1 Kozacka Dywizja Kawalerii

1 Kozacka Dywizja Kawalerii 1. Kosaken-Kavallerie-Division
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-235-0976-17A / Mentz / CC-BY-SA 3.0
Historia
Państwo	III Rzesza
Sformowanie	1943
Rozformowanie	1945
Dowódcy
Pierwszy	Helmuth von Pannwitz
Organizacja
Rodzaj wojsk	Kawaleria
Podległość	Waffen-SS

1 Kozacka Dywizja Kawalerii (niem. 1. Kosaken-Kavallerie-Division, ros. 1-я Казачья кавалерийская дивизия) – kolaboracyjny związek taktyczny kawalerii złożony z Kozaków i Niemców podczas II wojny światowej.

Geneza

Pierwsze ochotnicze oddziały kawalerii złożone z ochotników kozackich i jeńców wojennych z Armii Czerwonej pochodzenia kozackiego powstawały na froncie wschodnim już od jesieni 1941 r. Niemieckie dowództwo przyzwalało na to, gdyż oddziały te wykorzystywano do zadań wartowniczych i ochronnych, a wkrótce też antypartyzanckich. Odciążało to w dużym stopniu wojska niemieckie. Pierwsze pomysły sformowania kozackiej dywizji kawalerii pojawiły się w sierpniu 1942 r. Jednakże dopiero jesienią tego roku udało się mjr. Clausowi von Staufenbergowi, sprawującemu funkcję szefa oddziału II organizacyjnego Sztabu Generalnego armii niemieckiej, uzyskać zgodę Oberkommando der Wehrmacht (OKW) na zorganizowanie na froncie wschodnim takiej jednostki.

Formowanie dywizji

Na dowódcę 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii już 8 listopada 1942 r. został wybrany płk Helmuth von Pannwitz, arystokrata i były kawalerzysta, znający język rosyjski, w tym czasie referent "generała do spraw oddziału szybkiego reagowania" w komendzie głównej sił niemieckich. Jeszcze w 1942 r. założył on w Chersoniu obóz dla Kozaków i ich rodzin. Formowanie jednostki, z powodu klęski stalingradzkiej, rozpoczęło się dopiero od 21 kwietnia 1943 r. w obozie szkoleniowym w Mławie (Mielau), należącej administracyjnie do Prus Wschodnich. Przybyło tam z Chersonia ok. 10-15 tys. ochotników kozackich. Ich rodziny zostały zakwaterowane w obozie w sąsiednim Mchowie. Dołączyli do nich Kozacy skierowani z obozów jenieckich i obozów pracy na wschodzie, z których utworzono 5 pułk szkoleniowo-zapasowy, liczący 10-15 tys. żołnierzy. Powstała tam też podoficerska szkoła kozacka i korpus kadetów dla młodocianych Kozaków. Zajmował się tym kierownik sztabu rekrutacyjnego przy głównym dowództwie armii niemieckiej – ataman gen. Andriej G. Szkuro.

Wiosną 1943 r. do Mławy przybyło kilka mniejszych oddziałów kozackich, a także pułk kawalerii kozackiej "Jungschulz" i pułk kawalerii kozackiej "Platow" oraz 600 Doński Kozacki Dywizjon Kawalerii i 1 Atamański Kozacki Pułk Kawalerii "Wollf", mające za sobą ciężkie walki na froncie wschodnim. Trzon dywizji tworzył 600 Dywizjon Kawalerii dowodzony przez rodowitego Kozaka płk. Iwana N. Kononowa. Pozostałe jednostki zostały rozformowane, a ich żołnierze przydzieleni do poszczególnych pułków formowanej dywizji. Większość jej składu osobowego stanowili Kozacy dońscy, kubańscy, terscy, syberyjscy, zabajkalscy i ussuryjscy; 40% z nich było ochotnikami z obozów jenieckich. Formowanie jednostki zostało zakończone 4 sierpnia 1943 r. Liczyła ona ok. 14 tys. Kozaków i ok. 4 tys. Niemców. Była podzielona na dwie brygady, I Dońską i II Kaukaską oraz siedem batalionów pomocniczych i wsparcia. Wśród nich tylko 5 Pułk Kawalerii Kozaków dońskich był dowodzony przez oficera pochodzenia kozackiego ppłk Iwana N. Kononowa, byłego dowódcę 600 Dywizjonu Kawalerii, pozostałe oddziały miały dowódców niemieckich.

