1 Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej

1 Morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

1931

Rozformowanie

1939

Tradycje
Święto

5 września

Nadanie sztandaru

1938

Dowódcy
Pierwszy

ppłk Leon Przybytko

Ostatni

kmdr ppor. Stanisław Jabłoński

Działania zbrojne
Obrona Wybrzeża 1939
Organizacja
Dyslokacja

Gdynia

Rodzaj sił zbrojnych

Marynarka Wojenna

Rodzaj wojsk

artyleria

Podległość

Dowództwo Floty

Artyleria przeciwlotnicza WP przed wybuchem II wś

1 Morski dywizjon artylerii przeciwlotniczejpododdział artylerii przeciwlotniczej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Sformowanie i historia dywizjonu

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 26 października 1931 roku została sformowana kadra 9 dywizjonu artylerii przeciwlotniczej. Pierwszym dowódcą i organizatorem kadry 9 dywizjonu artylerii przeciwlotniczej został podpułkownik Leon Przybytko[1]. 18 lutego 1933 roku jednostka rozwinięta została w Morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej, a z dniem 1 listopada 1935 roku przemianowana w 1 Morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej. W kwietniu 1937 roku na podstawie opublikowanej instrukcji Kierownictwa Marynarki Wojennej L.dz. 1500/Org.Tjn.37 w skład dywizjonu wcielono skadrowaną XI baterię artylerii nadbrzeżnej tzw. "Canet". W lutym 1938 roku zarządzeniem Ministra Spraw Wojskowych L.6477/Org.Tjn.37 wraz z 2 Morskim dywizjonem artylerii przeciwlotniczej z Helu wszedł w skład Marynarki Wojennej. W maju 1939 roku w dywizjonie z artylerzystów zorganizowano baterię nr 5/105 czterodziałową ruchomą na kołach armat kal. 105 mm wz. 1929[2]. Bateria ta weszła w późniejszym okresie w skład Morskiego dywizjonu artylerii lekkiej jako jego 1 bateria.

Dywizjon był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym "W", w okresie zagrożenia, w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym, formował cztery pododdziały:

  • 1 Morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej (dowództwo, 4 baterie artylerii przeciwlotniczej stałe x 2 armaty, plutony: łączności, dozorowania, kompania km plot. 1 morskiego daplot.)
  • kompania karabinów maszynowych przeciwlotniczych typ B nr 1 marynarska,
  • morska kompania reflektorów przeciwlotniczych,
  • XI bateria 100 mm armat Canet,

natomiast w grupie „brązowej 2" wystawiał uzupełnienie dla wymienionych wyżej jednostek[3]. Ponadto, do czerwca 1939 roku, mobilizował również 1 morski pluton żandarmerii.

