1 Przyboczny Pułk Huzarów

Gdańsk-Wrzeszcz (zdjęcie współczesne)

Sztandar

1 Przyboczny Pułk Huzarów (niem. 1. Leib-Husaren-Regiment Nr. 1) – pułk huzarów Cesarstwa Niemieckiego, sformowany 9 sierpnia 1741 r. W latach 1815–1817 jeden z jego szwadronów stacjonował w Poznaniu^[1].

Stacjonował w Gdańsku, od 1901 r. w Gdańsku-Wrzeszczu, był przyporządkowany do XVII Korpusu Armii Niemieckiej.

Schemat organizacyjny

• XVII Korpus Armii Niemieckiej – Gdańsk, dowódca: generał kawalerii August von Mackensen
  • 36 Dywizja Piechoty (36. Infanterie-Division) – Gdańsk, dowódca: generał major Konstanz von Heineccius
    • Przyboczna Brygada Huzarów (Leib-Husaren-Brigade) w Gdańsku (Danzig), dowódca: Graf von Schmettow
      • 1 Przyboczny Pułk Huzarów (1. Leib-Husaren-Regiment) – w Gdańsku-Wrzeszczu (Danzig-Langfuhr), dowódca: pułkownik Wilhelm von Preußen, Kronprinz

Historia

Utworzenie

Huzar 5 Pułku Huzarów (H 5) von Ruesch w 1741 r., grafika R. Knötel

Utworzony na mocy A.K.O (Allerhöchste Kabinettsordre, rozporządzenie królewskie) króla Fryderyka II z 9 sierpnia 1741 r. jako 5 Pułk Huzarów (H 5) pruskiej armii, otrzymał później oznaczenie Pułk Czarnych Huzarów (niem. Regiment Schwarze Husaren). Pierwszym dowódcą pułku został major von Mackroth, jednak jednostka nie nosiła jego imienia. Do 5 września sformowano pięć szwadronów i przypisano im garnizony w Gołpdapi (Goldap), Ełku (Lyck), Darkiejmach (Darkehmen, dziś Oziorsk w obwodzie kaliningradzkim), Giżycku (Lötzen), Olecku (Oletzko), Stołupianach (Stallupönen, dziś Niestierow w obwodzie kaliningradzkim), Szyrwintach (Schirwindt, dziś Širvintos na Litwie) i Pilkałach (Pillkallen, dziś Dobrowolsk w obwodzie kaliningradzkim).

Dopiero wraz z drugim dowódcą pułk zaczęto identyfikować, jak często wówczas czyniono, poprzez nazwisko i odtąd pułk nosił nazwę Husaren-Regiment von Ruesch. Z każdą zmianą dowódcy zmieniano także nazwę pułku. Jednostka nazywała się po kolei:

• od 9 maja 1762 r. Husaren-Regiment von Lossow
• od 18 października 1783 r. Husaren-Regiment von Hohenstock
• od 23 maja 1788 r. Husaren-Regiment von Göckingk
• od 29 grudnia 1794 r. Husaren-Regiment von Suter
• od 1804 r. Husaren-Regiment von Prittwitz

Podział pułku i ewolucja nazwy

Na mocy A.K.O. z 20 grudnia 1808 r. pułk podzielono, tworząc z niego będący przedmiotem artykułu 1 Przyboczny Pułk Huzarów (1. Leib-Husaren-Regiment) w Gołdapi (Goldap) i 2 Przyboczny Pułk Huzarów (2. Leib-Husaren-Regiment) w Starogardzie Gdańskim (Preußisch Stargard). Dowódcą obu wciąż ściśle ze sobą powiązanych pułków pozostał generał Sigmund Moritz von Prittwitz. 7 maja 1817 r. 1 Przyboczny Pułk Huzarów otrzymał nowy garnizon w Gdańsku. 7 maja 1861 r. nadano mu funkcjonujące do końca istnienia jednostki oznaczenie: 1 Przyboczny Pułk Huzarów Nr. 1 (1. Leib-Husaren-Regiment Nr. 1). Kawalerzyści z 1. Pułku Przybocznego Huzarów nr 1 zwani byli też Huzarami Śmierci - niem. Totenkopfhusaren, czyli dosł. Huzarami Trupiej Główki^[2][3].

Po połączeniu obu pułków huzarów przybocznych (2 Przyboczny Pułk Huzarów stacjonował dotychczas w Poznaniu i Lesznie) w Przyboczną Brygadę Huzarów (Leib-Husaren-Brigade), przydzielono im na garnizon 14 września 1901 r. nowe koszary w Gdańsku-Wrzeszczu (Danzig-Langfuhr).

Walki

W 1744 r. Pułk Huzarów von Ruesch walczył w II wojnie śląskiej pod Smatschną i Moldauthain. 23 listopada 1745 r. w szarży poprowadzonej przez generała Hansa Joachima von Zietena pod Katholisch-Hennersdorf (Henryków Lubański, niedaleko Zgorzelca) wraz z ówczesnymi 2 Pułkiem Huzarów (H 2), 8 Pułkiem Kirasjerów (K 8) i 9 Pułkiem Kirasjerów (K 9) rozbił trzy saskie pułki kirasjerów i pułk piechoty Sachsen-Gotha. Za okazane męstwo Fryderyk II nadał czarnym huzarom zdobyte jako łup bębny, utrzymane w pułku aż do 1918 r.

W wojnie siedmioletniej (III wojnie śląskiej) pułk atakował w bitwie pod Sarbinowem (Zorndorf) 25 sierpnia 1758 r.

