł z rejonu Gutowa Małego do Graboszewa na południowy zachód od Słupcy, a III/17 pal do Sędziwojewa na północny wschód od Wrześni, poprzez Żydowo, Czeluścin, Grzybowo. 3 września działające w składzie 25 DP, 70 pp z I/17 pal dyslokowany został do wsi Morawin, celem osłony wschodniego skrzydła 25 DP. Z uwagi na nową koncepcję działań armii do obrony przedmościa Koło, utworzono Grupę Operacyjną „Koło” pod dowództwem gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego. W skład jej włączono 17 DP i 25 DP oraz inne oddziały. 70 pp wraz z I/17 pal miał ubezpieczać od strony zachodniej odwrót 25 DP, utrzymując las Krupówki i Koźlątków, a następnie wykonać odwrót jako straż tylna 25 DP poprzez Ceków, Ostrów do Dziadowic. Tego też dnia w ramach 17 DP dowództwo 17 pal z III dywizjonem haubic przegrupowało się przez Słupcę i Golinę do rejonu Czarkowa, Chorzenia, Niełusza. II dywizjon haubic przemieścił się przez Chwalibogowo, Działy, Ciążeń, Ląd, Zagórów do rejonu Rzgów, Modła, lasy Józefowo. 4 września 70 pp wraz z I dywizjonem armat, jako ariergarda 25 DP prowadził działania osłonowe wraz z 70 pp, o świcie zamykał przeprawy na rzece Swędrnię na odcinku Młyńsko-Morawin od strony Koźminka. Następnie zajął stanowiska ogniowe w rejonie Cekowa i zamykał kierunek z Morawin. Dowódca 17 pal przydzielił dywizjony do pułków piechoty^[18]. Wraz z nimi maszerowały na przedmoście Koło. III/17 pal w nocy 4/5 września przekroczył Wartę po moście w Koninie, pozostawił ze swojego składu baterię 9/17 pal wraz z Oddziałem Wydzielonym ze składu 69 pp w rejonie Genowefy Wyszyńskiej, jako osłonę przemarszu 17 DP. Wieczorem 4 września I/17 pal wraz z 70 pp przemieściły się do lasów Piętno.

O świcie 5 września 17 DP zajęła północną część przedmościa Koło. 17 pal ugrupował swoje pododdziały na stanowiskach ogniowych w rejonach: III/17 pal (bez 9/17 pal) od rzeki Warty do wsi Genowefa Piorunowska, wraz z 69 pp. 9/17 pal w raz z batalionem I/69 pp w Genowefie Wyszyńskiej. II/17 pal (bez 4/17 pal) od Kamionki do Milinowa, wraz z batalionem I/68 pp. Bateria 4/17 pal od Kun do Kamionki wraz z batalionem III/68 pp. O godz.5.00 5 września I/17 pal wraz z 70 pp przemieściły się z lasów Piętno przez Grzymiszew do wsi Tarnowa. Od 6 września do składu dywizji powrócił I/17 pal wraz z 70 pp. W nocy 5/6 września 17 DP podjęła marsz w kierunku Koła z kolumnie wraz z 69 pp maszerował III/17 pal, a za nimi 68 pp z II/17 pal. III dywizjon z 69 pp przekroczył o północy most na Warcie w Kole i zajął na wschodnim brzegu Warty rejon w lasach między Grzegorzewem, a Przybyłowem. Natomiast II/17 pal z 68 pp został zawrócony na przedmoście Koło. O godz. 3.00 6 września 70 pp wraz z I/17 pal został skierowany do lasów Smolina, Tarnowa celem zamknięcia drogi Turek-Koło^[19]. Z uwagi na częste zmiany rozkazów, wysyłanych przez Kwaterę Główna Naczelnego Wodza do dowództwa Armii „Poznań”, w szeregi dywizji wkradł się chaos, co do kierunków marszu. 6 września 17 DP otrzymała rozkaz marszu w kierunku Dąbia, jako pierwszy maszerował III/17 pal z 69 pp i osiągnął Chełmno nad Nerem, skąd zawrócono kolumnę w kierunku Kłodawy przez Drzewice, Głębokie. W nocy 6/7 września pomiędzy godz. 1.00, a 2.00 II dywizjon z 68 pp przekroczył Wartę po moście w Kole i poprzez Drzewice dotarł do Rośla ok. godz. 10.00. O godz. 4.30 I dywizjon z 70 pp przekroczył most na Warcie w Kole i o godz. 8.00 zajął rejon las Krzykosy, Borysławice^[20]. Gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba podjął decyzje o wykonaniu zwrotu zaczepnego na skrzydło niemieckiej 8 Armii, z uwagi na powyższe rozpoczęto przegrupowania i koncentrację oddziałów armii. 7 września ok. godz. 16.00 III dywizjon wraz z 69 pp wykonał marsz przez Besiekiery do rejonu Odechów, dwór Żabokrzeki, Drzykozy na północny wschód od Grabowa Łęczyckiego, gdzie od wieczora przystąpił do organizacji obrony. Pozostała część dywizji o godz. 19.00 wyruszyła w marsz w rejon Krośniewic. I dywizjon przemieszczał się przez folwark Błędów, Przybyszew, Radzyń, Sobótkę, dwór Walew. II dywizjon poprzez Smardzew, Jastrzębie, Pociecha, Drzykozy. Rano 8 września 17 pal zajął stanowiska I dywizjonem w rejonie folwarku i dworu Miłonice, Cudniki, Zalesie, II dywizjonem w dworze Opienino, kolonii Sobótka, a III dywizjon w Sławęcinie. 17 DP miała nacierać w ogólnym kierunku na Piątek i Stryków i Łęczycę poprzez rzekę Bzurę, w składzie GO gen. bryg. Edmunda Knolla-Kownackiego^[21].