1 Mdaplot. w kampanii wrześniowej

We wrześniu 1939 roku dywizjon został użyty do obrony przeciwlotniczej zespołu portowego w Gdyni, a także do wsparcia wojsk lądowych ogniem prowadzonym do celów naziemnych oraz do obrony przeciwdesantowej Wybrzeża. Według oceny dowódcy, 70% amunicji wystrzelono przeciw celom lądowym[1]. 1 września rano jako pierwszy na wybrzeżu ogień do 3 niemieckich wodnopłatowców He 60 otworzyły baterie 1 Mdaplot., które prowadziły rozpoznanie wód zatoki i portów. O godz. 6.15 baterie dywizjonu ostrzeliwały atakujące Puck 30 samolotów He 111 i 12 Bf 110, w wyniku ostrzału jeden Bf 110 został zestrzelony, a drugi uszkodzony. Ok. godz. 14.00 na cele w Gdyni i okolicach atakowało 62 samoloty Ju 87 w osłonie myśliwców, zestrzelono jeden Ju 87, który spadł w okolicach Karlikowa. Wieczorem cele w okolicach Gdyni atakowały myśliwce Bf 109 z dokumentów niemieckich wynika, iż nie wróciły do baz dwa samoloty[4]. 2 września ok. godz. 11.00 bombowce Ju 87 w osłonie Bf 109 atakowały port wojenny w Gdyni oraz znajdujące się w nim okręty wojenne. 1 bateria zgłosiła zestrzelenie jednego samolotu, który spadł do morza w rejonie Babich Dołów, a załogę jego wzięto do niewoli. 2 i 3 baterie prowadziły ogień do celów lądowych na korzyść Lądowej Obrony Wybrzeża, 3 bateria zużyła 80% posiadanej amunicji. W godzinach nocnych wodnosamoloty He 59 dokonały 3 nalotów na Gdynię. 3 września o godz. 19.14 2 bateria z Redłowa ostrzelała 10 salwami niemieckie jednostki trałowe[5]. Rano 4 września dywizjon ostrzelał niemieckie wodnosamoloty He 60 rozpoznające Gdynię i okolicę. Przed południem (10.30-10.34 i 11.10) niemiecki zespół trałowy tj. 3. Flotylla Kutrów Trałowych, 5 Flotylla Ochrony Portów w osłonie torpedowca T 196, został ostrzelany przez 2 baterię wspólnie z działem XI baterii nadbrzeżnej "Canet". Niemieckie okręty wycofały się pod osłoną zasłony dymnej, zygzakując[6]. Tego dnia 1 bateria zameldowała zestrzelenie samolotu Ju 87 do wody w pobliżu atakowanego polskiego minowca, to zestrzelenie jest przypisywane załodze atakowanego ORP "Jaskółka". 6 września ok. godz. 17.00 1 bateria ostrzelała niemiecki samolot, który prawdopodobnie rozbił się na lądzie. W dniach 6 i 7 września 2 bateria była ostrzeliwana przez pancernik "Schleswig-Holstein" jeden z pocisków 280 mm uszkodził jedną z armat baterii[7]. 7 września 1 bateria otrzymała 4 armaty kal. 40 mm Bofors z pośród 8 szt. odnalezionych w porcie w Gdyni. Armaty te ustawiono obok stanowisk stałych - działobitni baterii i magazynów amunicji. 10 września w godz. 9.20 - 9.27 1. Flotylla Kutrów Trałowych w osłonie torpedowca T 196 została ostrzelana przez 2 baterię dywizjonu i XI baterię artylerii nadbrzeżnej, zespół niemiecki wycofał się[6]. O godz. 13.22 pancernik "Schleswig-Holstein" ostrzelał stanowiska 2 baterii, dwukrotnie trafił w jej stanowiska. 11 września do składu 2 i 3 baterii włączono po plutonie dwudziałowych armat plot. kal. 40 mm Bofors wz. 36, które w dniach 8-10 września odnaleziono w strefie wolnocłowej w wagonach kolejowych. Po dorobieniu przyrządów celowniczych w WPMW i przeszkoleniu obsług, działa te jako mobilne weszły w skład obu wymienionych baterii[8]. O godz. 13.40 niemieckie 10 samolotów Ju 87 zbombardowało stanowiska 4 baterii. Uszkodzeniu uległa jedna armata, poległo 2-3 marynarzy, kilku zostało rannych. 12 września po godz. 5.00 9 Ju 87 atakowało stanowiska wojsk lądowych w rejonie Dębogórza i Kazimierza. O godz. 11.30 11 samolotów Ju 87 atakowało miejscowość Zagórze i stanowiska 3 baterii. W godzinach nocnych 12/13 września po zniszczeniu sprzętu 2 i 3 baterii, artylerzyści wycofali się na Kępę Oksywską i weszli w skład kombinowanego batalionu, obsadzając stanowiska w okolicach Obłuża. 13 września o godz. 15.30 10 Ju 87 atakowało stanowiska oddziałów lądowych w rejonach Kosakowa, Pogórza, Pierwoszyna i Starego Obłuża w czasie ataków jeden samolot został trafiony ogniem pozostałych baterii w silnik i rozbił się podczas lądowania w Pucku. O godz. 17.40 10 Ju 87 atakowało miejscowości Stefanowo, Suchy Dwór, folwark w Nowym Obłużu i ponownie Kosakowo, Pogórze i Stare Obłuże. 13 września wracające z bombardowania portu w Jastarni niemieckie bombowce, zostały skutecznie ostrzelane przez 1 i 4 baterie, w wyniku czego zestrzelono jeden Ju 87, który spadł do morza w pobliżu Babich Dołów, a drugi po trafieniu rozbił się podczas lądowania w Słupsku. Rejon Babich Dołów i Pierwoszyna bombardowały 4 wodnosamoloty He 114. 15 września ponowne bombardowanie przez Ju 87 ok. godz. 12.30 Babich Dołów i Nowego Obłuża. O godz. 15.00 8 Ju 87 zbombardowało magazyny amunicyjne na południe od Nowego Obłuża. Wodnosamoloty bombardowały i ostrzeliwały pododdziały lądowe w Mechelinkach, Kosakowie i Babich Dołach. 16 września ponownie pomimo ognia baterii 1 i 4 bombardowano wojska lądowe na Kępie Oksywskiej o godz. 13.30 10 Ju 87 Nowe Obłuże, o godz. 16.30 Dębogórzu przez 6 Ju 87, a 4 wodnosamoloty bombardowały i ostrzeliwały piechotę podczas niemieckiego natarcia[9]. 18 września o godz. 14.47 z zespołem trałowców M 4, "Nautilus", "Nettelbeck" pojedynek stoczyła 1 bateria dywizjonu i armaty kal. 47 mm baterii nr XI, zespół niemiecki odpowiedział 65 pociskami i nie przerwał trałowania[6]. Ok. godz. 19.00 1 bateria ostrzelała niemieckie samoloty na lotnisku polowym w pobliżu Mechelinek, zgłoszono trzy samoloty jako zniszczone. 19 września od godz. 8.20 nalot 10 Ju 87 na babie Doły i Wąwóz Ostrowicki, o godz. 12.00 nalot na okolice latarni Oksywie 9 Ju 87. 19 września Kępa Oksywska padła i tym samym pozostałe baterie 1 Mdaplot. zaprzestały prowadzenia ognia[10].

