184 Pułk Piechoty (II RP)

184 Pułk Piechoty (184 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego, improwizowany w trakcie kampanii wrześniowej.

Pułk walczył w kampanii wrześniowej na szlaku bojowym 60 Dywizji Piechoty „Kobryń”, Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. W dokumentach sztabowych z działań we wrześniu i październiku 1939 roku posługiwano się numeracją 84 pp II rzutu mobilizacyjnego. W relacjach i wspomnieniach posługiwano się nazewnictwem 84 i 184 pułk piechoty. W okresie powojennym przyjęto nazwę 184 pułk piechoty^[1].

Formowanie pułku

W związku z mobilizacją alarmową zarządzoną 23 marca 1939 roku i wyjazdem macierzystego 84 pułku piechoty w zachodnie rejony kraju, w garnizonach Pińsk i Łunieniec pozostali rekruci wcieleni w marcu oraz niezbędna kadra do szkolenia. Ponadto pozostały drobne pododdziały starszego rocznika do pełnienia służby wartowniczej i obsługi instytucji garnizonowych oraz pozostałości kadry i rezerwistów. Pozostałościami tymi do końca marca dowodził II zastępca dowódcy pułku - kwatermistrz mjr Józef Żeleski. Następnie dowództwo przejął I zastępca dowódcy pułku ppłk. dypl. Andrzej Strach i sprawował je do 31 sierpnia 1939 roku. W tym czasie utworzono batalion rekrucki kpt. Seweryna Kozery i batalion rezerwistów por. rez. Stefana Szymczaka. Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej 1 września batalion marszowy 84 pułku piechoty i kompania wartownicza pozostały w Pińsku. Natomiast batalion rekrucki i wszyscy żołnierze rezerwy, którzy zostali zmobilizowani jako Oddział Nadwyżek 84 pułku Strzelców Poleskich zostali przewiezieni koleją pod dowództwem mjr. J. Żelskiego do Ośrodka Zapasowego 30 DP w Kobryniu. Rozmieszczeni został w pobliskich wsiach. Na miejscu z przewiezionych żołnierzy rozpoczęto formowanie dwóch batalionów piechoty, I batalion z żołnierzy młodego rocznika, II batalion z rezerwistów^[2]. 10 września dowódca Okręgu Korpusu nr IX nakazał utworzyć dwubatalionowy 184 rezerwowy pułk piechoty. Na jego dowódcę mianowany został mjr Józef Żeleski. Pułk wszedł w skład doraźnie zorganizowanej Dywizji Piechoty „Kobryń”^[3].

Działania bojowe 184 pułku piechoty

Walki o Kobryń

Zgodnie z zadaniem 184 pułk piechoty miał obsadzić pozycje na Kanale Królewskim między Kobryniem a Horodecznem^[4]. 13 września I batalion pułku przegrupowano z dotychczasowego miejsca zakwaterowania we wsi Bosiacze do wsi Kotasze na południe od Kobrynia, gdzie przystąpił do rozbudowy obrony z trzech kierunków i ubezpieczył ugrupowanie Dywizji "Kobryń" z lewego skrzydła. Tego samego dnia II batalion objął obronę na północ od Kobrynia nad rzeką Muchawiec w rejonie wsi Przyłuki. Oba bataliony działały oddzielnie, dowódca pułku w dniach 16-20 września dowodził grupą obrony ważnego skrzyżowania dróg w Puszczy Rudzkiej mając pod dowództwem dywizyjną kompanię saperów i batalion II/182 pp. Ze względu na spodziewane niemieckie natarcie w kierunku Kobrynia, dowódca dywizji płk Epler wyznaczył I batalion do dokonania wypadu na Żabinkę, gdzie pododdziały niemieckie budowały przyczółek mostowy na Muchawcu oraz czołgi niemieckie stojące na szosie brzeskiej. I Batalion doposażony w granaty i butelki z benzyną wymaszerował nocą 15/16 września, bez kompanii ckm. 16 września o świcie kompanie strzeleckie I batalionu po wykonaniu ok. 45 km marszu wykonały natarcie z rejonu wsi Dziahle na niemiecką obronę I/5 pp zmot. wspartego samochodami pancernymi i artylerią. Niemiecki batalion powstrzymał i odrzucił polski atak, zadając batalionowi straty. Ranny został dowódca 1 kompanii, a dowódca batalionu zachorował. Przez dwa dni 16 i 17 września batalion pododdziałami powracał na swoje pozycje, następnie zajął obronę w rejonie wsi Hajkówka na szosie Kobryń-Włodawa. Stoczył potyczki ogniowe ze zmotoryzowanymi jednostkami niemieckimi^[5]. I batalion wieczorem 17 września wycofał się do Dywina, dołączył również II batalion.