Udział w bitwie nad Bzurą

8 września i w nocy 8/9 września 17 pal wraz z wspieranymi pułkami piechoty rozpoczął zajmowanie stanowisk wyjściowych do natarcia. III dywizjon jako wsparcie 69 pp został przydzielony do 25 DP. O godz. 12.00 8 września wyruszył do rejonu Łęczycy, przed wieczorem zajął stanowiska ogniowe w rejonie wsi Koryta. 17 pal (bez III dywizjonu) wraz z siłami głównymi 17 DP podjął nocny marsz 8/9 września, docierając rano do: Gozdkowa i Wargawki Młodej II dywizjonem, Byszewa, Budki i Kostusina I dywizjonem. 17 pal stanowił artylerię bezpośredniego wsparcia. Dywizjony i baterie zajęły stanowiska ogniowe. Mający nacierać w I kolumnie 70 pp został wsparty I dywizjonem na stanowiskach ogniowych we wsiach Przyłogi, Nędzerzew, Krokorczyce, z punktem obserwacyjnym we dworze Nędzerzew. Do wsparcia natarcia 8 batalionu strzelców przydzielono 5 baterię z II dywizjonu, ze stanowiskami ogniowymi w kolonii Kuchary. Mający wspierać zgrupowany w II kolumnie 68 pp (bez II batalionu) II/17 pal zgrupował się w kolonii Kuchary^[22]. 9 września o godz. 10.00 III/17 pal wsparł pierwsze nieudane natarcie na Łęczycę batalionu II/69 pp. O godz.18.00 III dywizjon ponownie wsparł 69 pp podczas natarcia na Łęczycę, który po ciężkim boju ok. godz. 23.00 wdarł się do centrum miasta. O godz. 17.00 do natarcia przystąpiły siły główne 17 DP. 8 batalion strzelców wraz z baterią 5/17 pal po przeprawieniu się przez Bzurę zdobyły Michałowice i wschodnią część Marynek. Batalion III/68 pp przy wsparciu baterii 6/17 pal do godz. 23.00 zdobył Podgórzyce i Górę Św. Małgorzaty. Nocą 9/10 września I/17 pal przeprawił się przez Bzurę i maszerując za 70 pp poprzez kolonię Węglewice dotarł do rejonu wsi Zagaj Stary.

Rano 10 września pod dowództwo 17 pal powrócił III dywizjon zajmując stanowiska ogniowe we wsi Rybitwy. O godz. 6.00 I dywizjon wsparł ze stanowisk ogniowych w pobliżu Rogulic i Zagaja Starego natarcie batalionu III/70 pp na Gaj Stary, który zdobył wieś o godz.10.00^[23]. Rano bateria 4/17 pal wspierała 8 bs w odparciu niemieckiego przeciwnatarcia w rejonie zachodniej części Podgórzyc. 10 września od rana II/17 pal wraz z 17 dywizjonem artylerii ciężkiej tworzył zgrupowanie artylerii ogólnego działania pod dowództwem ppłk. Stanisława Piwakowskiego, z 5 i 6 bateriami haubic na stanowiskach ogniowych w Podgórzycach i 4 baterią w południowej części Orszewic. O godz. 10.05 I dywizjon całością wykonał ześrodkowanie ogniowe na pozycje niemieckie na północnym skraju lasu, na południe od Karsznic. Przed południem III/17 pal przeszedł do Orszewic, po południu niemiecka ciężka artyleria ostrzelała Orszewice i Górę Św. Małgorzaty, w efekcie czego straty poniósł III dywizjon. Pomimo strat, o godz. 16.00 zajął w tym rejonie stanowiska ogniowe. Po godz. 12.00 17 DP podjęła pościg za oddziałami niemieckimi. II dywizjon haubic podjął marsz w kolumnie z I i III batalionami 68 pp w kierunku Skotnik. W trakcie marszu pościgowego, na wieść o zbliżaniu się kolumny samochodów 6 bateria haubic, ostrzelała kolumnę pojazdów, niszcząc 4 samochody. O godz. 14.00 1 bateria armat wspierała czołowy batalion I/70 pp, w natarciu ze stanowisk ogniowych w Karsznicach na Śladków Podleśny, po jego zdobyciu zajęła w nim stanowiska ogniowe. Z nowych stanowisk skutecznie ostrzelała wzg. 123 i kolonię Śladków Górny umożliwiając I batalionowi 70 pp dalsze natarcie, aż pod Grabiszew. 6 bateria haubic wspierała III batalion 68 pp w pościgu na Małachowice, rozbiła stanowiska niemieckiej broni maszynowej, dwie kolumny niemieckiej piechoty i odparła wspólnie z piechotą kontratak niemieckich czołgów, na koniec dopomogła zdobyć Małachowice. Dalsze natarcie na Modlną Probostwo III/68 pp wspierały baterie 4 i 6, 17 pal. Ok. godz. 22.00 poprzez Śladów Podleśny do Karsznic dotarł I/17 pal, także w nocy dotarł w rejon Karsznic III/17 pal. II/17 pal skoncentrował się w rejonie dworu Skotniki z zadaniem wsparcia obrony Małachowic^[24][25].

