1 Pułk Artylerii Motorowej (II RP)

1 Pułk Artylerii Motorowej

Odznaka pułkowa
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1931
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	1 Pułk Artylerii Górskiej
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Tadeusz Bogdanowicz
Ostatni	płk dypl. Tadeusz Popławski
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Stryj
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	artyleria

Budynek 1 pam w Stryju - na ścianie tablica ku czci Marszałka Józefa Piłsudskiego, obok widoczne 155 mm haubice wz. 1917

Tablica pamiątkowa ku czci Marszałka Józefa Piłsudskiego na budynku 1 pam

Armata wz. 1878/10/31

1 Pułk Artylerii Motorowej – oddział artylerii Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Pułk w stacjonował w garnizonie Stryj. Swoje święto obchodził 16 września w rocznicę walki stoczonej pod Dytiatynem^[1].

Historia pułku

1 pułk artylerii motorowej został sformowany na podstawie rozkazu L.dz. 1129/tj./org. ministra spraw wojskowych z dnia 1 sierpnia 1931 na bazie rozwiązanego 1 pułku artylerii górskiej^[2].

Swoje święto obchodził 16 września w rocznicę walki stoczonej pod Dytiatynem przez 4 baterię 1 pułku artylerii górskiej pod dowództwem kpt. Adama Zająca z oddziałami 8 Dywizji Kozaków. W trwającym 6 godzin boju zginął dowódca baterii, dwóch oficerów (por. Władysław Świebodzki i por. Franciszek Wątroba) oraz około 50 podoficerów i kanonierów. Dowódca 8 Dywizji Piechoty, płk Stanisław Burhardt-Bukacki w rozkazie Nr 121/20 napisał „na dowód też uznania tego męstwa i poświęcenia przedstawiono baterię 4-ą 1-go pułku artylerii górskiej, jako „baterię śmierci” do Krzyża Virtuti Militari”.

Z dniem 15 września 1938 na podstawie rozkazu L.dz. 5029/tj. Departamentu Dowodzenia Ogólnego MSWojsk. z dnia 27 sierpnia 1938 wprowadzono nową organizację pułku na stopie pokojowej. Zgodnie z nowym etatem w skład pułku wchodziły dwie baterie 75 mm armat, jedna bateria 100 mm haubic i dwie baterie 120 mm armat oraz bateria łączności, bateria techniczno-gospodarcza i park samochodowy.

W sierpniu i wrześniu 1938 pułk razem z 10 Brygadą Kawalerii wziął udział w manewrach na Wołyniu^[1]. Manewry zakończyła defilada w Łucku. Bezpośrednio po zakończeniu defilady pułk został przetransportowany koleją w rejon Skoczowa. Tam wszedł w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk” gen. bryg. Władysława Bortnowskiego. W październiku tego roku uczestniczył w zajęciu Zaolzia.

Latem 1939 przystąpiono do formowania Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. W strukturze organizacyjnej brygady, na stopie wojennej (podobnie jak w 10 BK), przewidziano pododdział wsparcia w postaci dywizjonu artylerii lekkiej. W związku z powyższym w 1 pułku artylerii motorowej rozpoczęto organizację III dywizjonu. Podstawę organizacji stanowił rozkaz L.dz. 5835/tj. D.D.O. MSWojsk^[3]. z dnia 25 czerwca tego roku. Zgodnie z tym rozkazem organizacja dywizjonu miała zostać zakończona do 1 sierpnia. 24 lipca Biuro Administracji Armii zarządzeniem L.dz. 2277/tj. poleciło wyposażyć dywizjon w 4 armaty 75 mm i 4 haubice 100 mm.

Mobilizacja

Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” pułk po sformowaniu przewidzianych planem pododdziałów ulegał likwidacji.

W mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czarnym, pododdziały pułku mobilizowały^[a]:

• 16 dywizjon artylerii lekkiej motorowej (I dywizjon)
• motorowy pluton parku uzbrojenia nr 671 (bateria techniczno-gospodarcza)

W I rzucie mobilizacji powszechnej:

• 6 dywizjon artylerii ciężkiej motorowej (II dywizjon)
• filia parku stałego broni pancernych nr 61 (park samochodowy)

15 sierpnia I dywizjon, przebywający w rejonie Rzeszowa na koncentracji oddziałów 10 Brygady Kawalerii, został postawiony w stan gotowości bojowej. 24 sierpnia po zarządzeniu mobilizacji alarmowej grupy czarnej został uzupełniony do stanu wojennego. 31 sierpnia, w pierwszym dniu mobilizacji powszechnej, I dywizjon został przemianowany na 16 dywizjon artylerii lekkiej motorowej^[b]. Z tej okazji dowódca dywizjonu, mjr Kazimierz Żmudziński zorganizował „kolację” z udziałem między innymi dowódcy i szefa sztabu 10 BK.