Obsada personalna dywizjonu we wrześniu 1939 [11]

Dowództwo dywizjonu:

  • dowódca – kmdr ppor. Stanisław Jabłoński
  • oficer zwiadowczy – por. Wacław Wrzesiński
  • oficer łączności – ppor. Wiktor Zygmunt Klosse
  • oficer żywnościowy – por. Antoni Frezer
  • oficer mobilizacyjny – kpt. Tadeusz Adam Dorula (od 19 IX dowódca 1 baterii)

1 bateria Schneider wz. 1922/24 kal. 75 mm

  • dowódca baterii – por. mar. Marian Rostkowski (do 19 IX)
  • dowódca 1 plutonu – ppor. rez. Włodzimierz Marian Kruszewski
  • dowódca 2 plutonu – ppor. rez. Stanisław Marek Studnicki

2 bateria Schneider wz. 1922/24 kal. 75 mm

  • dowódca baterii – kpt. Zenon Kumorkiewicz
  • dowódca 1 plutonu – ppor. rez. Stanisław Józef Tyczyński
  • dowódca 2 plutonu – ppor. rez. Roman Włodzimierz Turczynowicz

3 bateria Schneider wz. 1922/24 kal. 75 mm

  • dowódca baterii – kpt. Władysław Faczyński (do 17 IX)
  • dowódca 1 plutonu – por. rez. Jerzy Szczepkowski (od 17 IX dowódca baterii)
  • dowódca 2 plutonu – ppor. rez. Antoni Stanisław Jeżyński

4 bateria Schneider wz. 1922/24 kal. 75 mm

  • dowódca baterii – kpt. Józef Janowicz
  • dowódca 1 plutonu – ppor. rez. Jan Juchniewicz
  • dowódca 2 plutonu – ppor. rez. Witold Herman-Iżycki

11 bateria artylerii nadbrzeżnej "Cannet" wz. 1891/2 kal. 100 mm

  • dowódca baterii - kpt. Antoni Ratajczyk[12][13]
  • dowódca plutonu - chor. mar. Stanisław Brychcy

kompanie karabinów maszynowych przeciwlotniczych 1 morskiego daplot.

  • dowódca kompanii - por. Czesław Małaszkiewicz

pluton łączności

  • dowódca plutonu - ppor. Wiktor Klosse

pluton dozorowania

  • dowódca plutonu - por. Feliks Minkiewicz[2]