O świcie 11 września 8 bs wspierany przez 4/17 pal zdobył wieś Dybówka. 6/17 pal zajęła rano stanowiska ogniowe w na skraju lasu na północ od Skotnik, o godz. 5.30 I/17 pal zajął stanowiska ogniowe na południowo wschodnim skraju lasu na północ od Skotnik. 11 września 17 DP miała kontynuować natarcie na Celestynów, Modlną i dwór Sokolniki. O godz. 13.00 4 i 6 baterie haubic ostrzelały wzg.132,3, Dybówkę i drogę Modlna-Małachowice. Tym samym wspomogły natarcie batalionów I i II 69 pp oraz 8 strzelców, mających odzyskać północne Małachowice i Dybówkę utracone podczas niemieckiego kontrataku przed południem tego dnia. Po zajęciu przedmiotów natarcia ok. godz. 14.30 III/17 pal i 17 dac wykonały nawały ogniowe na dwór Sokolniki i Ozorków. Przy skutecznym wsparciu 4 i 6 baterii 17 pal batalion I/69 pp ponownie opanował Dybówkę oraz zdobył dwór Sokolniki, dzięki temu batalion II/69 pp zdobył południowe Małachowice i dotarł pod Modlną Probostwo. W trakcie walk poległ ppor. Leszek Wójcik z 9 baterii haubic. O godz.16.00 I/17 pal (bez 1 baterii) wykonał ześrodkowanie ognia na Śladków Górny, po którym batalion II/70 pp zdobył Grabiszew, a następnie o godz. 22.00 las na wschód od Celestynowa. Batalion III/70 pp wraz z 1/17 pal do godz. 22.00 bez walki zajął Wolę Rogozińską^[26].

12 września 17 DP wraz z całą armią kontynuowała natarcie. O godz.5.00 I/17 pal zajął stanowiska ogniowe 2 baterią armat we wsi Barchowice Stare, a 3 baterią armat we wsi Barchowice Nowe. O godz. 5.00 6 bateria haubic rozpoczęła prowadzenie ostrzału dworu w Modlnej wspierając natarcie II/69 pp, równocześnie III/17 pal i 17 dac ostrzeliwały rejon Modlnej, las na południe od tej miejscowości oraz wzg. 158 i 159 separując rejon walk o dwór Modlna przed dopływem niemieckich posiłków. II/17 pal o godz. 6.00 podjął marsz w pobliże rejonu walk, o godz.10.00 baterie zajęły stanowiska ogniowe; 5 w centrum wsi Modlna Probostwo, a 4 na jej zachodnim skraju. Jednocześnie do II dywizjonu haubic dołączyła 6/17 pal i zajęła stanowiska ogniowe we wschodniej części wsi Modlna Probostwo. Z tych stanowisk cały II dywizjon wpierał ostrzałem natarcie batalionów II/69 pp i III/69 pp na Sokolniki i Celestynów. 1 bateria armat o godz. 8.00 zajęła stanowiska ogniowe w Wypychowie skąd wspierała obronę Woli Rogozińskiej przez batalion III/70 pp, a następnie natarcie tego batalionu na las Gieczno. Ok. godz. 16.00 dywizja rozpoczęła przygotowania do natarcia na Stryków. Dokonano stosownych przegrupowań i uzupełnienia amunicji. 5/17 pal została przydzielona do batalionu I/68 pp, dywizjon III/17 pal został zadysponowany do Wypychowa dla wsparcia 70 pp. W tym czasie gen. Tadeusz Kutrzeba wprowadził istotne zmiany do planu bitwy nad Bzurą, tym samym rozkazem gen. bryg. Edmund Knoll-Kownacki otrzymał rozkaz o wstrzymaniu natarcia na Stryków i przegrupowania podległych dywizji na północny brzeg Bzury^[27][28].

