1 Pułk Artylerii Górskiej (II RP)

Tereny działań pułku w 1920 r

1 Pułk Artylerii Górskiej (1 pag) – oddział artylerii górskiej Wojska Polskiego II RP.

Formowanie pułku

25 stycznia 1919 roku w Starym Sączu kapitan Henryk Trzos działając na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego WP i szefa 10 Inspektoratu Artylerii przystąpił do formowania 3 pułku artylerii górskiej^[2][a]. Dopiero w marcu tego sformowano 1. baterię pod dowództwem por. Kazimierza Stefczyka i 2. baterię pod dowództwem por. Tadeusza Stefczyka^[3]. Obie baterie były formowane już w Nowym Sączu i uzbrojone w austriackie armaty polowe. Następnie sformowana została 3. bateria pod dowództwem por. Jana Mangolda i dowództwo I dywizjonu, na którego czele stanął kpt. Henryk Trzos. W czerwcu zorganizowany został II dywizjon pod dowództwem kpt. Karola Janeczka. Na dowódców baterii wyznaczeni zostali: 4. – kpt. Adam Zając, 5. – por. Tytus Sobota i 6. – por. Stefan Jaśkiewicz^[3].

12 lipca 1919 roku na podstawie rozkazu Departamentu I Ministerstwa Spraw Wojskowych L. 2015/Org. oddział przemianowany został na 1 pułk artylerii górskiej. Jednocześnie wyznaczono Nowy Targ jako garnizon pułku. Z powodu braku kwater pododdziały rozlokowane zostały w Szaflarach (1 bateria), Białym Dunajcu (2 bateria) i Ludźmierzu (3 bateria)^[3]. W grudniu 1919 r. oddział przezbrojony został w austriackie 10 cm haubice górskie wzór 1916. W maju tego roku sformowany został III dywizjon w składzie 7 i 8 baterii. 12 sierpnia tego roku dyon został rozformowany^[3].

Walki pułku w 1920 roku

Działania bojowe I dywizjonu

W czerwcu 1919 jego 1 bateria wchodziła w skład Grupy generała Henryka Minkiewicza (Grupa operacyjna „Bug”)^[4]. W okresie od 11 marca do 20 kwietnia 1920 r. 1 bateria walczyła z bolszewikami nad Berezyną, w składzie 9 Dywizji Piechoty.

W okresie od 25 kwietnia do 14 czerwca I dywizjon, bez 3 baterii, wspierał oddziały Grupy płk Józefa Rybaka biorące udział w wyprawie kijowskiej (I Brygada Górska w składzie: 1 i 2 pułk Strzelców Podhalańskich, 41 Suwalski pułk piechoty i VII Brygada Jazdy). 8 maja w Kijowie do dywizjonu dołączyła 3 bateria, która dzień wcześniej przemianowana została na 5 baterię. 14 czerwca nad rzeką Irsza (lewy dopływ rzeki Teterew) rozbita została 5 bateria. Jej resztki odesłane zostały następnie z frontu do kraju. W tym samym czasie I dywizjon wraz z I Brygada Górską podporządkowany został gen. ppor. Andrzejowi Galicy, dowódcy nowo utworzonej Dywizji Górskiej. W składzie dywizji toczył dywizjon walki odwrotowe, między innymi 30 lipca w Brześciu. W okresie od 16 do 24 sierpnia wziął udział w Bitwie Warszawskiej. 10 września w Białymstoku dołączyła do dywizjonu zreorganizowana 5 bateria^[5]. Od 20 września dywizjon walczył w bitwie niemeńskiej. 15 grudnia powrócił do Nowego Targu.

Działania bojowe II dywizjonu

II dywizjon (3, 4 i 6 baterie) w sierpniu 1920 r. wspierał oddziały 8 Dywizji Piechoty walczące w bitwie warszawskiej, a w następnym miesiącu wraz z dywizją przetransportowany został do Małopolski Wschodniej.