Tego samego dnia w m. Nieżuchów, 4 km na południowy wschód od Stryja mobilizację rozpoczął II dywizjon. W nocy z 4 na 5 września dywizjon zakończył mobilizację i powrócił do garnizonu. Tam został przemianowany na 6 dywizjon artylerii ciężkiej motorowej, załadowany na transport kolejowy i skierowany przez Przemyśl do Sandomierza. Zgodnie z planem operacyjnym „Zachód” dywizjon miał wejść w skład Armii „Łódź”. W nocy z 6 na 7 września dywizjon wyładowany został w rejonie Rudnika nad Sanem, a następnie skierowany do odwodu Armii „Lublin” w rejonie Urzędowa.

Pod koniec lipca 1939 roku rozpoczęto tworzenie na bazie 3 baterii lekkiej, nowego dywizjonu artylerii lekkiej motorowej dla Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Od ogłoszenia mobilizacji alarmowej tworzenie dywizjonu nabrało tempa, formowano nowe pododdziały i pobierano zaopatrzenie. 1 września przemianowany na 2 dywizjon artylerii motorowej. Zamiast baterii 100 mm haubic dywizjon otrzymał 1 września sprzęt w postaci 4 armat 75 mm pozostałych po 1 baterii lekkiej przezbrojonej w lipcu 1939 roku w haubice 100 mm. Zgrywanie pododdziałów przerwane zostało w dniu 3 września rozkazem do przegrupowania w rejon koncentracji Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej.

Po zakończeniu mobilizacji z pozostałości pułku zorganizowano:

• Oddział Zbierania Nadwyżek – kpt. Leon Rutkowski
  • poczet dowódcy oddziału
  • 1 bateria – por. Wacław Roszkiewicz
  • 2 bateria – por. Stefan Mich
  • 3 bateria – por. Albin Gruchałła-Węsierski

Kadra 3 baterii miała sformować trzecią baterię dla 16 dywizjonu artylerii lekkiej motorowej. Oddział Zbierania Nadwyżek osiągnął stan 402 oficerów i szeregowych. OZN 1 pam załadowano do transportu kolejowego w nocy 5/6 września 1939 roku i wysłano celem połączenia się z Ośrodkiem Zapasowym Artylerii Motorowej, który organizowany był w mobilizacji powszechnej w Górze Kalwarii. Po przybyciu do Radymna, w dniu 7 września stacja i pociąg były kilkakrotnie bombardowane przez lotnictwo wroga. W wyniku czego poległo 17 żołnierzy, a ok. 40 zostało rannych, zniszczeniu uległa 1 armata 75 mm, akta pułku uległy spaleniu. Z uwagi na zniszczenie torów kolejowych, transport zgodnie z rozkazem dowództwa DOK nr X miał wrócić do Stryja. Po dotarciu do Dobromila, z uwagi na zniszczenia linii kolejowej wywagonowano i marszem pieszym i samochodowym dotarł w okolice Stryja, a następnie 12 września wymaszerował do Doliny. Na miejscu w składzie 3 baterii pod dowództwem ppłk. Piotra Jezierskiego - nowego dowódcy OZN 1 pam, w sile 311 żołnierzy uzbrojony w 1 rkm i ok. 70 kbk, otrzymał dodatkowe 40 kbk i prowadził uzbrojoną częścią działania patrolowe i asystencyjne. Przemaszerował do Nadwórnej, gdzie dotarł 17 września. Skąd maszerował w kierunku granicy polsko-węgierskiej, po połączeniu z 10 BK płk. Maczka, przekroczył w dniu 19 września granicę na Przełęczy Tatarskiej i został internowany^[4].

Żołnierze 1 pamot

Stanisław Kopański

Dowódcy pułku

• ppłk art. Tadeusz Bogdanowicz (VI 1931^[5] – XI 1935 )
• ppłk dypl. art. Stanisław Rola-Arciszewski (21 XI 1935^[6] – 25 V 1937)
• ppłk dypl. art. Stanisław Kopański (25 V 1937^[6] – III 1939)
• płk dypl. art. Tadeusz Popławski (III^[6] – VIII 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk art. Józef Rymut (I 1930 - V 1936)
• ppłk art. Edward Peszkowski (do 1939)
• mjr art. Józef Hildebrandt (II zastępca dowódcy/kwatermistrz – 1939)

Organizacja i obsada personalna w 1939

Obsada personalna w marcu 1939 roku^[7][c]:

• dowódca – vacat
• I zastępca dowódcy – ppłk Edward Peszkowski
• adiutant – kpt. Ferdynand Schwetlich
• naczelny lekarz medycyny – kpt. dr Stanisław Jaworowski
• mł. lekarz medycyny – por. lek. Stanisław Kazimierz Pawłowski
• oficer zwiadowczy – mjr Kazimierz Józef Żmudziński
• oficer placu Stryj – kpt. adm. (art.) Jakub II Mikoś
• II zastępca dowódcy [kwatermistrz] – mjr Józef Hildebrandt
• oficer mobilizacyjny – kpt. Jan Bolesław Sołtyski
• zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Albin August Teofil Gruchała-Węsierski
• oficer administracyjno-materiałowy – por. Tadeusz Bober
• oficer gospodarczy – kpt. int. Piotr Doliński
• oficer żywnościowy – vacat
• dowódca plutonu łączności – por. Bolesław Rudolf Glazer
• oficer plutonu – ppor. Henryk Stanisław Józefowicz
• dowódca szkoły podoficerskiej – kpt. Jan Franciszek Lewandowski
• zastępca dowódcy – por. Zenon Dorociak
• dowódca plutonu – ppor. Marian Drost
• dowódca plutonu – ppor. Tadeusz Jencka
• dowódca plutonu – ppor. Marcin Rupniak
• dowódca plutonu – ppor. Alfred Zawadzki
• dowódca I dywizjonu – mjr Franciszek Rafacz
• oficer zwiadowczy dywizjonu – por. Zygmunt Dominik Jakubowski
• dowódca 1 baterii – kpt. Jerzy Janasiewicz
• dowódca plutonu – por. Jan Stanisław Serafin
• dowódca 2 baterii – kpt. Wincenty Henryk Pawłowski
• dowódca plutonu – ppor. Jerzy Piotr Żarski
• dowódca 3 baterii lekkiej – kpt. Kazimierz Malczewski
• dowódca plutonu – ppor. Wacław Roszkiewicz
• dowódca II dywizjonu – mjr Stanisław Józef Łukawiecki
• oficer zwiadowczy dywizjonu – vacat
• dowódca 3 baterii ciężkiej – kpt. Leon Rutkowski
• dowódca plutonu – por. Stefan Mich
• dowódca plutonu – ppor. Jan Rabski
• dowódca 4 baterii – por. Kazimierz Makuch
• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Maciej Więckowski
• dowódca 5 baterii – kpt. Tadeusz Stanisław Kontecki
• dowódca plutonu – ppor. Marian Zbigniew Włodzimierz Garczyński
• dowódca baterii techniczno-gospodarczej – kpt. Jan Tomala
• dowódca plutonu technicznego – por. Eugeniusz Olszewski
• komendant parku samochodowego – kpt. Jerzy Andrzej Mieczysław Kunstetter
• kierownik warsztatów samochodowych – por. adm. (art.) Jan Kowalski
• na kursie – por. Władysław Jakowlew

Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[9]

Organizacja pokojowa pułku

Symbole pułku

Sztandar pułku

Sztandar

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dodatku Tajnym nr 3 do Dziennika Rozkazów MSWojsk. z 17 lutego 1938, nr 3 poz. 28.

W dniu 29 listopada 1938 roku minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez społeczeństwo ziemi stanisławowskiej. W czasie tej samej uroczystości sztandary otrzymały również pozostałe oddziały 6 Grupy Artylerii.

Odznaka pamiątkowa

18 lutego 1933 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 1 pułku artylerii motorowej^[16]. Odznakę dwuczęściową o wymiarach 40x40 mm, stanowi swastyka lewoskrętna z ramionami pokrytymi białą emalią i ze złotymi krawędziami. Na środek swastyki nałożona tarcza okrągła o polach pokrytych emalią w barwach artylerii: ciemnozieloną i czarną, ze złotą cyfrą i inicjałami pułku – "1 PAM" w otoku koła zębatego, na tle skrzyżowanych, złoconych luf armatnich. Wykonawcą odznak oficerskich ze srebra i emaliowanych oraz z alpaki i emaliowanych był Adam Nagalski z Warszawy, ul. Bielańska 16.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Eugeniusz Kozłowski: Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Motorowej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 22. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-12-1.
• Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3,
• Jan Lewandowski, Zarys historii wojennej 1-go pułku artylerii górskiej, Warszawa 1929,
• Henryk Wielecki i Rudolf Sieradzki: Wojsko Polskie 1921-1939. Organizacja i odznaki kawalerii, Wydawnictwo CREAR, Warszawa 1992, wyd. I, ISBN 83-85621-44-X