W godz. 22.00-23.00 12 września 17 DP rozpoczęła odwrót zgodnie z rozkazem jej dowódcy płk dypl. Mieczysława Mozdyniewicza, 17 pal rozpoczął wraz z innymi oddziałami odwrót w dwóch kolumnach. W kolumnie zachodniej dywizji maszerowało dowództwo 17 pal i II dywizjon z Modlnej do dworu Ktery. W kolumnie wschodniej dywizji maszerował I dywizjon i III dywizjon z Wypychowa do dworu Siemienice. 13 września po nocnym marszu o godz. 10.00 II dywizjon zajął stanowiska ogniowe; 4 baterią w dworze Ktery, 5 baterią we wsi Nowe Ktery, 6 baterią we wsi Ktery. Zadaniem II/17 pal było wsparcie obrony 68 pp na północnym brzegu Bzury, na odcinku Ktery-dwór Siemienice. Ok. godz.16.00 baterie 1 i 6 zajęły stanowiska ogniowe we wsi Wyręby. Wieczorem poszerzono pas obrony 17 DP do Orłowa. Do świtu 14 września 17 pal zajął stanowiska ogniowe: III dywizjon w rejonie Pawłowic, z zadaniem wsparcia przeprawy pod Młogoszynem, I dywizjon w rejonie Waliszewa, z zadaniem wsparcia obrony przeprawy pod Orłowem, II dywizjon (bez 6/17 pal) na stanowiskach jak poprzednio, z zadaniem obrony przeprawy w rejonie Kter, 6 bateria osłaniała dywizję przy ujściu rzeki Ochnia do Bzury w rejonie Krzyżanów, Jagniątki . Wieczorem w obronie Bzury pozostało zgrupowanie „Szewce”, do którego przydzielono część 17 pal w postaci I dywizjonu i 7 baterii^[29]. Pozostała część 17 DP podjęła nocny marsz 14/15 września w rejon Kiernozi i Karsznic^[30]. Realizując rozkaz o godz. 20.00 6/17 pal wraz z 68 pp podjęła marsz poprzez Szewce Nadolne, Plecką Dąbrowę, Wiskienice, Zalesie, Złaków Borowy do Kiernozi. W tym samym kierunku z Kter podjęła marsz reszta II/17 pal. III/17 pal (bez 7 baterii) od Rząśny poprzez Łąźniki, Złaków Kościelny maszerował wraz z 69 pp do Karsznic Małych. Po krótkim odpoczynku o godz. 17.30 z Kiernozi dalszy marsz prowadził II dywizjon haubic poprzez Wejsce, Konstantynów do okolic Rybna. Z Karsznic Małych do rejonu Cypriany Ćmiszew pomaszerował III dywizjon haubic (bez 7 baterii). Po południu rozwiązano zgrupowanie „Szewce” w ślad za głównymi siłami dywizji do Rybna wyruszył I dywizjon armat (bez 2 baterii). 2 i 7 baterie pozostały na linii Bzury i Ochnii w składzie Oddziału Wydzielonego płk. Alfreda Konkiewicza. Rano 16 września 17 pal zajął stanowiska ogniowe: dowództwo pułku w Cyprianach, dowództwo II dywizjonu w Aleksandrowie, 4 bateria w Rybnie, baterie 5 i 6 w Cypriankach, a III dywizjon pomiędzy Cypriankami a Cyprianami^[31]. W nocy 15/16 września baterie 2 i 7, 17 pal pozostające nad Bzurą cofnęły się za rzekę Ochnię wspierały 5 batalion km i br. tow. i batalion III/70 pp w składzie OW płk. Konkiewicza, który został podporządkowany dowódcy Grupy Operacyjnej gen. bryg. Stanisławowi Grzmotowi-Skotnickiemu^[32]. W dniu 16 września 7 bateria haubic wystrzeliła 480 pocisków do atakujących oddziałów niemieckich nad Bzurą i Ochnią. Wieczorem podjęła marsz celem dołączenia do III/17 pal.