16 września pod Dytiatynem 4 bateria pod dowództwem kpt. Adama Zająca stoczyła walkę z oddziałami 8 Dywizji Kozaków. W trwającym 6 godzin boju zginął dowódca baterii, dwóch oficerów (por. Władysław Świebodzki i por. Franciszek Wątroba) oraz około 50 podoficerów i kanonierów. Dowódca 8 Dywizji Piechoty, płk Stanisław Burhardt-Bukacki w rozkazie Nr 121/20 napisał „na dowód też uznania tego męstwa i poświęcenia przedstawiono baterię 4-ą 1-go pułku artylerii górskiej, jako «baterię śmierci» do Krzyża Virtuti Militari”. Nazwa baterii została oficjalnie zatwierdzona rozkazem Naczelnego Wodza^[5]. Po zakończeniu działań wojennych II dywizjon powrócił do Suchej.

Lata 1921-1925

22 marca 1921 sformowany został ponownie III dywizjon^[6]. Na stanowisko dowódcy dywizjonu został wyznaczony kpt. Kazimierz Stefczyk. W skład dywizjonu włączono 1. i 3. baterię, które zostały przemianowane na 7. i 8. Na miejsce postoju wyznaczono Nowy Targ. Tam też została zorganizowana 6. bateria. 20 października III dywizjon został przemianowany na I dywizjon 2 pułku artylerii górskiej. 7 lutego 1922 roku dywizjon został przeniesiony do Sambora. W tym czasie dywizjon podlegał dowódcy 1 pułku artylerii górskiej. 26 maja 1922 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz w sprawie sformowania 2 pułku artylerii górskiej w Przemyślu^[1].

14 marca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych, generał porucznik Kazimierz Sosnkowski zezwolił żołnierzom pułku nosić swastyki na kołnierzach kurtek i płaszczy, jako odznakę ogólną dywizji górskich^[7].

W 1925 roku na podstawie rozkazów Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz L. 2200/og.org.mob./25 w sprawie rozformowania 1 pułku artylerii górskiej. 23 września tego roku ministerstwo wydało rozkaz L. 10915/Org., w którym nakazano przeniesienie 4. baterii „Śmierci” do 2 pag w Przemyślu z równoczesną likwidacją dotychczasowej 4. baterii 2 pag. 1 kwietnia 1926 roku 2 pułk artylerii górskiej przemianowany został na 1 pułk artylerii górskiej i dyslokowany do Stryja (II dywizjon pozostał w Przemyślu). 30 kwietnia 1926 roku do Przemyśla przybyła 4. bateria „Śmierci”^[8].

4 lutego 1926 roku, w związku z rozformowaniem 1 pag, ogłoszono przeniesienie oficerów rezerwy i oficerów pospolitego ruszenia do innych oddziałów artylerii. W grupie tych oficerów był między innymi mjr rez. Karol Hallenburg, młodszy brat Józefa^[9]. 19 kwietnia ogłoszono przeniesienie 16 oficerów zawodowych pułku do innych oddziałów artylerii^[10].

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• kpt. Henryk Trzos (od 12 I 1919^[2])
• płk Franciszek Meraviglia-Crivelli^[11] (od 12 V 1919^[2])
• mjr Rudolf Lemme (od 12 III 1920^[2])
• płk Antoni Heinrich (14 VIII 1920 – 1 VI 1924^[12])
• ppłk art. Karol Podonowski (od VII 1924^[13])

Zastępcy dowódcy pułku

• mjr art. Karol Janeczek (p.o. IV 1923^[14][15] – 1 III 1924^[16][17])
• mjr / ppłk art. Stefan II Wierzbicki (1 III 1924^[16][18] – V 1925^[19])
• ppłk art. Michał Stepek (1 VI 1925 – I 1926)

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari^[20]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Jan Lewandowski: Zarys historji wojennej 1-go pułku artylerii górskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Motorowej. T. 22. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-85621-12-1.