Każda z czterech baterii stałych uzbrojona była w dwie 75 mm armaty przeciwlotnicze wz. 1922/1924 na stałych stanowiskach betonowych, wraz ze schronami amunicyjnymi (łącznie dywizjon posiadał 8 armat). Rozmieszczone były w czterech punktach wokół ówczesnej Gdyni: 1. bateria koło Wąwozu Ostrowskiego na Oksywiu, 2. bateria w Redłowie, 3. bateria na wzgórzach na Grabówku i 4. bateria koło wsi Pogórze, na północny zachód od portu wojennego[1]. Pierwsze dwie baterie były zarazem nadbrzeżne, trzecia mogła strzelać do celów morskich w pewnym sektorze, wszystkie miały służyć także do zwalczania celów na lądzie[1]. Każda bateria do bezpośredniej obrony miała dwa przeciwlotnicze karabiny maszynowe 7,9 mm wz. 08. W czasie pokoju etat baterii wynosił 2 oficerów i 45 podoficerów i marynarzy[1]. Baterie 1 i 2 oraz 11 nadbrzeżna miały prowadzić ogień przeciwdesantowy do celów morskich chroniąc port i miasto. Wszystkie baterie miały możliwość wsparcia ogniowego oddziałów lądowych[2].

W czasie pokoju dywizjon posiadał jedynie pluton przeciwlotniczych karabinów maszynowych (w składzie 4 drużyn), uzbrojony w karabiny maszynowe wz. 08. Podczas mobilizacji, został rozwinięty w dwie kompanie przeciwlotniczych karabinów maszynowych, każda w składzie 3 plutonów po 3 drużyny łącznie 16 ckm wz. 1908, 3 oficerów i ok. 100 szeregowych.[14] [1]


Dowódcy dywizjonu

  • ppłk Leon Przybytko (1931 - 1936 → dowódca 5 daplot)
  • mjr Stanisław Krzywobłocki (1938 → dowódca 3 daplot)
  • kmdr ppor. Stanisław Jabłoński (1938 - IX 1939)

Przypisy

  1. a b c d e f S. Jabłoński, Dzieje..., ss. 63-64, 157-162
  2. a b c Nadolny 2018 ↓, s. 11.
  3. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 714.
  4. Nadolny 2018 ↓, s. 44-45.
  5. Nadolny 2018 ↓, s. 45, 48.
  6. a b c Bartelski 4/2014 ↓, s. 72-73.
  7. Nadolny 2018 ↓, s. 49-50.
  8. Kędzierski 15/2002 ↓, s. 70-71.
  9. Nadolny 2018 ↓, s. 50-52.
  10. Nadolny 2018 ↓, s. 52.
  11. Kędzierski 15/2002 ↓, s. 50.
  12. Nadolny 2015 ↓, s. 11-13.
  13. Bąkowski 2014 ↓, s. 53-54.
  14. Kędzierski 15/2002 ↓, s. 49.

Bibliografia

  • Rafał Witkowski, Hel na straży wybrzeża 1920-1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1974, wyd. I
  • Ryszard Rybka, Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja, Kamil Stepan, Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Adiutor", 2010, ISBN 978-83-86100-83-5, OCLC 674626774.
  • Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W", Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza "Ajaks" i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
  • Stanisław Jabłoński, Dzieje 1 Morskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej w: Wacław Tym, Andrzej Rzepniewski, Gdynia 1939, Gdańsk, 1979, ISBN 83-215-7187-5
  • Waldemar Nadolny: Artyleria nadbrzeżna. Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939 tom 69.. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2015. ISBN 978-83-7945-043-5.
  • Roman Bąkowski, W cieniu sławnej siostry czyli nie tylko baterią "cyplową" polska artyleria nadbrzeżna w 1939 roku stała, „Morze Statki i Okręty Wydanie Specjalne” (4/2014), Warszawa: Magnum X, ISSN 1426529X.
  • Waldemar Nadolny: Morskie dywizjony przeciwlotnicze. Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939 tom 130.. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2018. ISBN 978-83-7945-661-1.
  • Andrzej Bartelski, Działania artyleryjskie na Wybrzeżu w czasie Wojny Polskiej 1939 roku, „Morze Statki i Okręty Wydanie Specjalne” (4/2014), Warszawa: Magnum X, ISSN 1426529X.
  • Marek Kędzierski, Studia i opracowania. 1 Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej (1 MDAPlot.) cz. 2 Wrzesień 1939 r., „Grot Zeszyty Historyczne” (15/2002), Leszno, ISSN 15099792.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
POL Marynarka Wojenna.svg
Orzeł Marynarki Wojennej RP
ARTYLERIA PRZECIWLOTNICZA.jpg
Artyleria przeciwlotnicza WP przed wybuchem II wś