W godzinach popołudniowych 16 września oddziały 17 DP wraz z 17 pal zajęły stanowiska wyjściowe do natarcia, w kierunku Sochaczewa. II/17 pal w rejonie lasu Zofiówka, III/17 pal w południowej części Cyprianki, przy szosie dwór Ruszki-Rybno. W tym czasie do 17 pal dotarło dowództwo I dywizjonu. Wobec wyjścia na 14 i 25 DP natarcia niemieckich oddziałów pancernych, natarcie 17 DP na Sochaczew zmieniono, rozkazano częścią sił nawiązać kontakt i wesprzeć 14 DP. Realizując to ostatnie zadanie wsparto III dywizjonem (bez 7 baterii), szturm 69 pp (bez batalionu) na Bronisławy. Ok. godz. 15.00 maszerujące do Rybna 1 i 3 baterie I dywizjonu w pobliżu wsi Różyce została ostrzelana przez niemieckie czołgi. Kpt. Ludomir Kiesewetter zdołał odprzodkować tylko dwa działony I plutonu swojej 1 baterii, unieruchomiono dwa niemieckie czołgi, a pozostałe zmuszono do odwrotu, w wyniku starcia 3 bateria i część 1 baterii rozpierzchły się porzucając armaty i sprzęt. Po zebraniu się ponownym 3 bateria z 3 armatami i dwoma jaszczami pod dowództwem ppor. Mirosława Korytkowskiego, podjęła dalszy marsz. 17 września rano bez kontaktu z dywizjonem 3 bateria dotarła do Sannik, gdzie została zbombardowana i utraciła pozostałe armaty i jaszcze. Resztki jej przedzierały się przez Bzurę do Puszczy Kampinoskiej. Pozostałość 1 baterii we wsi Osiek III, dołączyły do oddziałów 26 Dywizji Piechoty. Po południu zgrupowanie niemieckich czołgów przedarło się przez ugrupowanie 25 DP i zajęło dwór Ruszki. Dalszy ruch czołgów niemieckich został zatrzymany przez 6 baterię kpt. Ludwika Głowackiego, która w dwugodzinnej walce unieszkodliwiła 22 czołgi niemieckie. Ok. godz.15.00 przy wsparciu 4 i 6 baterii natarcie na dwór Ruszki wykonał batalion II/68 pp i 7 kompania strzelecka. Reszta batalionu III/68 pp zajęła Sochaczew. Wieczorem z Sochaczewa i dworu Ruszki ściągnięto oddziały 17 DP na pozycje wyjściowe, II dywizjon (bez 5 baterii) został przesunięty z lasu Zofiówka do Korycina^[33]. Do pozostałości I dywizjonu dowodzonego przez kpt. Ludomira Kiesewettera dołączyła 7 bateria i wraz z nim dotarła w rejon Iłowa, gdzie została rozbita przez lotnictwo 17 lub 18 września resztki jej podobnie jak pozostałość 1 baterii dostała się do niewoli niemieckiej.

W nocy dowódca GO gen. bryg. Edmund Knoll-Kownacki rozkazał maszerować głównym silom 17 DP na przeprawę przez Bzurę w rejonie Mistrzewic dwoma kolumnami. Marsz rozpoczęto już 17 września. Kolumna północna miała maszerować trasą poprzez dwór Ruszki, Młodzieszyn, Juliopol, północne Mistrzewice, w jej skład wchodził III dywizjon (bez 7 baterii). Kolumna południowa, w której był II dywizjon miała przemieszczać się prze dwór Ruszki, Adamowa Góra, Bibiampol do Mistrzewic północnych. Nad ranem 17 września III/17 pal (bez 7 baterii) przeszedł przez Młodzieszyn i w drodze do Nowych Mistrzewic został ostrzelany przez artylerię niemiecką i broń maszynową z rejonu Bibiampola. Silny ostrzał rozproszył III dywizjon, haubice i jaszcze ugrzęzły na piaszczystej drodze lub zostały zniszczone przez niemiecką artylerię. Maszerująca jako czołowa 9 bateria uratowała jeden działon. Poległ ppor. Edmund Pawlak. Dowództwo 17 pal i 5 bateria rano dotarły do Juliopola, gdzie w godzinach południowych zostały rozproszone i zniszczone przez niemiecką artylerię. 4 i 6 baterie przeszły w nocy z Korycińca do Nowej Wsi, skąd ok. godz. 5.00 wyruszyły do przeprawy w Mistrzewicach. Podczas marszu utkwiły w zatorze kolumn taborowych. Po południu wzięły udział w walkach obronnych w kompleksie leśnym Biała Góra, Budy Stare. Ok. godz. 21.00 4 i 6 baterie z sześcioma haubicami podjęły próbę forsowania Bzury w rejonie Witkowic. Ze względu na zatarasowanie brodu nie zdołano przeprawić haubic 6 baterii, działa pozostały w rzece, a żołnierze przebili się do Puszczy Kampinoskiej. Pluton 4 baterii haubic zawrócił do folwarku Stefanów. O świcie 17 września 2 bateria w składzie OW płk. Konkiewicza po nocnym marszu dotarła do folwarku Poddębina. Następnie ok. godz.18.00 kontynuowała marsz do rejonu Brzozowa Starego poprzez Lubików, Osmolin, Byki, Wszeliwy, Kaptury, bateria osłaniała marsz zgrupowania w jego straży tylnej. Pozostałości 17 pal w dniach 18 i 19 września w rejonie Bud Iłowskich i Iłowa zakończyły swoje istnienie. Poległo w trakcie tych walk wielu żołnierzy 17 pal, w tym ppor. Stefan Kluczewski, wielu było rannych, w tym mjr Kazimierz Klimko, por Jan Szymborski, duża grupa dostała się do niewoli. Wielu żołnierzy przedarło się przez Bzurę i dostało się do Puszczy Kampinoskiej^[34].