W dniu 18 i 19 września pułk wypoczywał. Następnie 20 i 21 września maszerował trasą Mokrany-Ratno, 22-23 września przez Piaseczno-Czeremszankę-Wyżwę Nową i Rudki. II batalion 22 września likwidował opór band dywersyjnych we wsiach Piaseczno, Czeremszanka i Borzowa. 24 września dotarł do Krymna, a nazajutrz do Smolar i Szacka. 26 września pułk osiągnął Piszczę, na skraju miejscowości w godzinach popołudniowych stoczył walkę z pododdziałem rozpoznawczym wojsk Armii Czerwonej odrzucając je^[6]. 27 września II batalion kpt. Kozyry ubezpieczał przeprawę dywizji na zachodni brzeg rzeki Bug, zajął stanowiska obronne we wsi Tomaszówka. Po stoczeniu walki z pancerno-motorowym oddziałem sowieckim batalion stopniowo wieczorem opuścił przedmoście po moście pontonowym, który został zdemontowany i zajął pozycje na zachodnim brzegu Bugu. 28 września, utworzono 60 Dywizję Piechoty, pułk wszedł w jej struktury^[7]. 29 września II batalion pomaszerował w kierunku Radzyń-Parczew jako straż tylna dywizji. 29 i 30 września w trakcie marszu przez Puchową Górę, Kolano i Milanów pułk był atakowany przez lotnictwo sowieckie.

W bitwie pod Kockiem

1 października pułk przemaszerował przez Suchowolę, osiągając Borki i Ossowo^[8]. 2 i 3 października II batalion odpoczywał, gdyż znajdował się w odwodzie dywizji. W ugrupowaniu 184 pp znajdowała się dwudziałowa bateria 100 mm haubic kpt. Nowakowskiego. Nocą 3/4 października pułk przemaszerował do lasów w rejonie Hordzieżki i Lipiny. 4 października w godzinach popołudniowych II batalion kpt. Kozyry otrzymał rozkaz zdobycia wsi Wola Gułowska. Batalion z marszu opanował zachodnią część Woli Gułowskiej łamiąc słaby opór jednostek niemieckiej 13 DP Zmot., gdy ok. godz. 19.00 natarcie dotarło do rejonu kościoła i cmentarza, czyli wschodniej części wsi opór niemiecki stał się silny. Nocny szturm 5 kompanii na pozycje wroga nie przyniósł zamierzonych efektów ze szturmującej kompanii poległo, bądź zostało rannych 50% stanów osobowych. Wprowadzona odwodowa 6 kompania zdołała wedrzeć się w niemiecką obronę, lecz jej natarcie zostało zatrzymane. O świcie natarcie II batalionu zostało zatrzymane w kilkugodzinnym ostrzale niemieckiej artylerii i broni maszynowej. II batalion poniósł dalsze ciężkie straty osobowe. Ok. godz. 9-10 na rozkaz dowódcy 60 DP przy słabym wsparciu artylerii do natarcia z lasu Hordzieżka ruszył 182 pp, a wraz z nim I batalion 184 pp i samodzielny batalion 179 pułku piechoty ^[9]. Nacierające bataliony dotarły do stanowisk batalionu kpt. Kozery, przez jego stanowiska nacierając dalej pod ostrzałem wroga przekroczył linie bratni I batalion pułku. Wyczerpany II/184 pp o godz. 14.00 na rozkaz dowódcy pułku odszedł na tyły w rejon lasu obok wsi Lipiny. I batalion stoczył ciężką walkę o klasztor, część batalionu wspólnie z prawoskrzydłowym batalionem marynarzy ze 182 pp zdobyła las obok Woli Gułowskiej. Na lewym skrzydle batalion samodzielny 179 pp wraz z częścią I/184 pp odparli niemiecki kontratak w sile batalionu piechoty^[10]. 5 października 184 pułk walczył z niemieckim 66 zmotoryzowanym pułkiem piechoty. Działania w rejonie cmentarza w Turzystwie i kościoła w Woli Gułowskiej przyniosły pokaźną zdobycz w postaci ok. 80 jeńców niemieckich, wiele broni maszynowej i strzeleckiej. III batalion marynarski 182 pp przeszedł do pościgu. Natarcie na Wolę Gułowską doprowadziło do opanowania zajmowanych przez nieprzyjaciela obiektów. Zwycięstwo okupione było dużymi stratami sięgającymi 50-60% stanów walczących batalionów, śmiertelnie ranny został były dowódca I batalionu kpt. Bilczewski, który uczestniczył w natarciu. 184 pułk piechoty posiadał niewielką ilość amunicji, artyleria wystrzeliła ostatnie pociski. Z uwagi na podjęcie rozmów o przerwaniu walk wieczorem 5 października pułk został wycofany do południowej części lasu nadleśnictwa Adamów^[7]. Artyleria niemiecka ostrzeliwała rejon zbiórki pułku przysparzając dalszych strat. Po zakopaniu i zniszczeniu części broni i wypłaceniu poborów i żołdu, działania pułku zakończono. Decyzja gen. Franciszka Kleeberga przerwała bitwę pod Kockiem. Zgodnie z rozkazem dowódcy SGO „Polesie”, 184 pułk piechoty złożył broń w Czarnej^[7].