We wrześniu 1943 r. rozkazem szefa Sztabu Generalnego gen. Kurta Zeitzlera dywizja została skierowana do okupowanej Jugosławii do walki z komunistyczną partyzantką Josipa Broz Tity. Wywołało to niezadowolenie Kozaków, którzy chcieli walczyć z Sowietami na własnej ziemi. W tej sytuacji płk H. von Pannwitz sprowadził z Berlina b. generała carskiego Piotra N. Krasnowa, który wygłosił przemówienie nawołujące do walki z bolszewizmem gdziekolwiek trzeba. Jego wizyta i mowa przekonały żołnierzy dywizji do wyjazdu do Jugosławii, który rozpoczął się 25 września 1943 r. Natomiast z dywizji został wyłączony rezerwowy pułk kozacki ppłk. Stabienowa, który Niemcy przerzucili do okupowanej Francji do Plateau de Langres w departamencie Haute-Marne (zwalczał tam wraz z oddziałami niemieckimi SS i policji francuski ruch oporu).

Pierwszy okres walk

Do Jugosławii 1 Kozacka Dywizja Kawalerii przyjechała transportami kolejowymi przez Warszawę i Czechy. Rozładowała się w rejonie Osijek-Ruma i natychmiast skierowano ją do jej obszaru operacyjnego. Została tam podporządkowana niemieckiej 2 Armii Pancernej. Miała pełnić zadania ochronne i antypartyzanckie. Do pierwszej walki doszło 12 października 1943 r. w górach w rejonie miejscowości Fruška gora na zachód od Belgradu. Kozacy wspierani przez 15 czołgów i samochód pancerny zajęli wioskę Beocin, w której znajdował się sztab partyzancki. W kolejnych tygodniach dywizja ochraniała strategiczną dla Niemców linię kolejową Zagrzeb-Belgrad i dolinę rzeki Sawy. Wespół z jednostkami niemieckimi brała udział w operacjach przeciwpartyzanckich, np. 1 Pułk Kawalerii Kozaków dońskich walczył w rejonie Sisaku wraz z oddziałami 11 Ochotniczej Dywizji Grenadierów Pancernych SS "Nordland", zaś 2 Pułk Kawalerii Kozaków syberyjskich w rejonie Gory i Gliny wraz z niemiecką 371 Dywizją piechoty. Działania Kozaków w krótkim czasie doprowadziły do oczyszczenia zajmowanych terenów z partyzantki. Zadecydowała o tym przede wszystkim umiejętność walki w trudnym terenie, z czym nie radziły sobie oddziały niemieckie.

Jednakże prawosławni Kozacy nie chcieli dłużej walczyć z prawosławnymi Serbami, więc skierowano ich do katolickiej Chorwacji, muzułmańskiej Bośni i nieprawosławnych rejonów Serbii. W maju 1944 r. II Kaukaska Brygada Kozacka brała udział w nieudanej operacji Rösselsprung. W tym samym czasie 2 Pułk Kawalerii Kozaków syberyjskich został okrążony przez jugosłowiańskich partyzantów, tracąc wielu zabitych i rannych. Dopiero przybycie pozostałych oddziałów dywizji pozwoliło Kozakom przerwać okrążenie. Na przełomie maja i czerwca 1944 r. dywizję odwiedził b. carski generał Fiodor F. Abramow, przywożąc pismo z poparciem dla jej działań od gen. Aleksieja P. Archangielskiego, stojącego przed wojną na czele Rosyjskiego Związku Ogólnowojskowego. W grudniu 1944 r. w rejonie miejscowości Pitomać w dolinie rzeki Drawy doszło do pierwszego starcia dywizji z Armią Czerwoną, które skończyło się wycofaniem oddziałów sowieckiej 233 dywizji strzeleckiej za rzekę.

W składzie XV Korpusu Kawalerii SS

25 lutego 1945 r. 1 Kozacka Dywizja Kawalerii wraz z 2 Kozacką Dywizją Kawalerii (sformowaną na bazie II Kaukaskiej Brygady Kawalerii) i kozacką brygadą piechoty (płastuńską) współtworzyły XV Kozacki Korpus Kawalerii SS. W marcu część dywizji uczestniczyła w jednej z ostatnich ofensyw niemieckich na południowym brzegu Balatonu przeciwko wojskom bułgarskim. W ostatnich tygodniach wojny dywizja wraz z pozostałymi jednostkami korpusu przedarła się do Austrii, w okolice Lienzu we Wschodnim Tyrolu, aby uniknąć kapitulacji przed komunistycznymi partyzantami jugosłowiańskimi. 12 maja 1945 r. Kozacy w liczbie 25 tys. skapitulowali w okolicach Klagenfurtu przed brytyjską 11 Dywizją Pancerną. Brytyjczycy przekazali ich w końcu maja 1945 w ręce Armii Czerwonej. Generał H. von Pannwitz mógł tego uniknąć, ale odmówił, gdyż postanowił do końca dzielić los ze swoimi podkomendnymi.