Walki w Puszczy Kampinoskiej w drodze do Warszawy

18 września 6 bateria bez dział dołączyła do 60 pułku piechoty z 25 DP i wzięła udział w walkach o wieś Cisowe, gdzie poniosła straty. Poległ między innymi ppor. rez. Antoni Głowacki. W Cybulicach Dużych 19 września zbierały się resztki 17 pal nad którymi dowództwo objął kpt. Antoni Wojciechowski. Zebrano z II dywizjonu 222 żołnierzy i 150 koni dowództwo, którego objął kpt. Ludwik Głowacki. Z III dywizjonu zebrano 200 żołnierzy^[35]. Pozostałości z 1 działem weszły w skład zgrupowania 17 DP pod dowództwem ppłk. Wacława Albrechta. W dniach 20-22 września resztki 17 pal przebijały się w ramach Grupy „Palmiry” do Warszawy. W walkach pod Łomiankami poległo wielu żołnierzy 17 pal, w tym ppor. Franciszek Jęczkowski, ppor. Józef Sujak, ppor. Joachim Kościński. Do Warszawy przebiło się ok. 300 żołnierzy z 17 pal. Większość weszła w skład 25 pułku artylerii lekkiej lub innych oddziałów broniących Warszawy^[36]. Grupa ponad 100 żołnierzy z 17 pal dostała się do niemieckiej niewoli w dniach 22-24 września, w tym też grupa oficerów pod dowództwem kpt. Ludwika Głowackiego dostała się do niewoli 24 września pod Izabelinem^[37]. W dniu 28 września w Warszawie skapitulowała większość żołnierzy 17 pal, nieliczni uniknęli niewoli.

Oddział Zbierania Nadwyżek 17 pal

Po wyjściu z Gniezna w dniach 25-27 17 pułku artylerii lekkiej w miejsce koncentracji 17 DP w koszarach pozostały nadwyżki, żołnierzy, koni, sprzętu i wyposażenia. Zmobilizowane przez 17 pal nadwyżki osobowe, koni oraz pozostałe wyposażenie, broń i sprzęt pod dowództwem mjr. Mariana Borzysławskiego miały wejść w skład formowanego przez 17 pal w Kielcach Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 7. W skład OZN 17 pal weszli oficerowie: kpt. Wiktor Radłowski, kpt. Edmund Opieliński, kpt. Józef Zautaszwilli, por. Paweł Szpiruk, ppor. Tadeusz Kozioł. 15 oficerów rezerwy między innymi: ppor. rez. Tomasz Malinowski, Antoni Chmielecki, Edward Pluszczyński. 9 podchorążych II i I rocznika SPArt. Ok. 500 podoficerów i szeregowych rezerwy i 100 koni. Dopiero 2 września OZN 17 pal wyjechała dwoma transportami kolejowymi z Gniezna, w kierunku Kielc. Z uwagi na zniszczenia linii kolejowych i zakorkowanie ich przez stojące transporty na stacji Czerniejewo koło Wrześni transporty wyładowano i podjęto marsz pieszo. 4 września w Koninie gdy tam dotarł Oddział napotkano opuszczone własne transporty kolejowe, które po udrożnieniu torów zdołały tam dojechać. Po załadowaniu się do transportów kolejowych OZN 17 pal dojechał do Chojny w odległości 3 km na wschód od Koła. Tam 6 września ponownie się Oddział wyładował i pomaszerował pieszo w kierunku Warszawy, z uwagi na odcięcie drogi do Kielc przez pancerno-motorowe oddziały niemieckie. Marsz pod dowództwem por. Pawła Szpiruka odbywał się w dwóch grupach: pieszej, w której mniejszości narodowe - głównie Niemcy stanowili 40%, oraz grupy konnej z taborem. W rejonie Łowicza dołączył pododdział wartowniczy ochrony koszar 17 pal. Po dotarciu do Warszawy, OZN 17 pal został zgrupowany na Pradze przy ul Jagiellońskiej i Grochowskiej, skąd został skierowany do Lublina, przez Rembertów, Anin i Garwolin. W Garwolinie w nocy 13/14 września OZN 17 pal dołączył do batalionu improwizowanego strzelców z OZ Strzelców z Rembertowa, pod dowództwem mjr. Edwarda Wunderlicha. Dołączyły też 2 i 3 baterie 2 pal Leg. Grupa żołnierzy 17 pal uzupełniła baterię 3/2 pal i wraz z nią podjął marsz z Garwolina na Lublin. Na południe od Garwolina batalion z OZ Strzelców mjr Wunderlicha, 3 i 2 baterie stoczyły walkę z podjazdem z niemieckiej Dywizji Pancernej „Kempf”. W trakcie walki poległ ppor. Tadeusz Kozioł. OZN 17 pal i baterie częściowo rozbito. Po walce resztki 2 baterii pomaszerowały na Lublin, a pozostałość 3 baterii wróciły do Warszawy, wraz z nią pod dowództwem por. Pawła Szpiruka część rozproszonego Oddziału Nadwyżek^[38][39]. W Warszawie po 15 września por. Paweł Szpiruk zorganizował z pozostałości OZN 17 pal, 2 baterię dywizjonu artylerii „Warszawa” pod dowództwem mjr. dypl. Juliusza Szostaka.

