1 Batalion Saperów (1940–1942)

1 Batalion Saperów

Batalion Saperów Korpusu

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1940
Rozformowanie	1942
Nazwa wyróżniająca	nie posiadał
Patron	nie posiadał
Tradycje
Święto	nie obchodził
Nadanie sztandaru	nie posiadał
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Ludwik Turulski
Ostatni	mjr Edward Bałtusis
Działania zbrojne
II wojna światowa
Organizacja
Dyslokacja	Crawford, Johnstone, Lossiemouth
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	saperzy
Podległość	Dowództwo Obozów i Oddziałów WP w Szkocji Dowództwo Okręgu Wojskowego w Szkocji I Korpus

1 Batalion Saperów (1 bsap) – oddział saperów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Historia batalionu

30 czerwca 1940 roku komendant Centrum Wyszkolenia Saperów, podpułkownik Ludwik Turulski na podstawie rozkazu szefa Sztabu Naczelnego Wodza z dnia 28 czerwca 1940 roku i polecenia szefa Saperów Sztabu Naczelnego Wodza zorganizował pod swoim dowództwem Batalion Saperów o składzie:

• dowództwo,
• sztab techniczny,
• kwatermistrzostwo,
• pluton dowodzenia,
• 1 kompania saperów a. 4 plutony,
• 2 kompania saperów a. 3 plutony.

Jednostka została utworzona w obozie biwakowym na polach wyścigów konnych Haydock Park Racecourse w miejscowości Haydock. W składzie 1 kompanii były cztery plutony saperów, a w 2 kompanii - trzy plutony. Każdy z siedmiu plutonów saperów liczył 52 żołnierzy, w tym: 3 oficerów, 12 podoficerów i 37 saperów. Pierwsza kompania saperów powstała z połączenia 1 i 2 kompanii 3 Batalionu Saperów oraz plutonu podoficerskiego kompanii szkolnej, z którego został utworzony IV pluton. Druga kompania saperów powstała z połączenia kompanii specjalnej kapitana Michała Proźwickiego i kompanii zapasowej kapitana Mazurka. Żołnierze byli uzbrojeni w broń francuską, z którą przybyli do Wielkiej Brytanii.

1 lipca 1940 roku podpułkownik Turulski wydał rozkaz dzienny nr 1. Tego dnia do batalionu zostało przydzielonych trzech żandarmów: plutonowy Karol Jarosiński, kapral Władysław Huk i kapral Zbigniew Bocian. 2 lipca batalion został przewieziony koleją do miejscowości Crawford, gdzie przystąpił do urządzenia obozu namiotowego. 20 lipca batalion został przewieziony koleją do miejscowości Johnstone w zachodniej Szkocji. 25 lipca batalion rozpoczął prace przy umocnieniu rejonu przemysłowego Paisley. 29 lipca podpułkownik Turulski został mianowany komendantem garnizonu Johnstone. 3 sierpnia batalion otrzymał adres pocztowy „G.P.O. Glasgow Polish Camp Nr.XV”. 6 sierpnia kompanie pracowały na lotnisku Abbotsinch. Tego dnia żołnierze otrzymali nowe angielskie umundurowanie. 15 sierpnia, w trakcie obchodów Święta Żołnierza, siedemdziesięciu ośmiu żołnierzy batalionu złożyło przysięgę. Następnego dnia baon został przewieziony pociągiem osobowym do miejscowości Lossiemouth. Dowództwo baonu zostało zakwaterowane w Hotelu Stottfield, 2 kompania na kwaterach stałych na rynku Lossiemouth, natomiast 2 kompania biwakowała pod namiotami w lesie koło miejscowości Eastev Oakenhead.

Dowódca Obozów i Oddziałów Wojska Polskiego w Szkocji, generał brygady doktor Marian Kukiel rozkazem dziennym nr 50 z dnia 14 sierpnia 1940 roku ustalił nazwę Baonu Saperów na „Batalion Saperów Korpusu”. 18 sierpnia 1940 roku podpułkownik Turulski, w związku z wyznaczeniem na stanowisko szefa Saperów w Sztabie Naczelnego Wodza, przekazał obowiązki dowódcy batalionu podpułkownikowi dyplomowanemu Władysławowi Weryho. 27 sierpnia 1940 roku do Lossiemouth przybył posterunek żandarmerii w składzie czterech żandarmów pod dowództwem wachmistrza Józefa Pawlaka. 28 sierpnia 1940 roku podpułkownik dyplomowany Weryho, w związku z przeniesieniem do Sztabu Naczelnego Wodza, przekazał obowiązki dowódcy batalionu majorowi Edwardowi Bałtusis.

