19 Dywizja Piechoty (II RP)

19 DP w 1938

19 Dywizja Piechoty (19 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

W okresie II RP dowództwo 19 DP i jej oddziały stacjonowały m.in. w Wilnie.

Formowanie

W dawnym pałacu Paców mieściło się dowództwo 19 DP

W związku z reorganizacją Wojska Polskiego, w 1921 likwidowane Wojsko Litwy Środkowej wydzieliło z siebie dwie dywizje: 19. i 29 DP. W skład 19 DP weszły: 85 (wileński) pp, 86 (miński) pp z 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej oraz 77 (kowieński) pp z 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej.

W okresie międzywojennym dowództwo 19 Dywizji Piechoty stacjonowało w Wilnie w dawnym pałacu Paców przy ulicy Wielkiej^[1][2].

Działania zbrojne w kampanii 1939

19 Dywizja Piechoty pod dowództwem generała Józefa Kwaciszewskiego wchodziła w skład północnego zgrupowania Armii „Prusy” generała Stefana Dęba-Biernackiego.

5 września osłaniała Piotrków Trybunalski przed wojskami niemieckiej 10 Armii. Jej 86 pułk piechoty odparł tego dnia pierwsze ataki niemieckiej 1 DPanc. Wieczorem uległ naporowi Niemców i wycofał się z Piotrkowa. 6 września dowódca dywizji wpadł w zasadzkę i dostał się do niewoli. Pod wieczór 7 września oddziały dywizji – podobnie jak 13 DP i 29 DP – rozproszyły się. Większość batalionów piechoty cofało się ku przeprawom na Wiśle, natomiast dowództwa pułków próbowały skupić wokół siebie rozproszone pododdziały koncentrując je w lesie brudzewickim. Większość batalionów, kierowanych przez płk. dypl. Pełczyńskiego, przeprawiło się przez Wisłę, na Lubelszczyznę, gdzie już od 8 września rozpoczęła się reorganizacja dywizji. Składała się ona z odtworzonych 77 pp, 86 pp, spieszonych artylerzystów i saperów. Z rozkazu generała Dęba-Biernackiego – do czasu zdobycia dział – związek taktyczny miał nosić miano brygady. 18 września dowództwo 19 Brygady objął płk dypl. Jan Korkozowicz. Brygada stała się ona częścią dywizji generała Wołkowickiego. 19 Brygada wzięła udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim i skapitulowała 27 IX.

Rozproszone pułki walczyły na niemieckich tyłach. 77 pp (dwa baony z bronią ciężką) przeszedł przez Wisłę poddając się Niemcom 2 października wraz z grupą pułkownika Zieleniewskiego. Batalion zbiorczy 85 pp również przeprawił się przez Wisłę i zmierzał do Warszawy. 20 września został rozbity pod Falenicą. Najliczniejsze zgrupowanie powstało na bazie 86 pp oraz 19 pal (na jego czele stał dowódca 85 pp ppłk dypl. Jan Kruk-Śmigla). Zostało ono rozproszone w drugiej połowie września na zachód od Wisły.

Ośrodek Zapasowy dywizji stacjonował w Lidzie. 17 września, na wieść o agresji sowieckiej zdemobilizowano w Lidzie liczący 4,5 tys. ludzi pułk ppłk. Zygmunta Blumskiego z OZ 19 DP. Z części żołnierzy utworzono 150-osobową „kompanię szturmową”, która wyruszyła w kierunku Wilna. Następnie zmieniono jej kierunek marszu na Grodno. Kompania wzięła udział w obronie tego miasta, a następnie w działaniach nad granicą litewską.

Ordre de Bataille i obsada personalna w kampanii wrześniowej

Planowane Ordre de Bataille i obsada personalna 19 DP w kampanii wrześniowej. W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących oraz stanowiska służbowe oficerów dywizji zajmowane przed mobilizacją.