2 bateria artylerii

• dowódca baterii - por. Paweł Szpiruk
• oficer zwiadowczy - ppor. rez. Antoni Chmielecki
• oficer ogniowy - ppor. rez. Tomasz Malinowski
• dowódca 1 plutonu armat 75 mm - pchor. Chabowski
• dowódca 2 plutonu haubic 100 mm - pchor. NN^[40].

Bateria brała udział w walkach na pododcinku „Południe” (Mokotów), skapitulowała wraz z garnizonem Warszawy 28 września^[41].

Obsada personalna pułku we wrześniu 1939 ^[42][43][44]

Dowództwo

• dowódca - ppłk dypl. Stefan Springer (do 2 IX 1939), ppłk art. Stanisław Piwakowski
• adiutant - kpt. Arnold Nowak
• oficer zwiadowczy - kpt. Eugeniusz Komorski
• oficer obserwacyjny - ppor. rez. Florian Sujak
• oficer łączności - kpt. Marian Wiktor Jurkowski
• oficer broni - ppor. rez. inż. Juliusz Mikułowski - Pomorski
• dowódca plutonu topograficzno-ogniowego - por. Karol Kowalczuk

I dywizjon (armat)

• dowódca I dywizjonu - mjr Witold Marian Łoziński
• adiutant - ppor. rez. Marian Kalawski
• oficer zwiadowczy - ppor. Jan Grabowski
• oficer obserwacyjny - ppor. rez. Stefan Kluczewski
• oficer łączności - por. rez. inż. Robert Fiszkal
• oficer łącznikowy do piechoty - ppor. rez. Paweł Głowacki
• dowódca kolumny amunicyjnej dywizjonu - por. rez. Jan Ossowski
• dowódca 1 baterii - kpt. Ludomir Kiesewetter
  • oficer zwiadowczy - ppor. rez. Antoni Wolniewicz
  • oficer ogniowy - ppor. rez. Roman Namysł
• dowódca 2 baterii - por. Jan Szymborski
  • oficer zwiadowczy - ppor. rez. Jan Kurowski
  • oficer ogniowy - ppor. Jan Seib
• dowódca 3 baterii - por. rez. Władysław Antoni Walczak
  • oficer zwiadowczy - ppor. Jan Stradowski
  • oficer ogniowy - ppor. Mieczysław Korytkowski

II dywizjon (haubic)

• dowódca II dywizjonu - mjr Alojzy Kazimierz Krannerwetter
• adiutant - ppor. rez. inż. Kazimierz Michał Zub
• oficer zwiadowczy - ppor. rez. Aleksander Schmit
• oficer obserwacyjny - ppor. rez. Klemens Matuszewski
• oficer łączności - ppor. Franciszek Jęczkowski
• oficer łącznikowy do piechoty - ppor. Joachim Kościński
• dowódca kolumny amunicyjnej dywizjonu - ppor. rez. Franciszek Laurentowski
• dowódca 4 baterii - kpt. dypl. Bolesław Antoni Lewiński
  • oficer zwiadowczy - ppor. rez. Jerzy Wróblewski
  • oficer ogniowy - ppor. rez. Gwidon Nalegowicz
• dowódca 5 baterii - por. Witold Rydlewicz
  • oficer zwiadowczy - ppor. rez. Gerhard Ganasiński
  • oficer ogniowy - ppor. rez. Lech Juszczakiewicz
• dowódca 6 baterii - por. rez. Wiktor Wawrowski (do 4 IX), kpt. Ludwik Głowacki - za kampanię wrześniową 1939 bateria została odznaczona orderem Virtuti Militari^[45]
  • oficer zwiadowczy - ppor. rez. Jan Stachecki
  • oficer ogniowy - ppor. Leon Nowak