4 września 1940 roku kapitan saperów Emil Tokar zastąpił kapitana Czesława Chojnackiego na stanowisku oficera placu w Lossiemouth. 8 września 1940 roku o godz. 23.30 dowódca brytyjskiej 154 Brygady Piechoty zarządził alarm i pogotowie bojowe na godzinę 04.00 następnego dnia. Zarządzenia zostały wykonane. Tego dnia 1. kompania liczyła 12 oficerów i 200 saperów, natomiast 2. kompania 9 oficerów i 175 saperów. Obie kompanie posiadały łącznie siedem francuskich ręcznych karabinów maszynowych i tylko 600 naboi do tej broni. Batalion nie posiadał taboru. W czasie pogotowia batalion został podporządkowany dowódcy 10 Batalionu Górali z Argyll i Sutherland (bryt. 10th Battalion The Argyll and Sutherland Highlanders). 9 września o godz. 14.30 pogotowie bojowe zostało odwołane. 14 września batalion otrzymał jeden samochód ciężarowy marki Commer o ładowności 1,5 t i dwa furgony tej samej marki o ładowności 0,75 t oraz trzy motocykle BSA. Rozkazem L.dz. 615/O.I.Org.40 z Naczelnego Wodza 13 września 1940 roku Dowództwo Obozów i Oddziałów Wojska Polskiego w Szkocji zostało przemianowane na Dowództwo Okręgu Wojskowego w Szkocji. 20 września Batalion Saperów Korpusu został przemianowany na 1 Batalion Saperów^[1].

25 września dwunastu oficerów batalionu zostało przeniesionych do Centralnego Obozu Wyszkolenia w Crawford. W czasie pobytu w Lossiemouth żołnierze batalionu ustawili na plaży 165. drewnianych słupów zabetonowanych w beczkach i 391. betonowych bloków przeciwczołgowych oraz maskowali schrony i wkopali wokół miejscowości Elgin 6397. słupów drewnianych, będących elementem obrony przeciwdesantowej. 26 września batalion został przetransportowany koleją do miejscowości Leuchars, z której pomaszerował 3 kilometry na północny wschód do lasu Tentsmuir (obecnie Park Narodowy). Tego dnia baon liczył 523 żołnierzy, w tym 49 oficerów, 192 podoficerów i 282 saperów. Następnego dnia żołnierze rozpoczęli składać 88. domów, w których mieli kwaterować. Baon został podporządkowany dowódcy brytyjskiego batalionu, podpułkownikowi Richardsonowi. Zadaniem baonu było zwalczanie nieprzyjacielskich oddziałów desantowych w rejonie lasów Tentsmuir. 1 października rozpoczął się kurs kierowców samochodowych i motocyklowych. Następnego dnia do batalionu została przydzielona pod względem gospodarczym 1 Kompania Saperów 1 Brygady Strzelców majora Józefa Hempla, która przybyła do miejscowości Tayport. 8 października baon otrzymał sześć kolejnych motocykli BSA oraz trzy furgony marki Fordson. 9 października żołnierze otrzymali brytyjskie Mark 1^[2].

Batalion, po sformowaniu, przeszedł na półwysep Fife na odcinek 1 Brygady i przystąpił do prac fortyfikacyjnych. Każda z kompanii liczyła 8 do 10 oficerów i około 120 szeregowych. Batalion kwaterował pod namiotami i dopiero w początkach listopada przeszedł na kwatery stałe: dowództwo i 1 kompania do Dundee, 2 kompania do Tayport. Na wiosnę 1941 r. 1 kompania została skierowana na odcinek obronny 24 Pułku Ułanów do rejonu Arbroth do wykonania umocnień. Po zakończeniu tych prac, kompania przeszła do obozu Buddon Camp dokąd również została skierowana i 2 kompania. Obóz Buddon Camp był położony 1,5 mili na północ od Monifieth, obok linii kolejowej łączącej Dundee z Arbroath. W obozie żołnierze byli zakwaterowani częściowo w barakach drewnianych, obitych papą lub blachą, a częściowo w barakach blaszanych typu Nissen hut.