• Kwatera Główna 19 DP
  • dowództwo
  • sztab
• 77 pułk piechoty – ppłk dypl. August Nowosielski
• 85 pułk piechoty- ppłk dypl. Jan Kruk-Śmigla
• 86 pułk piechoty – ppłk Walenty Peszek
• 19 pułk artylerii lekkiej – ppłk Leon Pilch
• 19 dywizjon artylerii ciężkiej typu „B” z plutonem taborów nr 19
• 19 batalion saperów
• ośrodek zapasowy dywizji – ppłk Zygmunt Blumski
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A nr 19
• kompania telefoniczna 19 DP (kompania łączności 19 DP w Mołodecznie) – kpt. łącz. Stefan Piniewski
• pluton łączności Kwatery Głównej 19 DP (jw, z istniejącą w czasie pokoju stacją Hughesa) – ppor. łącz. rez. Kazimierz Tymult
  • dowódca plutonu – ppor. łącz. Ernest Jaśkowiak^[3]
  • dowódca plutonu – ppor. łącz. rez. Jerzy Zarzycki
• pluton radio 19 DP (jw) – por. łącz. Leonard Kopiś †1940 Katyń^[4]
• drużyna parkowa łączności 19 DP (jw)
• 2 gołębnik pocztowy (Mołodeczno) samodzielnej drużyny gołębi pocztowych nr 15 w Wilnie
• szwadron kawalerii dywizyjnej nr 19
  • dowódca szwadronu – mjr Mieczysław Gawryłkiewicz
  • dowódca plutonu – ppor. Witold Pilecki
• kompania kolarzy nr 32 (77 pp)
• kompania przeciwpancerna typ I nr 19 (86 pp) - por. Czesław Gniazdowski
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej (86 pp) nr 32
• pluton pieszy żandarmerii nr 19 (pluton żandarmerii „Lida”)
• służby

Obsada personalna dowództwa dywizji w latach 1919-1939

Dowódcy dywizji

• płk piech./gen. bryg. Michał Tokarzewski-Karaszewicz (12 V 1921 – 17 III 1927^[5] → szef Biura Personalnego M.S.Wojsk.)
• gen. bryg. Tadeusz Kasprzycki (17 III 1927 – 19 VI 1931^[6] → zastępca I Wiceministra Spraw Wojskowych)
• płk piech./gen. bryg. Eugeniusz Godziejewski (19 VI 1931 – IV 1936 → zastępca dowódcy Okręgu Korpusu Nr III)
• gen. bryg. Józef Kwaciszewski (17 IV 1936 – IX 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk piech. Walerian Czuma (XII 1922 – 2 V 1927^[7] → dowódca OWar. „Wilno”)
• płk piech. Julian Skokowski (od 2 V 1927^[8])
• płk dypl. Bolesław Krzyżanowski
• płk dypl. piech. Tadeusz Pełczyński (I – IX 1939)

II dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk art. Leopold Cehak (23 III 1932^[9] – 1934 → szef Departamentu Artylerii M.S.Wojsk.)
• płk dypl. art. Wincenty Kowalski (1934^[10] – V 1937 → dowódca 8 Dywizji Piechoty)

Szefowie sztabu

• mjr SG Aleksander Zygmunt Myszkowski (1922)
• kpt. SG Władysław Chmura (I 1923^[11] – 15 I 1925 → szef sztabu 25 DP)
• ppłk SG Mikołaj Freund-Krasicki (VI 1925 – X 1926)
• ppłk dypl. piech. Stanisław I Dworzak (do IX 1931 → zastępca dowódcy 6 pp Leg.^[12])
• mjr dypl. piech. Franciszek Gwizdak (1 IX 1931^[13] – IV 1934 → wykładowca CWPiech^[14])
• mjr dypl. art. Leon Horodecki (od IV 1934^[15])
• ppłk dypl. piech. Tadeusz II Rudnicki (do IX 1939)

Obsada Dowództwa 19 DP w marcu 1939^[16]

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Убиты в Катыни. Книга Памяти польских военнопленных - узников Козельского лагеря НКВД, расстрелянных по решению политбюро ЦК ВКП(б) от 5 марта 1940 года. Лариса Еремина (red.). Москва: Общество «Мемориал» – Издательство «Звенья», 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Artur Wodzyński: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 1 Dywizja Piechoty Legionów. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-593-5.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.