1 Dywizja Litewsko-Białoruska

1 Dywizja Litewsko-Białoruska

Odznaka Dywizji Litewsko-Białoruskiej
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1921
Tradycje
Kontynuacja	19 Dywizja Piechoty (II RP)
Dowódcy
Pierwszy	płk Bolesław Frej
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Leplem (14-15 V 1920) bitwa pod Lipskiem (18–19 V 1920) bitwa pod Czernicą (24–25 VI 1920) bitwa pod Czernicą Wielką (4–5 VII 1920) bitwa nad Autą (4–6 lipca 1920) bitwa pod Mostami (22–23 VII 1920) bitwa pod Rosią (24-25 VII 1920) bitwa pod Ciechanowcem (1–3 VIII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) bitwa pod Krwawym Borem (27–28 IX 1920)
Organizacja
Rodzaj wojsk	Piechota

Sztab 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej: gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański 4. z lewej, płk Edmund Kessler 2. z lewej

Oficerowie 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej w Wołkowysku, z płk Bolesławem Freyem pośrodku; 1919

Gen. Stanisław Szeptycki

Grób gen. Wacława Iwaszkiewicza na Cmentarzu Łyczakowskim (po lewej).

1 Dywizja Litewsko-Białoruska (1 DLit.-Biał.) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego w latach 1918–1921.

Formowanie

Wraz z wycofywaniem się wojsk niemieckich z terytorium Imperium Rosyjskiego, na opuszczonych przez nich terenach zamieszkanych przez Polaków zaczęły formować się polskie Samoobrony kresowe. Polityczny mecenat nad nimi sprawował powstały w listopadzie 1918 Komitet Obrony Kresów Wschodnich^[1] pod prezesurą księcia Eustachego Sapiehy. Komitet w znacznym stopniu finansował te oddziały. Pojawiła się potrzeba włączenia ich w skład regularnego Wojska Polskiego. Cel ten miał zostać zrealizowany poprzez utworzenie Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Dywizja została sformowana zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego Józefa Piłsudskiego nr 1132/I z 26 listopada 1918 roku^[2]:

Dywizja Litewsko-Białoruska miała skupiać ochotników z Kresów Wschodnich, przede wszystkim zgrupowanych w istniejących już Samoobronach kresowych. Jej dowódcą został gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański^[1]. Szefem sztabu dywizji mianowano płk Edmunda Kesslera. Według rozkazu Dywizja miała mieć następującą strukturę:

• 1 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: suwalskiego i kowieńskiego;
• 2 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: grodzieńskiego i białostockiego;
• 3 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: wileńskiego i mińskiego;
• Pułk kawalerii;
• Oddział artylerii^[1].

Zakładano przy tym, że z czasem Dywizja rozwinie się w trzypułkowe brygady. Początkowo tempo jej tworzenia było powolne. Pierwszym sformowanym pułkiem był miński pułk piechoty, utworzony rozkazem z 10 grudnia 1918 roku. W jego skład weszło ok. 1000 ochotników z grupy mińskiej pod dowództwem płk. Fabiana Kobordo. Następnie, 19 grudnia, utworzono wileński pułk strzelców pod dowództwem płk. Kazimierza Skrzyszewskiego. Formowanie Dywizji nabrało tempa dopiero w styczniu 1919 roku, po licznym napływie ochotników ze wschodu, przede wszystkim członków samoobrony Litwy i Białorusi. Początkowo miejscem organizacji Dywizji była Ostrów Mazowiecka, następnie miał się nim stać Wołkowysk^[1].

Działania zbrojne

Jesienią 1918 roku, kiedy Wojsko Polskie było jeszcze bardzo nieliczne i już zaangażowane w walki z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, Dywizja Litewsko-Białoruska była jedną z zaledwie dwóch grup polskich wojsk działających na północno-wschodnim pograniczu Polski^[3]. Początkowo otrzymała ona rozkazy o charakterze defensywnym. 11 stycznia 1919 roku ukazała się instrukcja Sztabu Generalnego WP, która dawała jej bardziej ofensywne zadania. Zgodnie z nią, Dywizja powinna kierować się na Prużanę, Kobryń, Wołkowysk i Grodno, przejmując terytoria od wycofujących się wojsk niemieckich, a tym samym zapobiegając ich zajęciu przez Armię Czerwoną. Zadanie to jednak przekraczało możliwości Dywizji, liczącej wówczas nieco ponad 2 tysiące żołnierzy^[1].

Po reorganizacji Dywizja składała się z trzech brygad piechoty. W każdej brygadzie znajdowały się dwa pułki strzelców.