Obie kompanie, niezależnie od dozoru i uzupełnienia umocnień, rozpoczęły okres szkolenia. W listopadzie 1941 r. 1 kompania została przemianowana na 11 kompanię saperów, a 2 kompania na 11 kompanię parkową saperów. Z Buddon Camp batalion został przesunięty do Guliane, a następnie do Dalkeith^[3].

Organizacja batalionu

• Dowództwo 1 Batalionu Saperów
• 1 Kompania Saperów (przemianowana w XI. 1941 na 11 kompanie saperów)
• 2 Kompania Saperów (przemianowana w XI. 1941 na 11 kompanie parkową saperów)

Obsada 1 batalionu saperów

Dowódcy batalionu:

• ppłk Ludwik Turulski (30 VI 1940 - 18 VIII 1940)
• ppłk dypl. Władysław Weryho (19 - 28 VIII 1940)
• mjr Edward Bałtusis (od 29 VIII 1940)

Zastępcy dowódcy batalionu:

• mjr Edward Bałtusis (30 VI - 29 VIII 1940)
• mjr Jan Nepomucen Gustowski (od 26 X 1940)

Kapelani batalionu:

• dziekan ks. Marian Godlewski (od 8 VII 1940)
• kapelan rez. ks. Wiktor Hupa (16 IX - 3 XI 1940 → Dywizjon Artylerii Ciężkiej Korpusu)
• kapelan ks. mgr Franciszek Lorenc (od 3 XI 1940)

Sztab

• I adiutant - por. rez. Zygmunt Nowara
• II adiutant - por. Teodor Cetys
• oficer tłumacz - ppor. Koziełł-Poklewski Witold
• szef kancelarii - chor. Kullberda Stanisław
• maszynista - plut. Bunio Antoni
• kreślarz - kpr. pdchr. Rzeczycki Mieczysław
• kreślarz - sap. z cenzusem Meyer Wojciech
• dowódca patrolu sanitarnego - kpr. Hasy Jerzy
• sanitariusz - sap. z cenzusem Herszenhorn Borys
• goniec - sap. Adamski Bronisław, sap. Czepiel Józef
• pocztowy oficerów - sap. Gadyk Jan,
• pocztowy oficerów - sap. Dulowski Stanisław,
• pocztowy oficerów - sap. Gwóźdź Alojzy,
• Pocztowy oficerów - sap. Górski Józef
• kierowca samochodu - kpr. Cisłowski Tadeusz,
• kierowca samochodu - sap. Zaniewski Zygmunt,
• kierowca samochodu - sap. Opala Władysław,
• kierowca samochodu - kpr. Muszka Czesław,
• kierowca samochodu - kpr. Jaroszek Józef

Kwatermistrzostwo

• kwatermistrz - mjr Mieczysław Szymanowski II (do 25 IX 1940 → Centralny Obóz Wyszkolenia w Crawford)
• kwatermistrz - kpt. Adam Kasperski (cz.p.o. 25 IX - 8 X 1940)
• kwatermistrz - kpt. Stanisław Doroszewski (od 8 X 1940)
• oficer administracji materiałowej - kpt. Adam Kasperski (do 19 X 1940)
• oficer administracji materiałowej - por. Marcin Eugeniusz Sulikowski (od 19 X 1940)
• oficer żywnościowy - kpt. Czesław Chojnacki
• oficer płatnik - ppor. inż. Józef Budziakowski (do 23 X 1941)
• oficer płatnik - kpt. int. Witold Maciejowski (od 23 X 1941)
• oficer tłumacz – ppor. Stanisław Stępniewski
• kpt. inż. Edmund Wajdowicz
• maszynista - kpr. Andrzej Dubis
• podoficer kwaterunkowy - chor. Pierscianowski Julian
• podoficer rusznikarz – starszy majster wojskowy Świt Kazimierz
• podoficer żywnościowy - asp. pdchor. Gliksman Józef
• podoficer żywnościowy - kpr. Szymborski Kazimierz
• podoficer rachunkowy - kpr. Staszewski Antoni
• podoficer ewidencji personalnej - st. sierż. Kotus Antoni
• sierżant szef plutonu dowodzenia - st. sierż. Spychała Józef
• pisarz - kpr. Jaworski Stanisław
• trębacz - st. sap. Gadomski Józef
• pocztowy oficerów - sap. Wawrzynek Józef
• pocztowy oficerów - sap. Miastkowski Piotr
• Pocztowy oficerów - sap. Strumiło Antoni
• Pocztowy oficerów - sap. Kliś Andrzej