Żołnierze 184 pp

• dowódca pułku - mjr Józef Żelski (do 4 X 1939), ppłk Jacek Jura^[11]
• I adiutant pułku - kpt. Adam Różański
• II adiutant pułku - por. Zygmunt Pawlik
• dowódca I batalionu - kpt. Franciszek Bilczewski^[a] (do 16 IX 1939), por. Józef Komarnicki^[12]
  • adiutant batalionu - pchor. Krystek, ppor. rez. Henryk Lewicki^[13]
  • dowódca 1 kompanii strzeleckiej - por. Antoni Wacław Waryszak (do 16 IX 1939), ppor. rez. Kazimierz Wróblewski^[14]
  • dowódca 2 kompanii strzeleckiej - ppor. Janusz Maria Pauli
  • dowódca 3 kompanii strzeleckiej - ppor. Stanisław Szczepaniak
  • dowódca 1 kompanii ckm - por. Józef Komarnicki (do 16 IX 1939) ppor. rez. Henryk Grimm^[15]
• dowódca II batalionu - kpt. Seweryn Kozyra^[a]
  • adiutant batalionu - ppor. rez. Tadeusz Michniewicz
  • dowódca 4 kompanii strzeleckiej - kpt. st. sp. Jan Korcyl
  • dowódca 5 kompanii strzeleckiej - por. Julian Józef Kulma
  • dowódca 6 kompanii strzeleckiej - ppor. Marian Tarnawski
  • dowódca 2 kompanii ckm - por. Stanisław Byrczek

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Mirosław Barczyński: 30 Dywizja Piechoty 1918 – 1939. Biała Podlaska: Oficyna Wydawnicza „Donatech”. Muzeum Okręgowe w Białej Podlaskiej, 1996. ISBN 83-903827-7-6.
• Antoni Nawrocki: 84 pułk Strzelców Poleskich. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2002, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-88773-28-3.
• Andrzej Wesołowski (red.): SGO „Polesie” w dokumentach i wspomnieniach cz.1 Dowództwo. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, Wydawnictwo Tetragon, 2013. ISBN 978-83-64475-04-7.
• Andrzej Wesołowski (red.): SGO „Polesie” w dokumentach i wspomnieniach cz.3 Dywizja „Kobryń”. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, Wydawnictwo Tetragon, 2014. ISBN 978-83-64475-12-2.
• Andrzej Wesołowski, Tadeusz Zawadzki: 60 Dywizja Piechoty „Kobryń”. Wielka księga piechoty polskiej 1918-1939. Tom nr 36. Edipresse Polska S.A., 2019. ISBN 978-83-7945-433-4.
• Andrzej Wesołowski(red.): SGO "Polesie" w dokumentach i wspomnieniach cz.2 Służby, Obrona Brześcia, Dywizja "Kobryń"(dowództwo). Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, Wydawnictwo Tetragon, 2014. ISBN 978-83-64475-08-5.