W wojnie o sukcesję bawarską (1778/79) huzarów wykorzystywano jedynie jako forpoczty i do funkcji zwiadowczych.

W wojnie przeciw Napoleonowi z 1806/1807 r. pułk pozostał na terenie Polski, gdzie przemieszczono go aż do Torunia. Tam, 10 czerwca 1807 r., w walce przeciw francuskiemu 55 Pułkowi Piechoty Liniowej zdobył pułkowego orła.

Po pokoju w Tylży z 7 lipca 1807 r. Pułk Huzarów von Prittwitz pozostał jedynym pułkiem huzarskim pruskiej armii w pełnym stanie osobowym, jako że uniknął udziału w bitwach pod Jeną i Auerstedt (14 października 1806 r.)

W pruskiej wojnie wyzwoleńczej (1813/14) pułk walczył w bitwach pod Grossbeeren (23 sierpnia 1813 r.) i Lipskiem (16–19 października 1813 r.). Po abdykacji Napoleona 14 kwietnia 1814 r. wraz z innymi zwycięskimi oddziałami wkroczył do Paryża.

W czasie powstania listopadowego, niepokojów Wiosny Ludów i powstania styczniowego pułk stacjonował jako zabezpieczenie na pruskiej granicy.

W wojnie siedmiotygodniowej przeciw Austrii pułk wziął udział w walkach w Czechach, w tym 3 lipca 1866 r. w bitwie pod Sadową.

Wojna francusko-pruska przyniosła huzarom przybocznym udział w bitwie pod Sedanem przeciw wojskom Cesarza Napoleona III. Następnie zostali przeniesieni do Armii Południowej w okolicy Orleanu, by 28 czerwca 1871 r. powrócić do macierzystego garnizonu.

Na początku I wojny światowej od 3 sierpnia 1914 r. 1 Przyboczny Pułk Huzarów, tworząc wraz z siostrzanym 2 Przybocznym Pułkiem Huzarów Przyboczną Brygadę Huzarów, służył na froncie zachodnim. Huzarzy wzięli udział w I bitwie nad Marną i walkach wokół Arras. Jesienią 1914 r. przeniesiono ich na front wschodni. Tu walczyli w Galicji, pod Rygą i przy oblężeniach wysp Saaremaa i Hiuma. Dla wsparcia walki niepodległościowej w 1917 r. wysłano brygadę do Finlandii. Po brzeskim traktacie pokojowym z Rosją z 3 marca 1918 r. huzarzy pozostali obsadzeni na terenach Rosji. W styczniu 1919 r. powrócili do Gdańska, gdzie wiosną rozpoczęła się demobilizacja, a pułk zlikwidowano.

Tradycję 1 Przybocznego Pułku Huzarów przejął później (1934) 1 szwadron 5 Pułku Konnego Reichswehry w Białogardzie (Belgard).

Umundurowanie

Mackensen w mundurze pułkowym

Czarna attyla z białym szamerunkiem.

Czarna futrzana czapka (Pelzmütze^[4]) wyposażona była w czerwony kołpak i, na parady, w czarno-biały pióropusz z końskiego włosia. Z przodu pomiędzy obszyciami a kokardą znajdowała się trupia główka z alpaki ze skrzyżowanymi piszczelami (Totenkopf). Kokarda i proporczyk na lancy były czarno-białe (oznaczenie pochodzenia z prowincji Prus Wschodnich). Należy zwrócić uwagę na różnicę formy i rozmiaru Totenkopf pułków przybocznych huzarów i 17 Pułku Huzarów (Brunszwickiego). Obydwa pułki z uwagi na wizerunek trupiej czaszki były nazywane „Totenkopfhusaren“.

Odnośnie do pochodzenia barw munduru, wobec braku dokładniejszych danych i nierzadkiej w ówczesnych Prusach improwizacji przy tworzeniu nowych jednostek, stawia się dwie hipotezy:

• dla umundurowania nowo powstałego pułku wykorzystano bele czarnego materiału, którym z okazji uroczystości pogrzebowych króla Fryderyka Wilhelma I przystrojono pałac w Poczdamie,
• koszty utworzenia pułku pokryte zostały z daniny i dóbr śląskiego klasztoru w Lubiążu (Leubus), jako forma kary za współpracę mnichów z Austriakami w 1740 r. W klasztorze tym wytwarzano całuny pogrzebowe przeważnie z czarnych materiałów z białymi czaszkami.

Zgodnie z nakazem A.K.O. z 14 lutego 1907 r. od lat 1909/1910 stopniowo zastępowano na okazję cesarskich manewrów z 1913 r. dawny barwny mundur mundurem polowym (M 1910) w kolorze Feldgrau. Także symboliczny szamerunek utrzymano w kolorze szarym. Elementy skórzane i buty były odtąd naturalnie brązowe, a czapkę przykrywano materiałowym nakryciem.

Pułkowe konie były umaszczenia siwego.

Przypisy

Bibliografia

• Jürgen Kraus: Die deutsche Armee im ersten Weltkrieg, Stefan Rest (Hrsg.) Ingolstadt 2004.
• Hugo F.W. Schulz: Die Preußischen Kavallerie-Regimenter 1913/1914, Weltbild Verlag 1992.

Linki zewnętrzne

• Wykaz niemieckich pułków kawalerii 1914–1918
• Strona pułków Huzarów Przybocznych na Danzig-Online, duży zbiór fotografii. danzig-online.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].