Sztab Techniczny

• szef sztabu technicznego - mjr Stanisław Śliwiński
• zastępca szefa sztabu technicznego - kpt. Antoni Witkowski
• Oficer terenoznawstwa - mjr. Gawkowski Stanisław
• Oficer materiałowy - kpt. Zielonka Józef
• lekarz batalionu – por. lek. dr Stefan Kreicarek (do 26 IX 1941 → staż w Szpitalu Wojennym Nr 1)
• Podoficer kreślarz - plut. Plich Aleksander
• Podoficer kreślarz - kpr. Ryrak Izydor

1 Kompania Saperów

• dowódca kompanii - kpt. inż. Edmund Wajdowicz (do 23 X 1940 → Dowódca Saperów 1 Brygady Strzelców, oficer Grupy Fortyfikacyjnej)
• dowódca kompanii - kpt. Władysław Pogorzelski (od 23 X 1940)
• dowódca kompanii - kpt. inż. Wiktor Neklaws
• oficer techniczny i zastępca dowódcy - kpt. Sarosiek Edward
• Tłumacz - asp. pdchor.Centnerszwer Jakób
• Lekarz kompanii - plut. podchor. Łąski Stefan
• Dowódca 1 plutonu - por.Kozłowski Edward
• oficer - por. Kozieradzki Marian
• oficer - ppor. Komandor Alfons
• Dowódca 2 plutonu - por. Grodzki Stanisław
• oficer - por. Frączek Władysław
• oficer - ppor Jurewicz Eugeniusz
• Dowódca 3 plutonu - por. Honcel Piotr
• oficer - por. Hickiewicz Tadeusz
• oficer - ppor. Szymkiewicz Wiktor
• Dowódca 4 plutonu - por. Gajewski Seweryn
• oficer - por. Kajkowski Aleksander
• oficer - ppor. Sala Tadeusz

2 Kompania Saperów

• dowódca kompanii - kpt. sap. Michał Proźwicki (do 25 IX 1940 → 3 BKS^[4])
• dowódca kompanii - kpt. dypl. Ryszard Małaszkiewicz (25 IX 1940^[4] - 22 IX 1941 → 7 BKS^[5])
• oficer techniczny i zastępca dowódcy - kpt. Maksymilian Kruczała
• Lekarz kompanii - sierż. podchor. Kraszewski Tadeusz
• Dowódca 1 plutonu - por. Witkowski Michał
• oficer - ppor. Karwiński Zbigniew
• oficer - ppor. Nadolski Leon
• Dowódca 2 plutonu - ppor. Bożałek Stanisław
• oficer - ppor. Szwed Stefan
• oficer - ppor. Andrzejewski Edmund
• Dowódca 3 plutonu - ppor. Jezierski Stanisław
• oficer - ppor. Kotorowicz Stanisław
• oficer - ppor. Juszkiewicz Zygmunt

Pluton dowodzenia

• dowódca plutonu - por. rez. Zygmunt Nowara (od 2 VII 1940)
• plut. zaw. żandarmerii Jarosiński Karol
• kpr. zaw. żandarmerii Huk Władysław
• kpr. zaw. żandarmerii Bocian Zbigniew

Oznaki saperów

Żołnierze 1 Batalionu Saperów nosili na obu rękawach kurtek Battle Dress i płaszczy odznakę przynależności państwowej w formie naszywki „POLAND”, a na kołnierzach czarne patki z czerwonymi wypustkami.

Przypisy

Bibliografia

• Kronika 1 Batalionu Saperów za rok 1940, sygn. C.109/I. IPMS, 1940. [dostęp 2018-07-06].
• Kronika 1 Batalionu Saperów za rok 1941, sygn. C.109/II. IPMS, 1941. [dostęp 2018-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-04)].
• Adam Szugajew: Saperzy w służbie Polsce. Księga pamiątkowa. Londyn: Stowarzyszenie Polskich Saperów na Obczyźnie, 1985.