III dywizjon (haubic)

• dowódca III dywizjonu - Kazimierz Julian Klimko
• adiutant - ppor. rez. Edmund Pawlak
• oficer zwiadowczy - kpt. Antoni Wojciechowski
• oficer obserwacyjny - ppor. Felicjan Nieciengiewicz
• oficer łączności - por. rez. Otton Masełkowski
• oficer łącznikowy do piechoty - ppor. Bolesław Lutomski
• dowódca kolumny amunicyjnej dywizjonu - kpt. rez. inż. Władysław Tilgner
• dowódca 7 baterii - kpt. Tadeusz Poszumski
  • oficer zwiadowczy - ppor. rez. Kazimierz Gardziel
  • oficer ogniowy - ppor. Mieczysław Stapf
• dowódca 8 baterii - por. Tadeusz Fiutowski
  • oficer zwiadowczy - por. Bolesław Droste
  • oficer ogniowy - ppor. rez. Kazimierz Lipski
• dowódca 9 baterii - por. rez. Antoni Alfred Terlecki-Prokopowicz
  • oficer zwiadowczy - ppor. Józef Ruszkowski
  • oficer ogniowy - ppor. Feliks Witwicki

Symbole pułkowe

Sztandar

27 listopada 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru 17 pal^[46].
29 czerwca 1938 roku, podczas ceremonii wręczenia sztandarów oddziałom artylerii poznańskiego OK, na dziedzińcu koszar na Sołaczu w Poznaniu, gen. dyw. Juliusz Rómmel wręczył dowódcy pułku sztandar ufundowany przez społeczeństwo miasta i powiatu gnieźnieńskiego^[47].
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach.

Na prawej stronie płata także znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 17 w wieńcach laurowych^[48].
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”.

Odznaka pamiątkowa

20 kwietnia 1926 roku Minister Spraw Wojskowych generał broni Lucjan Żeligowski zatwierdził odznakę pamiątkową 17 pułku artylerii polowej^[49]. Odznaka o wymiarach 45x45 mm ma kształt krzyża maltańskiego o ramionach pokrytych emalią w barwach artylerii z czarną obwódką. Na środek krzyża na tle skrzyżowanych luf armatnich nałożone złote koło w formie poprzecznego przekroju lufy armatniej, na którym umieszczono herb Gniezna. Na kole wpisano rok powstania pułku 1919, numer i inicjały „17 P.A.P.” oraz poprzednia nazwa „2 P.A.L. WLKP”. Odznaka trzyczęściowa - wykonana w tombaku srebrzonym, złocona i emaliowana. Wykonawcą odznaki był Kazimierz Gajewski z Warszawy^[50].

Wielkopolscy artylerzyści

Dowódcy pułku

• ppor. / ppłk Eugeniusz Gałuszyński
• płk art. Stanisław Henryk Józef Więckowski (do X 1929)
• ppłk / płk art. Wacław Młodzianowski (I 1930 - IV 1937)
• płk dypl. Stefan Springer (do 31 VIII 1939 → dowódca artylerii GO gen. Kruszewskiego)
• ppłk art. Stanisław Piwakowski (od 1 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 – I zastępca dowódcy)

• ppłk Karol Adolf Steuer (do 8 X 1925 → dowódca kompanii pomiarów akustycznych w Szkole Pomiarów Artylerii w Toruniu^[51])
• ppłk Bolesław Piotr Kodlewicz (od 8 X 1925^[51] – 1928)
• mjr dypl. Jerzy Orski (III 1932 - V 1934 → wykładowca w CWPiech.^[52])
• ppłk art. Bronisław Piniecki (V – X 1934 → zastępca dowódcy 10 pac^[53])
• ppłk art. Edmund Bartkowski (X 1934^[53] – 1939)
• mjr art. Marian Borzysławski (II z-ca d-cy/kwatermistrz – 1939)

Oficerowie i żołnierze pułku

Żołnierze 17 pułku artylerii lekkiej - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[54] oraz Muzeum Katyńskie^[55][b][c].

Upamiętnienie

Tradycje pułku kultywuje 17 Wielkopolska Brygada Zmechanizowana im. gen. broni Józefa Dowbor-Muśnickiego.

• 

  Tablica w kościele garnizonowym w Londynie

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Bogumił Stylo: Zarys historii wojennej 17-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Przemysław Dymek: 17 Pułk Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 132. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2012. ISBN 978-83-62046-37-9.
• Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich, tom 2 Artyleria, Lotnictwo. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-098-0.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Wydanie II. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13441-6.
• Ludwik Głowacki: 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty w kampanii 1939 roku. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1969.
• Piotr Bauer, Piotr Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982. ISBN 83-210-0385-0.
• Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.