Umundurowanie

Żołnierze 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii nosili niemieckie mundury ze swoimi odznakami. Na nogach mieli szarozielone lub granatowe bryczesy z lampasami oraz czarne oficerki z ostrogami. Na głowach nosili tradycyjne kozackie czapki futrzane, tzw. kubanki i wyższe od nich papachy w kolorze czarnym, których denka były w różnych kolorach odpowiadających poszczególnym rodzajom wojsk kozackich. Hełmów nie używali nawet w trakcie walki. U pasa często mieli podpięte kozackie szable w czarnych skórzanych pochwach. Nosili też burki, czyli sztywne peleryny z czarnej wielbłądziej wełny spięte metalową klamrą pod szyją.

Skład organizacyjny

Listopad 1944 r.

• dowództwo i sztab – d-ca gen. Helmuth von Pannwitz, płk von Baath, płk Alexander von Boße, płk Konstantin Wagner, szef sztabu płk von Schultz
  • sotnia kawalerii ochrony sztabu
  • grupa żandarmerii polowej
  • motocyklowy pluton łączności
  • pluton propagandowy
• I Dońska Brygada Kawalerii – d-ca płk Hans von Wolff
  • 1 Pułk Kawalerii Kozaków dońskich – d-ca ppłk Burggraf zu Dohna
  • 2 Pułk Kawalerii Kozaków syberyjskich – d-ca ppłk Freiherr von Nolcken
  • 4 Pułk Kawalerii Kozaków kubańskich – d-ca ppłk Freiherr Paul von Wolff
  • 1 Kozacki Batalion Artylerii Konnej – d-ca kpt. von Eisenhardt-Rothe
• II Kaukaska Brygada Kawalerii – d-ca płk Alexander von Boße
  • 3 Pułk Kawalerii Kozaków kubańskich – d-ca ppłk Joachim von Jungschultz
  • 5 Płk Kawalerii Kozaków dońskich – d-ca ppłk Iwan N. Kononow
  • 6 Pułk Kawalerii Kozaków terskich – d-ca ppłk Heinrich Detloff von Kalben
  • 2 Kozacki Batalion Artylerii Konnej – kpt. Graf Kottulinsky
• 55 batalion rozpoznawczy (w całości niemiecki) – d-ca rtm. Weil
• 55 pułk artylerii konnej (sześć baterii artylerii w dwóch batalionach)
• 55 batalion saperów (cztery kompanie) – d-ca kpt. Jans
• 55 batalion łączności (w całości niemiecki) – d-ca kpt. Schneider
• 55 oddział zaopatrzenia (dwie zmotoryzowane i trzy konne kolumny zaopatrzeniowe) – d-ca rtm. Brocker
• 55 batalion medyczny – płk dr Grass
• kompania weterynaryjna – dr Stabenow

Każdy pułk 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii składał się z dwóch dywizjonów kawalerii (w 5 Pułku Kawalerii Kozaków dońskich jeden z dywizjonów był pieszy). Dywizjony dzieliły się na trzy szwadrony konne oraz szwadron karabinów maszynowych, moździerzy i przeciwpancerny. Pułk liczył ok. 2 tys. żołnierzy, w tym 150 ludzi niemieckiej kadry. Na uzbrojeniu miał 5 działek ppanc. 50 mm, 14 moździerzy 81 mm, 54 moździerze 50 mm, 68 karabinów maszynowych MG-42. Do pułków były dodane baterie artylerii 4 dział polowych 76,2 mm. Bataliony artylerii konnej składały się z trzech baterii po 4 działa 75 mm. Batalion rozpoznawczy dzielił się na trzy szwadrony złożone z Niemców, szwadron młodych Kozaków i szwadron kobiecy, batalion saperów – trzy szwadrony saperskie i jeden budowlano-saperski, batalion łączności – dwa szwadrony telefoniczne i jeden radiostacyjny. Kadra niemiecka znajdowała się we wszystkich sztabach oraz pododdziałach specjalistycznych i tyłowych. W każdym szwadronie było 12-14 niemieckich szeregowych i podoficerów na stanowiskach gospodarczych.

Bibliografia

• Jarosław W. Gdański, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005
• Werner H. Krause, Kozacy i Wehrmacht, Kraków 2006

Linki zewnętrzne

• Historia i organizacja 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii (cz.)
• Historia i organizacja 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii (ang.)
• Skład organizacyjny 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii (ang.)