• Dowództwo dywizji
• I Brygada - płk Bolesław Frej (od 3 IV 1919)
  • Białostocki Pułk Strzelców
  • Lidzki Pułk Strzelców
• II Brygada - gen. ppor. Adam Mokrzecki (od 3 IV 1919)
  • Kowieński Pułk Strzelców
  • Grodzieński Pułk Strzelców
• III Brygada - płk Aleksander Boruszczak (od 3 IV 1919)
  • Wileński Pułk Strzelców
  • Miński Pułk Strzelców
• kompania telegraficzna

21 października 1919 na bazie dywizji sformowano dwie wielkie jednostki piechoty - 1 i 2 Dywizja Litewsko-Białoruska. W skład każdej z nich wchodziły dwie brygady złożone z dwóch pułków strzelców. Po reorganizacji struktura organizacyjna dywizji wyglądała następująco:

• Dowództwo dywizji
• I Brygada
  • Wileński Pułk Strzelców
  • Miński Pułk Strzelców
• II Brygada
  • Grodzieński Pułk Strzelców
  • Nowogródzki Pułk Strzelców
• I Brygada Artylerii
• 1 Pułk Artylerii Polowej Litewsko-Białoruski
• 1 Dywizjon Artylerii Ciężkiej Litewski-Białoruski
• III dywizjon 3 Pułku Strzelców Konnych
• XIX Batalion Saperów

7 października 1920 dywizja „zbuntowała się” i zajęła Wilno, a następnie weszła w skład Wojska Litwy Środkowej i została zreorganizowana. Na jej bazie utworzono trzy samodzielne brygady. Brygady I i II pozostały w dotychczasowym składzie. Brygadę III utworzono z 5 Ochotniczego Pułku Strzelców i 6 Harcerskiego Pułku Strzelców.

W wyniku kolejnej reorganizacji Wojsk Litwy Środkowej utworzono 1, 2 i 3 Dywizję Litewsko-Białoruską. W skład każdej z nich włączono dwa pułki strzelców. 5 Ochotniczy Pułk Strzelców został rozformowany, a 6 Harcerski Pułku Strzelców stał się jednostką samodzielną.

• 1 Dywizja Litewsko-Białoruska
  • Wileński Pułk Strzelców
  • Miński Pułk Strzelców
• 2 Dywizja Litewsko-Białoruska
  • Grodzieński Pułk Strzelców
  • Nowogródzki Pułk Strzelców
• 3 Dywizja Litewsko-Białoruska
  • Lidzki Pułk Strzelców
  • Kowieński Pułk Strzelców

12 października 1921 wszystkie dywizje i pułki przemianowano nadając im numerację obowiązującą w Wojsku Polskim. Równocześnie dywizje przeszły na „stopę pokojową”. W skład 1 Dywizji włączono Kowieński Pułk Strzelców. W skład 2 Dywizji włączono Słucki Pułk Strzelców i Białostocki Pułk Strzelców, a Grodzieński Pułk Strzelców podporządkowano 3 Dywizji. Skład 3 Dywizji uzupełnił 41 Suwalski Pułk Piechoty.

• 1 Dywizja - 19 Dywizja Piechoty
  • Kowieński Pułk Strzelców - 77 Pułk Piechoty (II RP)
  • Wileński Pułk Strzelców - 85 Pułk Strzelców Wileńskich
  • Miński Pułk Strzelców - 86 Pułk Piechoty (II RP)
• 2 Dywizja - 20 Dywizja Piechoty
  • Słucki Pułk Strzelców - 78 Pułk Piechoty (II RP)
  • Białostocki Pułk Strzelców - 79 Pułk Piechoty (II RP)
  • Nowogródzki Pułk Strzelców - 80 Pułk Piechoty (II RP)
• 3 Dywizja - 29 Dywizja Piechoty (II RP)
  • Suwalski Pułk Strzelców - 41 Suwalski Pułk Piechoty
  • Lidzki Pułk Strzelców - 76 Lidzki Pułk Piechoty
  • Grodzieński Pułk Strzelców - 81 Pułk Strzelców Grodzieńskich

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji:

• gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański od 26 września 1918 do 11 marca 1919
• gen. Stanisław Szeptycki od 19 marca do czerwca 1919
• gen. Adam Wincenty Mokrzecki od czerwca do września 1919
• gen. Józef Lasocki od września do 6 grudnia 1919
• gen. Jan Rządkowski od 6 grudnia 1919 do 31 lipca 1920
• gen. Stefan Latour 31 lipca 1920
• gen. ppor. Władysław Bejnar od 31 stycznia 1921

Stały pomocnik dowódcy dywizji:

• gen. ppor. Wincenty Odyniec (od 20 grudnia 1918)

Szefowie sztabu:

• płk SG Edmund Kessler
• ppłk SG Jan Kubin od 1 sierpnia 1919 i od 6 kwietnia do 7 maja 1920
• ppłk SG Adam Nałęcz Nieniewski od maja do czerwca 1920
• mjr SG Władysław Powierza od czerwca do sierpnia 1920

szefowie sanitarni:

• gen. ppor. lek. Aleksander Bernatowicz (1918-1919)

oficerowie sztabu:

• por. Jan Certowicz - zastępca szefa sanitarnego (1918 - 1919)

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Dąbrowski: Bój odwrotowy nad Niemnem i Rosią 1-ej Dywizji Litewsko-Białoruskiej (21 – 25 lipca 1920 roku). Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1933.
• Księga chwały piechoty, praca zbiorowa, Warszawa 1992, reprint wydania z 1939 r.
• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.